اخلاق حرفه‌ای در بازار در گفت‌وگو با روح‌الله میرصانعی دبیرکل کانون کارگزاران بورس
تیشه بی‌اخلاقی بر ریشه بازار
کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در راستای ارتقای سلامت بازار سرمایه، دست به انتشار کتاب راهنمای اصول اخلاقی و معیارهای رفتار حرفه‌ای زده است.
کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در راستای ارتقای سلامت بازار سرمایه، دست به انتشار کتاب راهنمای اصول اخلاقی و معیارهای رفتار حرفه‌ای زده است. موضوعی که در بازارهای بین‌المللی سال‌هاست تدوین و اجرا می‌شود. اخلاق حرفه‌ای حتی در تمامی سطوح آزمون‌های تحلیلگری پیشرفته مالی (CFA) نیز پرسیده می‌شود. پیرو اقدام اخیر کانون در پر کردن این خلاء مبنایی در بازار، با روح‌الله میرصانعی، دبیر کل کانون کارگزاران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
اخلاق حرفه‌ای در بازار سرمایه به چه معناست؟
اخلاق عمومی با اخلاق حرفه‌ای متفاوت است. اخلاق حرفه‌ای بایدها و نبایدهای هر حرفه خاص است. کلاً همه صنوف نیاز به اخلاق حرفه‌ای دارند اما این نیاز در حرفه‌هایی که با پول مردم سر
و کار دارد بیشتر احساس می‌شود. مثال ساده‌اش این است که اگر ما به سلامت سیستم بانکی اعتقادی نداشته باشیم پول‌مان را در حساب‌های بانکی سپرده‌گذاری نمی‌کنیم. برای همین بایستی سلامت بازار سرمایه که نقدینگی مردم را جذب می‌کند تضمین شود تا وجوه عمومی به سمت بازار بیاید. حتی در بقیه اصناف مثلاً اگر ما به سلامت فعالیت پزشکان در حرفه‌ای پزشکی اعتمادی نداشته باشیم، کمتر سعی می‌کنیم به آنها مراجعه بکنیم. بنابراین اخلاق حرفه برای تمامی صنوف لازم و برای صنوفی که با پول مردم سروکار دارند لازم‌تر است. جای خالی اخلاق حرفه‌ای در بازار سرمایه ما احساس می‌شد. همان‌طور که می‌دانیم، موسسه CFA سابقه 70-80 ساله‌ای برای تدوین اخلاق حرفه‌ای در حوزه مالی (Ethics) دارد. بنابراین آنها خیلی جلوتر از ما بودند. ما از آنها مطالب را گرفتیم و بومی‌سازی کردیم. بومی‌سازی کردن فرآیند، مشکل بزرگی بود اما با توجه به شرایط بازار داخلی این تبدیل انجام شد. هدف هم ارتقای سلامت بازار سرمایه بود. یعنی هرچقدر فعالان بازار اخلاقی‌تر عمل کنند، سلامت بازار ارتقا می‌یابد. در این بازار اعتماد و ورود سرمایه‌گذاران بیشتر است. بنابراین بازار سرمایه توسعه
پیدا می‌کند.
چند نمونه از مواردی را که تحت عنوان بی‌اخلاقی در بازار سرمایه نامیده شده ذکر کنید، مثلاً دستکاری قیمت‌ها، دستکاری در حجم معاملات و البته در مجازات‌هایی که برای آنها طراحی شده است.
اخلاق حرفه‌ای تدوین‌شده بیشتر به فعالان بازار می‌پردازد. البته فعالان نهادهای مالی و نه شرکت‌های پذیرفته‌شده. البته در بعضی موارد به شرکت‌های پذیرفته‌شده توصیه‌هایی را دارد اما مختص آنها نیست. مجموع اصول اخلاقی کلاً شش معیار اصلی و 23 زیرمعیار دارد. هرکدام از 23 مورد نقض بشود یک عمل غیراخلاقی صورت گرفته است. البته بعد از توضیح معیارها مثال‌هایی هم زده شده است برای اینکه موارد صرفاً یک حرف کلی و خشک نباشد و عینی و ملموس هم بشود. اما در خصوص مجازات‌ها، فعلاً مجازات‌هایی دیده نشده است. اکنون هدف اولیه این است که وقتی در بازار فعالیت می‌کنیم، کار درست را از کار نادرست و رفتار اخلاقی را از عمل غیراخلاقی تمیز بدهیم. کانون کارگزاران ابتدا این موارد را تصویب کرد که عملاً الگویی صحیح از فعالیت حرفه‌ای به فعالان نهادهای مالی ارائه دهد. خیلی از فعالان بازار و حتی باتجربه‌ها طبق استنباط شخصی‌شان یا با رعایت دقیق قوانین و مقررات
سعی می‌کردند اخلاقی عمل کنند. ولی تا به حال مجموعه مدونی نبود که با جزییات بیان کند چه رفتاری اخلاقی و چه رفتاری غیراخلاقی است. گام بعدی فرهنگ‌سازی است که با آموزش جلو می‌بریم. برگزاری دوره‌های آموزشی در این خصوص و تلاش برای گنجاندن اصول اخلاقی در گواهینامه‌های حرفه‌ای در همین راستاست. گام سوم تدوین ضوابط انضباطی است. یعنی افراد نقض‌کننده اصول اخلاقی و رفتار حرفه‌ای مشمول یکسری تنبیهات انضباطی می‌شوند. در CFA وقتی فردی گواهینامه را دریافت می‌کند به دلیل کاهش دانش مالی گواهینامه را لغو نمی‌کنند. تنها دلیلی که باعث می‌شود گواهینامه لغو شود رعایت نکردن اصول اخلاقی است.
در بعد بومی‌سازی اخلاق حرفه‌ای چه تغییراتی اعمال شده است؟
اخلاقی که در مجموعه CFA موجود است، بیشتر برای تحلیلگران و مدیران سبد دیده شده است. مثلاً به فعالیت‌های حرفه‌ای معامله‌گران یا مسوولان پذیرش سفارش مشتریان اشاره‌ای نشده بود. ما همان اصول را به همه سمت‌هایی که در صنعت کارگزاری و در نهادهای مالی مشغول به فعالیت هستند تعمیم دادیم. یا مثلاً اینکه در بازار بین‌المللی ابزارهای خیلی پیشرفته‌تری نسبت به بازار سرمایه ایران استفاده می‌شود که باید ویرایش می‌شد. برخی مشکلات را هم ما بین پرسنل کارگزاری‌ها و خود شرکت‌ها داشتیم که باید اضافه می‌شد. جابه‌جایی پرسنل گاهی به دلیل کمبود پرسنل به صورت غیراخلاقی صورت می‌گیرد که CFA مختصری به آن پرداخته و ما آن را توسعه دادیم.
آیا مشخص شده است که چه نهادی بر روند اجرای اخلاق حرفه‌ای در بازار نظارت کند؟ آیا کمیته اجرا و نظارت بر اخلاق حرفه‌ای در آینده خواهیم داشت؟
در ابتدا ما اصول را در کانون برای کارگزاران تصویب کردیم. ما سه گام را برای اجراسازی اصول اخلاق حرفه‌ای برمی‌داریم که در گام آخر مساله انضباطی دیده شده است. اما در هر صورت به دلیل اینکه این مجموعه به عنوان مقررات بازار سرمایه تلقی می‌شود، احتمالاً نهادهای رسیدگی‌کننده به تخلفات هم به سمت استناد کردن به این مقررات می‌آیند و اگر افرادی در حین انجام فعالیت‌های قانونی، اصول اخلاقی را هم رعایت نکرده باشند، جریمه‌های انضباطی برایشان صادر می‌شود. برای طراحی کمیته برنامه داریم. اما فعلاً به جزییات آن ورود پیدا نکرده‌ایم.
ابلاغیه اخیر در خصوص اصول اخلاق حرفه‌ای تاکنون بازخوردی هم داشته است؟
جا انداختن رفتار اخلاقی در بازار نیازمند فرهنگ‌سازی است و کار یکی دو ماه نیست. ما هدف‌مان این نبود که به محض تدوین اصول اخلاقی، رفتار فعالان کاملاً درست شود. ما هدف‌مان این است که کم‌کم به این سمت حرکت کنیم. اگر تا دیروز یک فعال بازار رفتار غیراخلاقی انجام می‌داد ولی نمی‌دانست غیراخلاقی است از امروز به بعد می‌داند این رفتار نابجاست. کم‌کم به آن سمتی می‌رویم که فعالان بازار به این نتیجه برسند که اخلاقی عمل کردن در بلندمدت هم به نفع سرمایه‌گذاران و هم به نفع خودشان است. رفتار اخلاقی به افزایش سلامت بازار منجر می‌شود. افزایش سلامت بازار به کسب و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران منجر می‌شود و این مساله باعث توسعه بازار می‌شود. با توسعه بازار منافع فعالان بازار هم بیشتر تامین می‌شود. بنابراین در بلندمدت رفتار اخلاقی به همه منفعت می‌رساند. اگرچه رفتار غیراخلاقی در کوتاه‌مدت منافعی را برای فعال بازار در پی دارد، اما رفتار غیراخلاقی تیشه‌ای است که به ریشه خود و هم‌صنفی‌ها و کل فعالان بازار سرمایه زده می‌شود.
رسالت بورس در خصوص حفظ منافع سرمایه‌گذاران چگونه از طریق اخلاق حرفه‌ای محقق می‌شود؟ مثلاً در بازارهای بین‌المللی مواردی همچون IPS یا بیانیه سیاست‌های سرمایه‌گذاری و GIPS استانداردهای عمومی معرفی سرمایه‌گذاری در راستای اخلاق حرفه‌ای و حفظ منافع سرمایه‌گذاران است.
همه 23 زیرمعیار تعیین‌شده تماماً به حفظ منافع سرمایه‌گذار به صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم برمی‌گردد. برای مثال دو موردی که شما گفتید دقیقاً در دو معیار رفتار حرفه‌ای به آن اشاره شده است. IPS در معیار اقدام متناسب آمده است. بدین معنی که قبل از شروع به سرویس دادن یا مدیریت سبد برای مشتری مشخصات مشتری از جمله درجه ریسک‌پذیری، نیازهای نقدینگی، میزان دارایی‌ها و... را دریافت کنیم بعد متناسب با آن سرمایه‌گذاری برای مشتری صورت بگیرد. GIPS نیز در معیار عدم تحریف ذکر شده است که فعالان بازار در معرفی عملکرد، کارفرما و بازار نباید تحریفی را انجام دهند. تحریف یعنی اطلاعات گمراه‌کننده‌ای را به مشتری بدهیم. یا تبلیغات طوری باشد که مشتری گمراه شود. تمام 23 معیار وظیفه شاغل را در قبال سرمایه‌گذار و حق مشتری را از شاغل تعیین می‌کند.
آیا اخلاق حرفه‌ای می‌تواند در زمینه کاهش رانت اطلاعاتی موثر باشد؟
یکی از موارد مجموعه اصول اخلاق حرفه‌ای بحث اطلاعات نهانی است. اطلاعات نهانی در قانون در حد یک بند و بسیار مختصر به آن اشاره شده است و البته یک جرم شناخته شده است. گاهی رعایت الزامات و قوانین و مقررات به تنهایی تضمین‌کننده اخلاقی بودن رفتارها نیست. گاهی ما طبق قانون عمل می‌کنیم ولی اخلاقی نیست. بنابراین در بازار سرمایه نیز ما می‌توانیم دقیق قانون و مقررات را رعایت کنیم ولی در عین حال غیراخلاقی عمل کنیم. اطلاعات نهانی که در اصول اخلاقی و معیار رفتارهای حرفه‌ای آمده است، به تفصیل توضیح داده است که دقیقاً اطلاعات نهانی چیست و از چه اطلاعاتی و در چه مواردی استفاده کردن نادرست است. هم بحث اینکه به نوعی ناشر اطلاعات نهانی را در اختیار گروهی قرار بدهد و در اختیار عموم قرار ندهد، منع شده است و هم به نوعی استفاده تحلیلگری که به این اطلاعات دسترسی پیدا کرده به نوعی منع شده است. بنابراین در راستای حذف رانت اطلاعاتی است و به نوعی منصفانه و عادلانه کردن بازار است. با رعایت اصول اخلاقی و رفتار حرفه‌ای می‌توانیم بازار را منصفانه نگه داریم تا جذب
حداکثری سرمایه‌گذاران را داشته باشیم.
دیدگاه تان را بنویسید