جنگ داخلی سوریه

اگر قرار باشد تاریخ خود را تکرار کند و از یک تراژدی به وضعیتی مبهم و بیهوده برسد باید گفت کنفرانس صلح سوریه که هفته گذشته و در 24 ژانویه در ژنو برگزار شد مسیری عکس آن را در پیش گرفته است. امیدها برای پایان دادن به جنگ داخلی سه‌ساله سوریه اکنون رنگ باخته‌اند. مسخره‌بازی هنگامی شروع شد که در 19 ژانویه بان کی‌ مون دبیرکل سازمان ملل طی دعوتنامه‌ای از ایران خواست تا در مرحله اول کنفرانس شرکت کند. این دعوتنامه روز بعد پس گرفته شد. نمایندگان گروه مخالف سوریه که از این دعوت به هراس افتاده بودند اعلام کردند از گفت‌وگوها کنار خواهند کشید مگر این که ایران -‌که به ادعای آنها یکی از نیروهای متخاصم در این نبرد است -‌ بدون شرط نقشه راه انتقال قدرت سیاسی مصوب کنفرانس قبلی ژنو در ژوئن 2013 را بپذیرد. پذیرش این نقشه راه شرط حضور آنها در کنفرانس اخیر بود. ظاهراً با تشویق آمریکا، بان کی‌ مون گفت‌وگوهایی را با محمد‌جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران انجام داد که باعث شد باور کند ایران مایل به پذیرش این شرط است. هنگامی‌ که خلاف آن ثابت شد دعوتنامه پس گرفته شد. کنفرانس برگزار شد اما گفت‌وگوهای خصمانه تناقضات نهفته را آشکار کرد. نه رژیم سوریه که نمایندگانی را به رهبری ولید معلم وزیر امور خارجه خود به کنفرانس اعزام کرده بود و نه متحد آن روسیه که به همراه آمریکا حامی کنفرانس بودند کوچک‌ترین علاقه‌ای نداشتند که در‌صدد تشکیل دولتی موقت و کنار گذاشتن بشار اسد باشند. در 22 ژانویه و در سخنرانی آتشین آغازین خود ولید معلم اظهار کرد: «هیچ‌کس به جز خود مردم سوریه نمی‌تواند مشروعیتی به رئیس‌جمهور اعطا کند یا مشروعیت او را سلب کند.» دو روز قبل از آن بشار اسد به آژانس فرانس پرس گفته بود کنفرانس باید در پی مبارزه با تروریسم در سوریه باشد. کاملاً غیرواقعی بود که تصور شود او می‌خواهد در قدرت با گروه مخالف سهیم شود. او با لحنی ملایم گفت در صورتی که افکار عمومی از نامزدی او حمایت کنند مایل است یک دوره دیگر به عنوان رئیس‌جمهور خدمت کند. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرد کشورش هیچ وفاداری خاصی به شخص بشار اسد ندارد اما مایل است دولت کنونی سوریه حفظ و از روی کار آمدن جهادی‌ها پیشگیری شود. اما در عمل روسیه هر کاری که می‌تواند انجام می‌دهد تا آقای اسد بر مسند قدرت باقی بماند. طبق گزارشی که رویترز در 17 ژانویه از قول مقامات اطلاعاتی و منابع صنایع نظامی انتشار داد روسیه کمک‌های نظامی خود را به بشار اسد آغاز کرده است. از ماه دسامبر ده‌ها آنتونوف 124، وسایل نقلیه زره‌پوش، تجهیزات جاسوسی، رادار، سامانه‌های جنگی الکترونیک، قطعات یدکی بالگرد و سلاح‌های گوناگون از قبیل بمب‌های هدایت‌شونده را به سوریه انتقال داده‌اند. مشاوران و متخصصان اطلاعاتی روسی در طول شبانه‌روز هواپیماهای بدون سرنشین را هدایت می‌کنند تا مکان نیروهای مخالف را پیدا کنند و حملات موشکی و هوایی دقیقی را علیه آنها به اجرا گذارند. در مقابل موضع آمریکا مشخص نیست. این کشور بارها در مورد ارائه تسلیحات به نیروهای شورشی تحت حمایت خود در سوریه وعده‌های متناقض داده است. شورشیان پول و اسلحه خود را از عربستان سعودی و قطر دریافت می‌کنند اما از آمریکا چیز زیادی نگرفته‌اند چرا که این نگرانی بروز کرده است که ممکن است تسلیحات به دست گروه‌های مرتبط با القاعده مانند جبهه النصره و داعش بیفتد. دیپلمات‌های غربی تاکید خود را بر روش‌های دیپلماتیک با گفتن این حرف توجیه می‌کنند که «هیچ راه‌حل نظامی وجود ندارد» اما رژیم سوریه و متحدانش مانند روسیه و ایران عقیده‌ای متفاوت دارند. موفقیت‌های نظامی دولت در 9 ماه گذشته به همراه ایجاد شکاف‌های شدید بین شورشیان (که به جنگ بین نیروهای میانه‌رو و جهاد‌ی‌های تندرو و مرگ حدود هزار نفر انجامید) باعث شد بشار اسد باور کند که می‌تواند دشمنانش را تروریست معرفی کرده و آنها را قلع و قمع کند. آقای اسد با مهارت از کارت‌های سیاسی خود استفاده می‌کند. توافق پیشنهادی روسیه برای نابودی سلاح‌های شیمیایی این کشور او را قادر ساخت تا دولتش را به عنوان شریکی در این پروژه معرفی کند و به این ترتیب ادعای مشروعیت بیشتری داشته باشد. یکی از متخصصان امور سوریه در موسسه مطالعات راهبردی بین‌المللی لندن می‌گوید آقای اسد اعتقاد دارد راهبردش برای ساختن تصویری از شورشیان به عنوان تروریست‌های جهادی تهدید‌کننده منطقه و غرب کارگر افتاده است، بنابراین او تلاش خواهد کرد خودش را به عنوان مبارز سرسخت علیه القاعده و منبع حیاتی اطلاعاتی برای غرب نشان دهد. رایان کروکر سفیر سابق آمریکا در سوریه، عراق و افغانستان ماه گذشته چنین استدلال کرد که در مقایسه، با تبدیل شدن سوریه به سنگر اصلی القاعده، بشار اسد گزینه کم‌خطرتری است بنابراین بهتر است روش‌هایی برای توافق با او در پیش گرفته شود. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا هنوز اصرار دارد که بشار اسد باید برود. اما نظرات آقای کروکر حامیان بیشتری دارد. این وضعیت برای آقای اسد یک موفقیت است. او بلافاصله پس از شروع قیام در سال 2011 طرحی را آغاز کرد تا به جهادی‌ها کمک کند بر گروه‌های مخالف مسلط شوند. اولین گام او در این راه آزاد کردن بیش از هزار نفر نیروهای جهادی و القاعده از زندان و طبق برنامه عفو عمومی بود. به تازگی گزارش شده است که داعش و جبهه النصره با فروش نفت حاصل از چاه‌های مناطق تحت کنترل خود به رفع نیازهای مالی‌شان می‌پردازند. شورشیان همچنین ادعا می‌کنند دولت حملات خود را علیه نیروهای مخالف میانه‌رو تشدید کرده است و به این ترتیب کمک بیشتری به جهادی‌ها ارائه می‌دهد. بنابراین نمایندگان اعزامی دولت سوریه به کنفرانس ژنو هیچ‌گونه اجباری در رسیدن به توافق نداشتند. آنها فقط در پی امکان بازگشایی راه‌هایی برای کمک‌های بشر‌دوستانه و برقراری آتش‌بس محلی به منظور ارسال غذا و دارو به مناطق بحران‌زده بودند.

مرد خوب و دوست‌داشتنی
این راهبرد نیز به منظور طراحی تصویری از بشار اسد به عنوان شریکی ضروری اتخاذ شده است. چرا که تحت قوانین بین‌المللی تنها دولت‌های به رسمیت شناخته‌شده می‌توانند به نیروهای سازمان ملل و صلیب سرخ اجازه دسترسی به خاکشان را بدهند. اگر شورشیان با این کار مخالفت کنند بشار اسد آنها را به بی‌رحمی ‌در مقابل شهروندان رنج‌دیده متهم می‌کند. غرب نمی‌تواند به راحتی پیشنهادهای او را رد کند اما همکاری با او نیز به تقویت بیشتر این رژیم منجر می‌شود. قبل از کنفرانس و به عنوان هشداری علیه همکاری با رژیم اسد، گزارشی مصور ارائه شد که در آن بشار اسد متهم شده بود که 11 هزار نفر از مخالفانش را به طور منظم تحت شکنجه قرار داده یا به قتل رسانده است. طبق این گزارش که توسط سه دادستان بین‌المللی متخصص و دارای تجربه در دادگاه‌های حقوق بشری سیرالئون و یوگسلاوی سابق تهیه شده است بیشتر قربانیان مردان جوانی بودند که بین مارس 2011 و آگوست سال قبل دستگیر شده بودند. یکی از نویسندگان گزارش این شواهد را به عنوان «قتل عام مستند در مقیاس صنعتی» معرفی می‌کند. با وجود این آقای اسد امیدوار است که دولتش به زودی بتواند با غربی وارد گفت‌وگو شود که همدردی بیشتری از خود به نمایش گذاشته است.