کشور فساد و فوتبال

کشوری که در تمامی جهان به هیاهوی شادی فوتبال، جادوگری در مستطیل سبز با فوتبالیست‌های تکنیکی و درخشان معروف است، مدتی است که نشان داده در زمینه فساد اقتصادی نیز استعداد قابل‌توجهی دارد. فساد بزرگی که منجر به دستگیری‌های گسترده مقامات سیاسی و حتی عزل رئیس‌جمهور شده است. دست پرقدرت دولت، به ویژه در اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور بیشترین فرصت را برای فساد در اختیار دارد. و همین فساد و بی‌ثباتی‌های سیاسی پیامد آن، باعث می‌شود کشوری با وجود سرعت بالای رشد و توسعه ناگهان در رکودی عمیق گرفتار شود.

اکونومیست به طعنه می‌گوید بالاترین نقطه‌ای که برزیل در دو سال گذشته به آن رسیده، رکورد 03 /6 متری تیاگو داسیلوا ورزشکار برزیلی در المپیک ریو است. رکوردی که برای برزیل میزبان یک مدال ارزشمند طلا به ارمغان آورد. اما اقتصاد گرفتار رکود برزیل جایی برای یادآوری رکوردشکنی داسیلوا نگذاشته است.

رکود عمیق یک بازار نوظهور

اخبار بد برای اقتصاد برزیل دو سالی هست که تمامی ندارد. مجموعه‌ای از اتفاق‌های ناگوار با پیامدهای وخیم اقتصادی در این کشور روی داده است. کشوری که در رنکینگ 25 کشور اعم از توسعه‌یافته، در حال توسعه و نوظهور که عملکرد مناسب‌تری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشتند، سقوط وحشتناکی را تجربه کرد. از رتبه پنج و شش در سال‌های 2014 و 2015 به رتبه 12 در سال 2016 سقوط کرد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در برزیل، که همواره به عنوان یکی از مقاصد جذاب سرمایه‌گذاری مطرح بوده است، ابتدا با 12 درصد افت به 62 میلیارد دلار در سال 2014 و سپس به 56 میلیارد دلار در سال 2015 رسید.

اقتصاد برزیل سخت‌ترین رکود خود را در سه دهه اخیر سپری می‌کند و فضای کسب‌وکار این کشور به علت بی‌ثباتی سیاسی و اختلافات ناشی از فساد حزب حاکم، کاملاً متلاطم شده است. تولید ناخالص داخلی برزیل طی دو سال 2015 و 2016 حدود هفت درصد افت کرد و باعث شد نرخ بیکاری سه برابر شود. حداقل 10 درصد از جمعیت 35 میلیون نفری که از یک دهه فقر گریخته بودند، طی سال 2014 مجدد گرفتار دام فقر شدند. مرکز سیاست اجتماعی در برزیل برآورد کرده است که نرخ فقر برزیل طی دو سال 2014 و 2015 از 3 /8 درصد به 10 درصد افزایش یافته است.

خدمات عمومی در برزیل مانند بهداشت و آموزش، که پیش از رکود هم بار سنگینی روی دوش دولت بود، اکنون با درخواست‌های بیشتری مواجه شده است. تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان و بیماران که در مدارس و بیمارستان‌های دولتی بودند، اکنون متقاضی استفاده از خدمات دولتی شده‌اند.

بنگاه‌ها بدهکار هستند، خانوارها نیز بدهکارند، بانک‌ها نیز تمایلی برای ارائه تسهیلات ندارند. پیش‌بینی رشد اقتصادی برزیل بارها و بارها دستخوش تغییرات شده و هر موسسه و نهادی که چنین آماری ارائه می‌دهد بعد از مدتی دست به اصلاح پیش‌بینی رشد برزیل زده و آن را کمتر و کمتر کرده است. در حال حاضر نرخ‌های متفاوتی چون یک درصد از سوی دولت برزیل، 6 /0 درصد از سوی اقتصاددانان بانک مرکزی برزیل، و صفر درصد از سوی موسسه کردیت سوئیس برای اقتصاد برزیل پیش‌بینی شده است.

چگونه فساد اقتصاد را نابود کرد؟

درگیری‌های سیاسی در برزیل هنوز به اتمام نرسیده است. اگر چه دیلما روسف، تنها رئیس‌جمهور زن در تاریخ برزیل که زمانی پس از آنگلا مرکل قدرتمندترین زن جهان هم شناخته می‌شد، نتوانست دوره دوم ریاست‌جمهوری را به پایان برساند و ابتدا تعلیق و سپس استیضاح و برکنار شد، اما هنوز پرونده فساد مالی یا رشوه‌خواری باز است و بیش از 80 نفر از مقامات برزیل را درگیر بازداشت و بازجویی کرده است. حتی لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور محبوب برزیلی‌ها که قبل از روسف این سمت را در اختیار داشت، هم از اتهامات مربوط به فساد اقتصادی شرکت پتروبراس، شرکت دولتی فعال در حوزه نفت و گاز، در امان نمانده است. دامنه فساد اقتصادی در این پرونده بسیار گسترده است. رشوه‌هایی که در جریان برگزاری مزایده‌ها و مناقصه‌ها برای واگذاری پروژه‌های عمرانی و زیرساختی رد و بدل شده، زیان‌های هنگفتی را به بودجه دولت برزیل وارد کرده است. خسارت‌هایی که مخالفان دولت معتقدند در انتخابات صرف شده تا دولت حزب کارگر همچنان سرکار بماند.

افشای فساد اقتصادی پتروبراس، برزیل را به شدت تکان داد. این اتفاق حتی محدود به مرزهای برزیل هم نماند و برابر اطلاعیه‌هایی که وزارت دادگستری آمریکا منتشر کرد شرکت‌های دخیل در این فساد مانند اودبرشت، بزرگ‌ترین شرکت فنی مهندسی و ساخت‌وساز در برزیل و براسکم، شرکت فعال در حوزه پتروشیمی، علاوه بر برزیل در بسیاری دیگر از کشورها نیز متهم به رشوه‌خواری شدند. به گفته وزارت دادگستری آمریکا این دو شرکت بالغ بر 788 میلیون دلار از سال 2001 به بعد رشوه پرداخت کرده بودند تا بتوانند پروژه‌هایی را که از طرف دولت‌های فاسد، بیش از هزینه واقعی ارزش‌گذاری می‌شد در اختیار بگیرند.

فساد در اقتصاد دولتی برزیل با برکناری روسف برطرف نشده و نمی‌شود. میشل تمر، معاون روسف، که تا انتخابات بعدی جانشین روسف خواهد بود نیز از دید مردم، انسان پاکدستی نیست و با اینکه اتهامی علیه او در دادگاه به اثبات نرسیده است، در مجامع عمومی، مانند بازی‌های المپیک از سوی مردم هو می‌شود.

مردم برزیل دو سال بسیار سخت را گذرانده‌اند. حالا گفته می‌شود سال 2017 رشد منفی و رکود متوقف می‌شود. اما آیا وضعیت اقتصاد برزیل رو به راه می‌شود؟ قطعاً خیر. برزیلی‌ها احتمالاً از سال 2018، اگر فساد دیگری رخ ندهد، می‌توانند دوباره آمار مثبت رشد اقتصادی را رصد کنند. گرچه نمی‌توانند امید زیادی به بهبودی اوضاع داشته باشند. اتفاق اخیر برای برزیلی‌هایی که به تازگی مزه بودن در طبقه متوسط را می‌چشیدند بسیار تلخ بود. بسیاری از مردم برزیل آنچه را طی سال‌های 2006 تا 2014 به دست آورده بودند، به طرفه‌العینی از دست دادند. ماریانا نونس، یکی از شهروندان برزیل که با مدرک کارشناسی ارشد بازاریابی در یک شرکت ارتباطات و فناوری اطلاعات کار می‌کرد، بیمه درمانی داشت، از تفریحات هفتگی برخوردار بود و حتی دوبار به آمریکا سفر کرده بود، اکنون تمام آن مزایا را از دست داده و با فروش کیک‌هایی که در خانه می‌پزد امرار معاش می‌کند. او در مورد سال‌های دولت‌مداری حزب چپگرای کارگر می‌گوید: ما درآمد خوبی داشتیم و خوب زندگی می‌کردیم. یک تعادل اجتماعی و اقتصادی در کشور برقرار شده بود. ما می‌دانستیم که دولت دزدی می‌کند اما هیچ‌کس اعتراضی نمی‌کرد چون همه شغل داشتند و زندگی نسبتاً راحتی داشتند.