بخت‌برگشته

«حدود دو هزار جوجه فلامینگو در میان نمک‌زارهای دریاچه بختگان تلف شدند.» خبری تاسف‌بار از یک مقام دولتی آن هم در سال 86 که هنوز بحران این دریاچه به اندازه وضعیت کنونی نشده بود. «خشک شدن بیش از 88 درصد وسعت پهنه آبی دریاچه بختگان»، نتیجه تاسف‌بار یک بررسی علمی از دریاچه‌ای که روزگاری با مساحت 74 هزار هکتار دومین دریاچه بزرگ ایران به شمار می‌رفت و در نهایت آخرین روایت یک خبرگزاری از وضعیت دریاچه‌ای که در سال 1352 به عنوان چهارمین تالاب ایران در فهرست تالاب‌های جهانی به ثبت رسیده بود: «دریاچه بختگان، این روزها به نمک‌زار تبدیل شده و کارشناسان و محققان، خشکسالی، چاه‌های غیرمجاز و در عین حال برداشت بی‌رویه از منابع آبی را از جمله عوامل موثر در خشکی مطلق تالاب می‌دانند.» اما تنها این چند مورد، متهمان اصلی این اتفاق ناگوار نیستند. «تبخیر سالانه یک میلیون و 222 مترمکعب آب در دریاچه بختگان» نیز متهم دیگر است. موضوعی که عزت‌الله رئیسی، زمین‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز مطرح کرده و توضیح داده است: «دو عامل خشکسالی و چاه‌های غیرمجاز تاثیر زیادی در خشک شدن دریاچه داشته و احداث سد نیز تاثیر گذاشته و همچنین تبخیر سالانه یک میلیون و 222 متر‌مکعب آب در دریاچه بختگان و طشک نیز موثر بوده است.» به گفته او، در اطراف بختگان چاه‌های متعددی حفر شده که این چاه‌ها مقدار زیادی از آب دریاچه را تخلیه می‌کنند. مسائلی که در بی‌جان شدن دیگر دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور هم نقش پررنگی داشتند. با این حال دریاچه بختگان به نظر می‌رسد حال و روز بدتری دارد. نگار بنان، امید طبیعی و محسن جعفری‌نژاد؛ سه پژوهشگری هستند که پس از بررسی وضعیت این دریاچه چنین هشدار داده‌اند: «هم‌اکنون تغییر ورودی آب به دریاچه که حاکی از تغییر تغذیه از آب باکیفیت مناسب و سالم رودخانه کر به آب فاضلاب اراضی کشاورزی و سایر آلوده‌کننده‌هاست دریاچه را عملاً به گودال تبخیر زهکش‌های اراضی زراعی بالادست تبدیل خواهد کرد.» با این حال، دی‌ماه سال گذشته بارش‌های امیدوارکننده‌ای باعث شد تا خبرگزاری‌ها گزارش دهند «حدود ۲۰ درصد از مساحت دریاچه بختگان بعد از ۱۰ سال که از خشکی آن می‌گذرد، آبگیری شده تا امیدها برای احیای تالاب‌های فارس همچنان باقی بماند.» اما کارشناسانی چون محمد درویش می‌گویند وضعیت فعلی حتی از گذشته هم بدتر بوده و آن بارش سال گذشته تنها نقش یک مُسکن کم‌اثر را داشته است. سخنان رئیس سازمان محیط زیست هم نشان می‌دهد وضعیت بختگان و دیگر تالاب‌های استان فارس بحرانی است. معصومه ابتکار 29 آذرماه امسال گفت: «از 14 تالاب استان فارس 12 تالاب خشک و بی‌جان هستند.» اما پس از این خشک شدن، باید منتظر بروز چه بحران‌های دیگری بود؟ آیا امکان تامین حقابه حداقل ۲۵۰ میلیون مترمکعبی تنها برای بختگان (طبق برآورد سازمان حفاظت محیط‌زیست استان فارس) وجود دارد؟ آیا می‌توان همچنان امیدوار بود روزی دوباره بختگان میزبان فلامینگوهایی شود که در سال‌های اخیر به قتلگاه آنها تبدیل شده بود!