هزینه و فایده

در ژانویه ۱۹۹۹ میلادی پیشنهاد استفاده از واحد پولی یورو مطرح شد و تغییر پول‌های کاغذی و سکه‌های قدیمی به واحدهای پولی جدید تا ژانویه سال ۲۰۰۱ میلادی طول کشید. در سال ۲۰۰۱ میلادی دوازده کشور عضو اتحادیه پولی شدند و سه کشور بریتانیا و دانمارک و یونان از وارد شدن به این اتحادیه سر باز‌ زدند. حال سوال اینجاست که ایجاد این اتحادیه پولی چه مزایا و معایبی دارد و چرا با گذشت پانزده سال از ایجاد این اتحادیه هنوز بین اقتصاددانان و فعالان اقتصادی اتفاق‌نظری در مورد مزیت استفاده از این واحد پولی وجود ندارد؟ آیا استفاده از واحد پولی یکسان باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی اروپا شده است یا اینکه باعث شد تا فرصت بحران در اقتصادهای این منطقه بیشتر شود؟

مزایای استفاده از واحد پول یکسان

استفاده از واحد پولی یکسان مانند هر سیاست اقتصادی دیگر مزایا و معایبی دارد و هر کشوری بسته به شرایط اقتصادی خود می‌تواند از مزیت‌های استفاده از این واحد پولی برخوردار شود. طرفداران استفاده از واحد پولی یکسان معتقدند که مزایای استفاده از واحد پولی یکسان بیشتر از معایب آن است و به همین دلیل باید این سیاست همچنان اجرا شود ولی اصلاح قوانین مربوط به آن ضروری است و می‌تواند نواقص طرح را برطرف کند. موافقان ایجاد و استفاده از واحد پولی یکسان در اتحادیه اروپا، مزایای سیستم را این‌طور بیان می‌کنند:

1- حذف هزینه تبدیل واحدهای پولی کشورهای مختلف به یکدیگر در زمان تجارت بین کشورها: تبدیل واحدهای پولی به یکدیگر برای بازرگانان و بنگاه‌های فعال در عرصه تجارت هزینه‌بر است. این هزینه‌ای است که در نتیجه تغییر نرخ برابری ارزهای مختلف تغییر می‌کند و اغلب غیرقابل‌پیش‌بینی است. با استفاده کشورهای اروپایی از واحد پولی یکسان این هزینه حذف می‌شود و انگیزه تجارت بین کشورهای اروپایی بیشتر می‌شود.

2- افزایش سطح شفافیت قیمتی: مقایسه قیمت کالاها در کشورهای مختلفی که از واحدهای پولی متفاوت استفاده می‌کنند کار سختی است. دلیل اصلی سختی مقایسه قیمت‌ها در کشورهای مختلف هم به نوسان مداوم نرخ برابری پول باز می‌گردد. اگر در تمامی کشورهای اروپایی از یک واحد پولی استفاده شود، مقایسه قیمت‌ها به راحتی انجام می‌شود و به بنگاه‌های تولیدی و صنعتی کمک می‌کند تا هزینه تولید خود را از طریق خرید کالاها از کشورها و شهرهایی که ارزان‌تر عرضه می‌شود، کاهش دهند. با این سیستم خریداران آزاد هستند تا راحت‌تر کالاهای ارزان را خریداری کنند و این کار منفعت زیادی برای مصرف‌کنندگان دارد.

3- افزایش سطح رقابت و افزایش کارایی: استفاده از واحد پولی یکسان باعث می‌شود تا قدرت رقابت در میان فعالان اقتصادی بیشتر شود زیرا بازار شفافیت بیشتری دارد و همه از قیمت‌ها باخبر هستند. این شفافیت زمینه را برای افزایش کارایی بنگاه‌های اقتصادی فراهم می‌کند زیرا هر یک از بنگاه‌ها تمام تمرکز خود را روی افزایش قدرت رقابت و ارتقای راندمان و کیفیت تولید خود متمرکز کرده‌اند.

4- افزایش ورود سرمایه‌های خارجی: بازار واحد اروپا بالغ بر ۳۰۰ میلیون مصرف‌کننده دارد و به همین دلیل سرمایه‌گذاران زیادی برای بهره‌گیری از این بازار وارد اروپا می‌شوند و کارخانه‌های تولیدی و صنعتی مختلفی را راه‌اندازی می‌کنند. استفاده کشورهای اروپایی از واحد پولی یکسان سبب شد تا ریسک سرمایه‌گذاری در این کشورها کمتر شود و واحد پولی آنها قابل‌اعتمادتر باشد. از طرف دیگر محصولاتی که در یکی از کشورهای عضو پیمان یورو تولید می‌شود می‌تواند به تمامی کشورهای عضو این اتحادیه صادر شود که یک مزیت بزرگ برای آنهاست.

5- حذف بی‌ثباتی نرخ برابری در نتیجه استفاده از پول یکسان: یکی از معضلات دنیای تجارت این است که هیچ‌گاه نمی‌توان به درستی مسیر تغییر نرخ برابری پول یک کشور در برابر دیگر واحدهای مورداستفاده در دنیا را پیش‌بینی کرد. ممکن است تغییر نرخ برابری همسو با خواست شما باشد و منفعت اقتصادی زیادی را برای شما به عنوان یک بازرگان ایجاد کند ولی همیشه وضعیت مطابق خواست شما نیست و ممکن است شرایط به ضرر بازرگان تغییر کند. این بی‌ثباتی‌ها در دنیای تجارت مانع اصلی شمار زیادی از افراد فعال در این صنعت است به خصوص شرکت‌های کوچکی که سرمایه کمی دارند به دلیل ریسک بالایی که تفاوت در نرخ برابری و تغییرات نرخ ارز ایجاد می‌کند از حضور در فعالیت‌های تجاری بین‌المللی سر باز می‌زنند. در محدوده‌ای که از واحد پولی یورو استفاده می‌کنند، انگیزه تجارت بیشتر است و درآمد حاصل از تجارت در این کشورها بیشتر خواهد شد.

معایب استفاده از واحد پولی یکسان

1- یک واحد پولی یکسان نیازمند سیاست‌های پولی مشابه در تمامی کشورهاست. به این معنا که نرخ بهره بانکی در تمامی کشورهایی که از این واحد پولی استفاده می‌کنند باید به طور یکسان تعیین شود زیرا ارزش پولی و کارایی واحد پولی این کشورها مشابه است. بنابراین تصور کنید یکی از کشورها انقباض اقتصادی را تجربه کند ولی بقیه کشورهایی که از واحد پول یکسان استفاده می‌کردند در مسیر رونق قرار داشته باشند. در این شرایط بانک مرکزی اروپا به دلیل وضعیت رو به رشد اغلب کشورهای اروپایی اقدام به افزایش نرخ بهره بانکی می‌کند که این سیاست باعث تشدید رکود اقتصادی در همان کشوری می‌شود که انقباض را تجربه کرده بود. بنابراین می‌توان اصلی‌ترین ضعف استفاده از واحد پولی یکسان را در همین مساله دانست که باید در تمامی کشورهای استفاده‌کننده از واحد پولی یکسان سیاست پولی مشابهی استفاده شود.

2- تاثیر سیاست‌های یکسان روی کشورهای مختلف، متفاوت است: حتی اگر شرایط اقتصادی کشورها شبیه هم باشد، بازهم یک سیاست اقتصادی خاص می‌تواند تاثیرات متفاوتی روی کشورهای مختلف داشته باشد. به عنوان مثال سهم افرادی که مالک خانه هستند در انگلستان بیشتر از دیگر کشورهای اروپایی است و به همین دلیل اقتصاد انگلیس وابستگی بیشتری به وام‌های رهنی و تغییر نرخ بهره وام‌های رهنی یا تغییر سیاست‌های تخصیص وام‌های رهنی دارد. تاثیر سیاست تغییر نرخ بهره وام‌های رهنی در کشوری مانند انگلستان متفاوت از دیگر کشورها خواهد بود با وجود اینکه تمامی کشورهای مورد مطالعه شرایط اقتصادی یکسانی داشته باشند و همه در مسیر رونق اقتصادی باشند.

3- تاثیر متفاوت شوک‌های اقتصادی خارجی: در کشورهایی که از واحد پولی یکسان استفاده می‌کنند تاثیر شوک‌های اقتصادی خارجی متفاوت از تاثیر عادی آن است. به عنوان مثال شوک افزایش قیمت نفت در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی تاثیر متفاوتی روی کشورهای مختلف مصرف‌کننده نفت داشت. نوع و شدت تاثیر بسته به این بود که میزان وابستگی اقتصادی کشور مذکور به نفت چقدر است. از طرف دیگر کشوری مانند انگلستان که بخشی از نیاز نفتی خود را از حوزه‌های دریای شمال تامین می‌کند در نتیجه شوک حاصل از تغییر قیمت نفت عکس‌العمل متفاوتی نسبت به لوکزامبورگ نشان می‌دهد. لوکزامبورگ برای تامین نیاز داخلی تنها و تنها وابسته به واردات است.

4- هزینه‌های گذر از واحد پولی متفاوت به سمت واحد پولی یکسان: دوره گذر به سمت واحد پولی یکسان در کوتاه‌مدت هزینه‌هایی را به اقتصاد تحمیل می‌کند ولی زمانی که واحد پولی جدید ایجاد شد و مورد استفاده قرار گرفت، این هزینه‌های گذر از بین می‌رود. به عنوان مثال کشوری که به اتحادیه پولی یورو می‌پیوندد باید اسکناس‌های جدید چاپ کند و اسکناس‌های قبلی را جمع‌آوری کند. باید ماشین‌آلات تازه‌ای برای ضرب سکه‌های تازه استفاده شود وبه دلیل حذف واحدهای پولی مختلف و استفاده از یک واحد پولی، دپارتمان ارزهای خارجی تعطیل می‌شود یا کارش بسیار محدود خواهد شد.

به هر حال هر گذری هزینه‌بر است. گذر از اقتصاد متمرکز به سمت اقتصاد بازاری، گذر از سیاست نرخ ارز ثابت به سیاست نرخ ارز شناور و... نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم و صرف هزینه است و در بازار پول هم گذر به سمت واحد پولی یکسان همین وضعیت را دارد.