نمایشگاه کتاب دولتی شده است

بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در راه است، نمایشگاهی که قرار است با حضور 2400 ناشر از ایران و ناشرانی از کشورهای جهان در مصلای تهران 16 تا 26 اردیبهشت ماه کلید بخورد.‌ یکی از تفاوت‌های این دوره نمایشگاه کتاب با سال‌های گذشته حضور فعال‌تر بخش خصوصی در مدیریت و اجراست. تشکل‌های نشر طبق قراردادی که با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در آخرین روزهای اسفند سال گذشته امضا کردند، به مدت سه سال متوالی عهده‌دار بخشی از وظایف اجرایی و مدیریتی نمایشگاه شدند، تا در پایان این مدت صفر تا صد برگزاری نمایشگاه را بر عهده بگیرند. به این منظور با محمود آموزگار که این روزها به نوعی فعال‌ترین چهره تشکل‌های نشر به شمار می‌رود و در حال حاضر ریاست اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران را بر عهده دارد و سخنگوی شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران نیز به شمار می‌رود،‌ گفت‌وگویی داشته‌ایم.



ظاهراً تشکل‌های نشر در این دوره نمایشگاه بخشی از مسوولیت‌های اجرایی را بر عهده دارند،‌ درباره کم و کیف این مسوولیت بفرمایید.
درست است،‌ بخشی از اجرا و مدیریت به تشکل‌های نشر واگذار شده است،‌ بخشی از سازه‌ها و غرفه‌ها، ثبت نام و دریافت اجاره‌بهای غرفه‌ها،‌ مدیریت چهار کمیته ناشران داخلی،‌ کمیته ناشران بین‌الملل،‌ کمیته اطلاع‌رسانی و کمیته فعالیت‌های علمی- فرهنگی و سرای اهل قلم به تشکل‌ها سپرده شده است، همچنین در سایر کمیته‌های نمایشگاه که اجرا و مدیریت آن به تشکل‌های نشر واگذار نشده است،‌ نیز نماینده‌ای از تشکل‌ها حضور دارد.

طی سال‌های گذشته نیز تشکل‌های نشر در نمایشگاه حضور داشته‌اند،‌ اما به نظر می‌رسد،‌ حضور امسال متفاوت‌تر و گسترده‌تر است.
بله، می‌توان گفت ‌ این حجم از واگذاری تاکنون بی‌سابقه بوده است،‌ در دوره‌هایی تشکل‌های نشر مشارکت‌هایی در برگزاری نمایشگاه داشته و با وزارت ارشاد همکاری می‌کردند، اما در این دوره بر اساس مصوبه‌ای که شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب داشت، مقرر شد در یک بازه زمانی سه‌ساله کل اداره نمایشگاه کتاب تهران به تشکل‌های نشر واگذار شود.

آقای آموزگار واسپاری اجرای نمایشگاه کتاب تهران به تشکل‌های نشر صرفه اقتصادی نیز برای بخش خصوصی به همراه دارد؟
در سال‌های گذشته رویه این بود که سالن‌های مربوطه را تشکل‌های نشر اداره می‌کردند، یعنی سالن‌های مربوط به بخش بین‌الملل را انجمن ناشران بین‌الملل، سالن کودک را انجمن ناشران کودک و نوجوان،‌ سالن ناشران دانشگاهی را انجمن دانشگاهی، سالن ناشران آموزشی را انجمن ناشران آموزشی و سالن ناشران عمومی را اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران اداره می‌کردند، این اتحادیه‌ها بابت حق مدیریت و حق‌الزحمه مبالغی را دریافت می‌کردند که امسال هم به همین ترتیب است و تشکل‌های نشر در قبال مدیریتی که انجام می‌دهند، حق‌الزحمه دریافت می‌کنند.

پس به لحاظ صرفه اقتصادی چندان بخش خصوصی منتفع نمی‌شود؟
ببینید،‌ نکته اصلی این است که بحث سودآوری در شرایط فعلی مطرح نیست، در شرایط فعلی تشکل‌های نشر تصور می‌کنند که باید به کمک دولت آمده و اداره نمایشگاه را بر عهده بگیرند، حداقل این است که هزینه‌هایی را که متحمل می‌شوند، دریافت می‌کنند، صرفه اقتصادی قاعدتاً برای گام اول مطرح نیست و هدف اصلی تشکل‌های نشر این است که بتوانند نمایشگاهی متفاوت‌تر از گذشته برگزار کنند و نسبت به گذشته با کیفیت بالاتری ارائه دهند. قطعاً این‌گونه است که قدم به قدم به سمت موفقیت بیشتر و بر عهده گرفتن کل برگزاری نمایشگاه حرکت کنیم، علت اینکه ما درخواست کردیم در کمیته‌هایی که اجرایش به ما محول نشده نیز نماینده‌ای داشته باشیم، این بود که تجربه‌ای را که طی سال‌های گذشته در معاونت فرهنگی و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در زمینه اجرای نمایشگاه انباشته شده به تشکل‌های نشر منتقل کنیم تا از این تجارب بتوان در سال‌های آتی استفاده کرد و در همان بازه زمانی تعیین‌شده به نقطه‌ای برسیم که صفر تا صد نمایشگاه را تشکل‌ها بر عهده داشته باشند.

آقای آموزگار سال‌ها بود که انتقاد از جنبه فروشگاهی نمایشگاه کتاب تهران و غلبه آن بر جنبه نمایشگاهی از سوی کارشناسان مطرح می‌شد،‌ اما اکنون چند سالی است که این دغدغه کمرنگ شده و عده‌ای غلبه جنبه فروشگاهی بر جنبه نمایشگاهی را به نوعی الزام امروز نشر می‌دانند، ناشران نیز چندان تمایلی به تصحیح این وضعیت ندارند، نگاه شخص شما به عنوان رئیس اتحادیه ناشران به نمایشگاه کتاب تهران چگونه است؟ جنبه فروشگاهی باید غلبه داشته باشد یا جنبه نمایشگاهی؟
اکنون نمایشگاه کتاب تهران نمایشگاهی است که عمدتاً جنبه فروشگاهی آن بر جنبه نمایشگاهی غلبه دارد، بنابراین بحث این است که نمایشگاه را به مرور به سمتی سوق دهیم که جنبه‌های نمایشگاهی برجسته‌تر شده و در واقع محلی برای مبادله حقوق، عرضه آخرین آثار و برگزاری نشست‌هایی باشد که به چالش‌های مستقیم و پیش روی صنعت نشر بپردازند. پیدا کردن راهکار برای این چالش‌ها و نهایتاً رفتن به این سمت که تشکل‌های نشر بیایند و عهده‌دار نمایشگاه شوند و این مسوولیت را بر عهده بگیرند، باید هر‌چه سریع‌تر انجام شود. اعتقاد ما بر این است که این ظرفیت در تشکل‌های نشر وجود دارد که درباره مشکلات‌شان اندیشیده و چاره‌جویی کنند، طبیعتاً امسال اتفاق بسیار خوبی که رخ داده این است که تشکل‌های نشر توانستند کنار یکدیگر جمع شده و شورایی را برای مسوولیتی که به آنها محول شده است،‌ تشکیل دهند، این مشق همراهی تشکل‌هاست، با توجه به جدایی تشکل‌ها و متعدد بودن تشکل‌های نشر این همکاری و همراهی می‌تواند زمینه و بستر مناسبی را فراهم کند تا ما در آینده نه‌چندان دور به یک تشکل واحد در سراسر کشور تبدیل شویم. اگر نمایشگاه ما فروشگاه کتاب شده است، اشتباه است،‌ فروش کتاب باید در محل واقعی خود که همان کتابفروشی‌هاست،‌ باشد. باید سیاست‌ها اصلاح شود. صدور بی‌رویه پروانه نشر یکی از مشکلات است، اکنون دائماً بر تعداد کسانی که پروانه نشر دارند،‌ افزوده می‌شود و اینها مرتب کتاب منتشر می‌کنند،‌ در شرایطی که به میزان کافی در کشور کتابفروشی وجود ندارد و سیستم کارآمد توزیع نداریم. فشار روی نمایشگاه‌هاست،‌ در نتیجه این نمایشگاه‌ها تبدیل به فروشگاه می‌شوند، ضمن اینکه نکته مطرح این است که ما قاعدتاً نمی‌توانیم نمایشگاه را از حالت فعلی خارج کنیم، نمایشگاه فرصتی 10 روزه برای ناشران و مخاطبان است، بنابراین نمی‌توان ناشران و مخاطبان را از این فرصت محروم کرد.

پیوستن به قانون کپی‌رایت و کنوانسیون برن که در یکی دو سال اخیر بحث داغی میان ناشران پیدا کرده است، چه تاثیراتی بر بخش بین‌الملل نمایشگاه و به طور کلی فضای نمایشگاه کتاب تهران می‌گذارد؟
ببینید، قبل از هر چیز باید بگویم ما قانونی داریم که سال 1348 تصویب شده و با نام قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان شناخته می‌شود، اما متاسفانه اکنون از تمام ظرفیت‌های این قانون استفاده نمی‌شود، در حال حاضر ما در گام نخست نیاز به فرهنگسازی داریم که حق مولف را به رسمیت بشناسیم و بدانیم که تضییع حق مولف و کپی‌رایت از نظر قانونی جرم است، به اعتقاد من یکی از نتایج چنین توجهی این است که مجموعه مولفان و پدیدآورندگان و دولت توجه جدی به بازارهای بین‌المللی ندارند، در حالی که ما آثار زیادی داریم که می‌تواند مخاطبان بسیاری در جهان داشته باشد.
زمانی که این موضوع در دستور کار قرار می‌گیرد،‌ نیازسنجی مخاطب و مخاطب‌سنجی اهمیت پیدا می‌کند و اثری تولید می‌شود که بتواند اقتصاد نشر ما را بهبود ببخشد، آن زمان دیگر تنها هدف ناشر این نیست که هزار نسخه کتابی را که منتشر کرده در یک بازه زمانی مناسب به فروش برساند،‌ عمده درآمد ناشران در سطح بین‌الملل نیز از محل فروش رایت کتاب‌هاست و خوب است که ما هم به این جریان توجه داشته باشیم. این یکی از خاصیت‌هایی است که توجه به کپی‌رایت می‌تواند برای ما ایجاد کند. اکنون با وجود اینکه ما قانون رایت را در حقوق ملی خود داریم و‌ ناشرانی که حق انتشار کتاب یا کتاب‌هایی را دارند، اما نمی‌خواهند آن را منتشر کنند، بستر این قضیه هنوز فراهم نشده که بتوانند بنشینند درباره مبادله رایت با هم صحبت کنند. نمایشگاه کتاب تهران بهترین مکان برای این بسترسازی است.