مصائب یکسان‌سازی

قوانین بازنشستگی در هر کشوری متناسب با شرایط اقتصادی و وضعیت بازار کار و ترکیب جنسی نیروی کار تغییر می‌کند. این روند در سال‌های اخیر در کشورهای توسعه‌یافته دنیا هم آغاز شده است و زنان در این بین در میان اصلی‌ترین گروهی قرار دارند که تحت تاثیر این تغییرات قرار می‌گیرند. طبق بررسی‌های انجام‌شده در اغلب کشورها صحبت از افزایش سن بازنشستگی زنان و رساندن سن بازنشستگی این گروه به سن بازنشستگی مردان است. این در حالی است که طی سال‌های گذشته همواره زنان در سن کمتر و حتی با سابقه فعالیت اقتصادی کمتر امکان بازنشسته شدن را داشته‌اند. در مورد دلیل این تغییرات در نظام بازنشستگی زنان در کشورهای صنعتی مسائل مختلفی مطرح می‌شود که از جمله آنها می‌توان به تلاش برای ایجاد شرایط برابر برای زنان در عرصه‌های شغلی نام برد. اما این برابری زمانی معنا خواهد داشت که این قشر از نظر دریافت دستمزد در سال‌های کاری و حمایت‌های اقتصادی و حمایت‌های تامین اجتماعی هم شرایطی مشابه مردان داشته باشند در حالی که با وجود تلاش‌های زیاد زنان در کشورهای صنعتی هنوز در موقعیت‌های شغلی مشابه دستمزد دریافتی توسط یک زن کمتر از مردان است و به‌تبع آن زنان با دستمزد پایین‌تری بازنشسته می‌شوند. اما قبل از بررسی این مساله باید به بررسی تغییرات قوانین بازنشستگی در بریتانیا به عنوان یکی از کشورهای بزرگ عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه اشاره کرد. این تغییرات در سال‌های اخیر در آمریکا و فرانسه هم ایجاد شده است و در این سال‌ها زنان زیادی هم به تغییر قوانین اعتراض کردند. اعتراضی که تاکنون نتوانسته است نتیجه مطلوبی برای زنان به همراه داشته باشد.

افزایش سن بازنشستگی زنان در بریتانیا

قوانین بازنشستگی در کشورهای صنعتی در حال تغییر است و این تغییرات در کشور بریتانیا هم در سال‌های اخیر با جدیت مطرح شده است. بحران اقتصادی که از سال 2008 میلادی ایجاد شد و زمینه را برای کاهش نرخ رشد اقتصادی در این کشورها فراهم کرد باعث شد صندوق‌های بازنشستگی هم با مشکل پرداخت مستمری به بازنشستگان روبه‌رو شوند. از طرف دیگر تغییرات دموگرافیکی هم به گونه‌ای بود که فشار زیادی به صندوق‌ها وارد کرد. طبق گزارش‌های منتشرشده توسط مرکز مطالعات بازنشستگی وزارت کار بریتانیا تا سال 2020 میلادی سن بازنشستگی زنان در این کشور به 66 سال و تا سال 2028 به 67 سال می‌رسد ولی از آنجا که شمار زیادی از زنانی که در دهه 1950 میلادی متولد شده‌اند در سال‌های انتهایی دوره کاری خود قرار دارند و برای خارج شدن از بازار کار برنامه‌ریزی کرده‌اند، این امکان فراهم شده است تا برخی از زنان درخواست بازنشستگی زودهنگام با قبول دریافت دستمزد کمتر بدهند.

اعلام این قانون در روزهای آخر سال 2016 میلادی سبب شد صدها هزار زن به قانون افزایش سن بازنشستگی اعتراض کنند و خواستار تغییر آن شوند. آنها باقی ماندن بیشتر در بازار کار را خلاف حقوق کاری خود می‌دانستند و بر این باور بودند که باید فضا را برای نیروهای جوان‌تر باز کرد. فرانک فیلد یکی از اعضای اتحادیه کارگری بریتانیا گفت: در سال‌های اخیر سن بازنشستگی زنان 60 و سن بازنشستگی مردان 65 سال بوده است. پایین‌تر بودن سن بازنشستگی زنان نسبت به مردان منحصر به بریتانیا نیست بلکه در اغلب کشورهای صنعتی طی قرن بیست و یکم این وضعیت مشاهده شده است ولی به نظر می‌رسد این روند در حال تغییر است. بریتانیا در نظر دارد ضمن افزایش سن بازنشستگی مردان تا مرز 67 سال، سن بازنشستگی زنان را هم به مرز 67 سال برساند. این افزایش برای مردان ناخوشایند است ولی تاثیر منفی آن روی زنان بیشتر است زیرا زنان باید هفت سال بیش از قبل کار کنند درحالی‌که مردان تنها دو سال بیش از قبل در بازار کار حضور خواهند داشت.

چرا این قانون تصویب شد؟

دلیل تغییر قانون بازنشستگی زنان در بریتانیا افزایش امید به زندگی زنان و کاهش شمار نیروی کار به دلیل افزایش سن جمعیت در این کشور است. طبق گزارش‌های رسمی منتشرشده از سوی دولت بریتانیا امید به زندگی در میان زنان و مردان در این کشور رشد کرده است و متوسط سن امید به زندگی در میان زنان 86 سال و در میان مردان 85 سال است. از طرف دیگر پیر شدن جمعیت در تمامی کشورهای صنعتی از جمله آمریکا سبب شد نیاز به نیروی کار بیشتر شود و به همین دلیل افزایش سن بازنشستگی راه‌حلی منطقی برای حفظ افراد در محیط کار به نظر می‌رسد ولی یک مشکل بسیار بزرگ در این عرصه وجود دارد و این مشکل کاهش راندمان افراد شاغل در سال‌های پایانی کارشان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد راندمان کاری افراد بعد از 60 سال در بریتانیا 23 درصد کمتر از افراد در بازه 20 تا 50 سال است و این افت راندمان در میان مردان و زنان یکسان است. حال سوال این است که آیا این سیاست منافعی برای اقتصاد بریتانیا دارد یا تنها باعث کمتر شدن بار اقتصادی صندوق‌های بازنشستگی می‌شود؟

افزایش سن بازنشستگی متناسب با افزایش امید به زندگی

اما این قانون ابعاد دیگری هم دارد. قرار بر این است سن بازنشستگی زنان بریتانیا در سال 2028 میلادی به 67 سال برسد و بعد از آن متناسب با افزایش امید به زندگی در این کشور، سن بازنشستگی هم افزایش یابد. اما زنان به این قانون اعتراض دارند و بر این باورند یک سال کار بیشتر به معنای متحمل شدن زیانی معادل 30 هزار پوند برای هر نفر است. این زیانی است که برای به تعویق افتادن دریافت دستمزدهای بازنشستگی و منافع حاصل از آن به زنان تحمیل می‌شود.

هیو لایت رئیس اتحادیه صندوق‌های بازنشستگی بریتانیا موافق اجرای این سیاست است و می‌گوید به دلیل اعتراض زنان نباید با اجرا شدن آن مخالفت کرد. او درخواست بازنشستگی زودهنگام زنانی را که در دهه 1950 میلادی متولد شده‌اند یک فرآیند بسیار هزینه‌بر برای دولت می‌داند و بر این باور است که اجرای این طرح می‌تواند باعث افزایش هزینه‌های دولتی و هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی به اندازه یک میلیارد دلار در سال شود. این بار زیادی روی دوش اقتصاد وارد می‌کند و می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به اقتصاد وارد کند.

طبق گزارش منتشرشده توسط این اتحادیه هر زنی که در سال 2016 میلادی بازنشسته شود بر مبنای امید به زندگی 86‌ساله زنان در بریتانیا، حداقل 26 سال باید مستمری بازنشستگی دریافت کند درحالی‌که مردان بازنشسته‌شده در سال 2016 میلادی به طور متوسط 20 سال دستمزد بازنشستگی دریافت می‌کنند. در سال 2016 متوسط دوره دریافت مستمری بازنشستگی توسط زنان در بریتانیا چهار سال نسبت به سال 2000 رشد کرده است.

سن بازنشستگی زنان در کشورهای عضو OECD

گزارش‌های منتشرشده توسط سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه نشان‌دهنده این است که تاکنون سن بازنشستگی زنان به طور متوسط پنج سال کمتر از مردان بوده است ولی در این منطقه سیاست‌ها در جهت از بین بردن این شکاف سنی و رسیدن سن بازنشستگی زنان به مردان است. سن بازنشستگی نرمال و موثر زنان در کشورهای OECD نشان می‌دهد متوسط سن بازنشستگی زنان در کشورهای این منطقه بالغ بر 61 سال است. متوسط سن بازنشستگی زنان در آمریکا 66 سال و در منطقه یورو برابر با 94 /63 سال است درحالی‌که زنان چینی در سن 50 سالگی دست از کار می‌کشند و در اندونزی تا سن 58‌سالگی در بازار کار به حضور فعال ادامه می‌دهند. بررسی اجمالی وضعیت زنان در کشورهای مختلف نشان می‌دهد سن بازنشستگی زنان در کشورهای صنعتی بالاتر از کشورهای در حال توسعه است که یک دلیل آن را می‌توان بیشتر بودن فرصت‌های شغلی در این کشورها دانست.

شکاف در مستمری‌های بازنشستگی زنان و مردان

کمتر بودن دریافتی زنان در طول سال‌های کاری باعث می‌شود تا دستمزد بازنشستگی آنها هم کمتر باشد و احتمال فقر در میان زنان بازنشسته بیش از مردان باشد. به گزارش کمیسیون اروپا متوسط دستمزدهای بازنشستگی زنان ۶۵ تا ۷۵ سال در کشورهای عضو اتحادیه اروپا 2 /40 درصد کمتر از مردان در همین رده سنی است و به همین دلیل احتمال فقر زنان در این دوره 3 /20 درصد است در حالی که تنها 1 /14 درصد مردان در این دوره فقر را تجربه می‌کنند.

همین تفاوت در دریافتی‌های بازنشستگی بود که سبب شد تقاضا برای یکسان‌سازی سن بازنشستگی زنان و مردان و کاهش هر‌چه بیشتر شکاف درآمدی زنان و مردان در کشورهای صنعتی مطرح شود. هم‌اکنون در شمار زیادی از این کشورها تلاش شده است تا سن بازنشستگی زنان و مردان مشابه هم باشد تا دستمزدی که این دو قشر دریافت می‌کنند با وضعیت مشابه محاسبه شود. البته هنوز این شکاف در اغلب کشورها مشاهده می‌شود. کشورهای عضو سازمان OECD که کمترین شکاف دستمزدی بین زنان و مردان بازنشسته در آنها مشاهده می‌شود عبارتند از استونی، اسلواکی، مجارستان و در نهایت چک. شکاف میان دستمزدهای بازنشستگی در این کشورها عبارت است از میزان بالاتر بودن دستمزد بازنشستگی مردان نسبت به زنان که در کشور استونی برابر با 7 /3 درصد، در اسلواکی برابر با 3 /8 درصد، در مجارستان برابر با 2 /13 درصد و در چک برابر با 4 /13 درصد است. در این کشورها کارهای پاره‌وقت بسیار کم است و زنان و مردان دستمزدهای بسیار کمی در دوره بازنشستگی دریافت می‌کنند ولی این دستمزدهای اندک در مردان و زنانی که طی سال‌های کاری خود از موقعیت‌های یکسانی برخوردار بودند، یکسان است. اما در کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی که دریافتی‌های افراد زیاد است این شکاف بیشتر نمایان است. مثلاً در کشور کانادا دریافتی زنان در طول سال‌های کاری بالغ بر ۱۸ درصد کمتر از مردان است و این تفاوت در دستمزدهای بازنشستگی هم مشاهده می‌شود.

تبعیض در بازار کار

یکی از دلایل بالا بودن شکاف دستمزدهای بازنشستگی در میان زنان و مردان را می‌توان در تبعیض‌های بین زنان و مردان در بازار کار دانست. تفاوت در نرخ اشتغال زنان و مردان، تفاوت در ساعت کاری زنان و مردان، تفاوت در سطح درآمد زنان و مردان در موقعیت‌های مشابه و تفاوت در میزان تمایل برای استخدام زنان و مردان در پست‌های کلیدی و مهم در کشور از مسائلی هستند که می‌تواند باعث پیشرفت یک گروه خاص جنسیتی و از بین رفتن موقعیت شغلی و مالی یک گروه جنسیتی دیگر باشد.

نرخ مشارکت اقتصادی زنان و مردان هم مساله دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. البته این تفاوت در کشورهای صنعتی کمتر از کشورهای در حال توسعه است مثلاً 3 /64 درصد از زنان اروپایی در بازار کار فعال هستند و سهم مردان فعال در بازار کار برابر با 9 /75 درصد از کل مردان است. این در حالی است که در کشورهای عربی تنها ۲۰ درصد از زنان در بازار کار حضور دارند و در خاورمیانه این سهم به ۲۳ درصد می‌رسد.

تفاوت در سال‌های کاری

بررسی‌ها نشان می‌دهد سال‌های حضور مردان در مالت در بازار کار 5 /27 درصد بیشتر از زنان است و این نرخ برای ایتالیا برابر با ۲۰ درصد، برای یونان برابر با ۱۸ درصد و برای رومانی برابر با 5 /17 درصد و برای چک برابر با 6 /16 درصد است. به طور متوسط در اتحادیه اروپا سال‌های حضور مردان در بازار کار 3 /13 درصد بیشتر از زنان است و اغلب مردان بعد از بازنشستگی هم تلاش می‌کنند تا به فعالیت اقتصادی و کسب درآمد ادامه دهند در حالی که زنان کمتر به این امر اقدام می‌کنند. از دیگر عوامل تاثیرگذار روی دریافتی‌های بازنشستگی زنان در کشورهای صنعتی می‌توان به نرخ موثر خروج از بازار کار در زنان و تعداد سال‌های زندگی کاری این افراد اشاره کرد. نرخ موثر خروج از بازار کار به معنای زمانی است که زنان عملاً از بازار کار خارج می‌شوند و این نرخ متفاوت از نرخ رسمی و مصوب بازنشستگی زنان است. البته در اروپا نرخ موثر خروج از بازار کار میان زنان و مردان تفاوت محسوسی ندارد ولی تعداد سال‌های کاری زنان کمتر از مردان است. شکاف بین سال‌های کاری زنان و مردان در اتحادیه اروپا برابر با 1 /5 سال است و این شکاف در کشور مالت برابر با 7 /13 سال، در ایتالیا 3 /9 سال، در یونان 4 /7 سال و در ایرلند هشت سال است. در کشورهای لیتوانی و لاتیو این تفاوت به کمترین میزان ممکن می‌رسد.

شکاف دریافتی زنان و مردان در سال‌های کاری

شکاف در دریافتی‌های زنان و مردان در طول سال‌های کاری هم بسیار چشمگیر است به گونه‌ای که زنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا به طور متوسط ۲۳ درصد کمتر از مردان دریافتی دارند. در میان اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه این شکاف چشمگیرتر است و به ۲۸ درصد می‌رسد. آمار نشان می‌دهد بیشترین شکاف درآمدی زنان و مردان در کره‌جنوبی مشاهده می‌شود و به همین دلیل است که زنان این کشور سال‌های طولانی‌تر بعد از رسیدن به سن بازنشستگی در بازار کار حضور دارند. در سال گذشته دریافتی زنان در کره‌جنوبی 6 /36 درصد کمتر از مردان بوده است. در استونی این تفاوت 5 /31 درصد و در ژاپن برابر با 59 /26 درصد است. ترکیه یکی دیگر از کشورهایی است که بالاترین تفاوت دریافتی مردان و زنان را دارد. در سال گذشته این نرخ برابر با 06 /20 درصد بود و مردان به طور متوسط ۲۸ هزار و ۳۱۸ دلار و زنان هشت هزار و ۸۱۳ دلار در سال درآمد دارند.