زنان نان‌آور

سن بازنشستگی زنان در کشورهای در حال توسعه پایین‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است و دلایل مختلفی برای این تفاوت اعلام می‌شود اما از اصلی‌ترین و مهم‌ترین دلایل می‌توان به مسائل اقتصادی، مسائل فرهنگی و در نهایت ساختار اجتماعی و سن امید به زندگی در این کشورها اشاره کرد.

به گزارش بانک جهانی در بیشتر کشورهای در حال توسعه دنیا زنان در سن 50 تا 55‌ بازنشسته می‌شوند و حداکثر سن بازنشستگی در مردان برابر با 60 سال اعلام شده است در حالی که زنان کشورهای صنعتی بین 5 تا 10 سال بیش از زنان کشورهای در حال توسعه کار می‌کنند ولی تعداد کمی از آنها در زمان بازنشستگی می‌توانند حداکثر مستمری بازنشستگی را دریافت کنند. یک دلیل مهم در تفاوت سن بازنشستگی زنان در کشورهای در حال توسعه و صنعتی را می‌توان تفاوت در امید به زندگی در این دو دسته از کشور دانست. شرایط زندگی و وضعیت تغذیه و آب و هوا تاثیر زیادی در سطح امید به زندگی مردم در دنیا دارد. در کشورهای در حال توسعه امید به زندگی کمتر است و زنانی که در سن 50 تا 55‌سالگی بازنشسته می‌شوند دوره کوتاه‌تری از دستمزدهای بازنشستگی استفاده می‌کنند این در حالی است که زنان در کشورهای صنعتی دیرتر بازنشسته می‌شوند ولی مدت طولانی‌تری از دستمزد و مزایای بازنشستگی برخوردار خواهند شد. از طرف دیگر در کشورهای در حال توسعه جمعیت جوان بیشتر است و هر سال تعداد زیادی نیروی کار جوان وارد بازار کار می‌شوند که جویای شغل هستند. این مساله برای کشورهای در حال توسعه که نرخ ایجاد شغل در آنها پایین‌تر از کشورهای دیگر است یک معضل بسیار جدی محسوب می‌شود و زمینه را برای تغییر قوانین در جهت بازنشسته کردن زنان در سنین پایین‌تر و جایگزین کردن آنها با نیروی جوان فراهم می‌کند.

اما شاید این مسائل تنها نیمه پر لیوانی باشد که در عرصه بازنشستگی زنان در کشورهای در حال توسعه مطرح است. آمارها نشان می‌دهد در کشورهای در حال توسعه دنیا نرخ مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی کم است و اغلب این افراد دریافتی بسیار کمی دارند. در کشورهای در حال توسعه به طور متوسط کمتر از 30 درصد از زنان کار می‌کنند ولی در کشورهای بسیار فقیر در قاره آفریقا با احتساب فعالیت زنان در کار کشاورزی و خرده‌فروشی محصولات تولیدشده در مزارع این نرخ افزایش پیدا می‌کند. اما مساله اینجاست که زنان در کشورهای در حال توسعه به دلیل کم بودن سطح تحصیلات و کم بودن قدرت اشتغال و کسب درآمد، از نظر جایگاه اقتصادی و اجتماعی و حتی تصمیم‌گیری پایین‌تر از مردان هستند و نه‌تنها قوانین وضع‌شده برای اشتغال این افراد بلکه قوانینی که در مورد حقوق آنها در دوره بازنشستگی مصوب شده است، کارآمد نیست.

سازمان بین‌المللی کار در گزارش اخیر خود نوشت: شمار زیادی از زنان در کشورهای در حال توسعه در مشاغل پاره‌وقت مشغول به کار هستند و از بیمه و مزایای بازنشستگی و بیکاری استفاده نمی‌کنند. بنابراین بازنشستگی برای این افراد به معنای حذف شدن درآمدشان است. مطالعات نشان می‌دهد در کشورهای در حال توسعه و کشورهای فقیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان پایین‌تر از زنان در کشورهای صنعتی است. مثلاً به ازای هر یک زن شاغل در کشور هند چهار مرد در بازار کار حضور دارند و حتی این زنان شاغل هم از نظر مالی و از نظر قدرت تصمیم‌گیری اقتصادی در خانواده جایگاه قابل‌توجهی ندارند. به گزارش سازمان بین‌المللی کار در سال 2014 میلادی 3 /15 درصد از زنان خاورمیانه، 7 /19 درصد از زنان شمال آفریقا و 4 /30 درصد از زنان کشورهای جنوب آسیا در بازار کار حضور داشتند در حالی که این نرخ در کشورهای صنعتی بالغ بر 49 درصد بوده است و در برخی از کشورها از جمله آمریکا این نرخ بالاتر از 53 درصد است. اما مساله‌ای که در این گزارش بسیار جالب توجه است این است که نرخ رشد اشتغال زنان در کشورهای در حال توسعه بیش از مردان رشد می‌کند و به همین دلیل باید توجه به مسائل زنان در محیط کار بیشتر و بیشتر شود.

اصلاح قوانین

در سال‌های اخیر اصلاحاتی در قانون بازنشستگی زنان در کشورهای در حال توسعه ایجاد شده است. یک دلیل مهم برای این طرح‌های اصلاحی را می‌توان تغییرات دموگرافیک و دلیل دیگر را می‌توان تحولات منفی اقتصادی در دنیا طی سال‌های گذشته دانست. مثلاً طبق قانون تازه در کشور برزیل سن بازنشستگی زنان پنج سال کمتر از مردان و برابر با 60 سال برای کارگران فعال در شهرهاست و افراد دارای ناتوانی‌های جسمی و معلمان می‌توانند زودتر درخواست بازنشستگی کنند. طبق این قانون جدید زنانی که حداقل 15 سال در برزیل کار تمام‌وقت داشته‌اند می‌توانند درخواست بازنشستگی زودهنگام بدهند و نیمی از دستمزد بازنشستگی مصوب را دریافت کنند. اما سن بازنشستگی برای نیروی کار روستایی در این کشور که شامل کشاورزان و ماهیگیران و... می‌شود پنج سال کمتر از نیروی کار فعال در شهر است. در واقع زنان روستایی در سن 55‌سالگی بازنشسته محسوب می‌شوند و اگر 30 سال کار کرده باشند می‌توانند دستمزد کامل بازنشستگی را دریافت کنند. کشور چین هم سن بازنشستگی زنان شهری و روستایی را تغییر خواهد داد. دولت چین اعلام کرده است زنان شاغل در شهرهای این کشور از سال 2022 میلادی در سن 55‌سالگی بازنشسته می‌شوند در حالی که سن بازنشستگی زنان روستایی 50 سال است. هم‌اکنون تمامی زنان در چین در سن 50‌سالگی بازنشسته می‌شوند.

دولت قزاقستان هم در قانون تازه‌ای اعلام کرد سن بازنشستگی زنان در این کشور باید افزایش یابد. طبق این قانون تازه زنان باید در سن 63 سال بازنشسته شوند در حالی که هم‌اکنون سن بازنشستگی آنها برابر با 58 سال است. قرار است به تدریج تا سال 2027 میلادی سن بازنشستگی زنان افزایش یابد و به 63 سال برسد. روسیه هم که هم‌اکنون سن 55 سال را برای بازنشستگی زنان انتخاب کرده است در نظر دارد تا سال 2030 میلادی سن بازنشستگی زنان را به 58 سال افزایش دهد. البته افزایش سن بازنشستگی در میان کشورهایی که شاهد رونق اقتصادی هستند و از طرف دیگر با بحران پیری جمعیت روبه‌رو هستند بیش از دیگر کشورها مشاهده می‌شود. بانک جهانی به تمامی کشورهای در حال توسعه توصیه کرده است این تغییر را در قانون بازنشستگی خود ایجاد کنند زیرا انتظار می‌رود تا سال 2050 میلادی شمار افراد بالای 60 سال در کشورهای در حال توسعه دنیا چهار برابر شود که نرخ رشد پیری در این کشورها بیشتر از کشورهای صنعتی خواهد بود.