گروگان‌گیری بودجه

   مجید حیدری: بودجه، آینه مالی شیوه اداره هر کشور است. این سند مالی نشان می‌دهد که یک دولت چگونه مدیریت می‌کند و مردم نیز چه وظایف متقابلی در قبال آن دارند. یکی از موضوعات که نشان می‌دهد بودجه کشور از درجه شفافیت مالی برخوردار است این است که سهم هر یک از نهادها بر اساس چه مکانیسمی تهیه می‌شود. به بیان دیگر، منابع بودجه از مالیات، درآمدهای نفتی و استقراض تامین می‌شود که این منابع عمومی بوده و به اصطلاح از جیب مردم کسب می‌شود، در نتیجه در سمت مخارج نیز باید شفافیت وجود داشته باشد و آحاد مردم باید مطلع شوند که هر ریال از این بودجه صرف چه هزینه‌هایی می‌شود. توسعه شبکه‌های اجتماعی در سال‌های گذشته باعث شده که این ارقام بیشتر زیر ذره‌بین جامعه قرار گیرد و حساسیت‌ها نیز نسبت به آن افزایش یابد. پیشتر و در مراسم روز دانشجو سال جاری، مشاور رئیس‌جمهوری نقدهایی را در خصوص شیوه بودجه‌ریزی کشور ایراد کرد. از نگاه حسام‌الدین آشنا، در طول زمان ردیف‌های بودجه‌ای «پادار» شده‌اند. به این صورت که در ابتدا فردی با لابی، فشار، تماس و توافق یک بند در بودجه سالانه کشور به عنوان کمک به یک موسسه باز کرد که در آغاز نیز اعتبار این بند 10 میلیون تومان بوده، اما به مرور زمان این بند و مبلغ اعتبار آن رشد کرده است، در ادامه هر رئیس‌جمهوری فکر کرده که دوستانی دارد و باید آنها را تقویت کند به همین دلیل نیز در بودجه ردیف‌هایی برای حمایت از آنها قرار داده است. رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، در ادامه این جمله را تشریح کرد که «پشت هر ردیف بودجه یک قبیله و یک پدر و مادر قرار دارد که وقتی می‌خواهیم بودجه‌شان را قطع کنیم، کل بودجه کشور را گروگان می‌گیرند تا تکلیف آن یک ردیف مشخص شود». به اعتقاد آشنا، هنگامی که بودجه مورد مطالعه قرار بگیرد، به روابط قدرت و توانایی چانه‌زنی پی برده می‌شود. صحبت‌های این مقام مسوول، نشان می‌دهد که بودجه به محل تیول سیاستمداران درآمده است و تیول‌داری مدرن در بودجه رواج یافته است. کارشناسان تاکید می‌کنند در تیول‌داری سنتی، مدیریت بخشی از سرزمین مادر به تیول‌داران واگذار می‌شد که تقریباً به مفهوم واگذاری اختیار جان و مال رعایای این مناطق بود و تیول‌داران نیز متقابلاً متعهد به انتقال بخشی از عواید ناشی از باج و خراج دریافتی خود به دولت مرکزی بودند. فقر و فلاکت نتیجه محتوم این فرآیند معیوب بود. در «تیول‌داری مدرن»، بنگاه‌های دولتی جایگزین این قطعات سرزمینی شده‌اند و دقیقاً به همین دلیل، افرادی که امتیاز مدیریت این بنگاه‌ها را از دولتمردان دریافت می‌کنند تقریباً تعهد و مسوولیت چندانی برای حفظ سرمایه‌های مادی و انسانی بنگاه ندارند و حرف‌شنوی آنان در خصوص ترکیب هیات‌مدیره و مدیران زیرمجموعه و پروژه‌های مربوطه به معیار اصلی تبدیل می‌شود. حال به نظر می‌رسد که این تیول‌داری در ردیف‌های بودجه ظهور پیدا کرده و در نتیجه سند مالی کشور را به میدانی برای سهم خواهی تبدیل کرده است.