«سیاسی» ‌ها تعریف شدند

روزهای پایانی دی‌ماه از سیاسی‌ترین ایام در دو سال و نیم گذشته بود. از فرجام برجام گرفته تا وضعیت نامزدهای انتخاباتی مجلس و از ماجرای آزادی اتباع دربند ایرانی و آمریکایی گرفته تا استعفای نجات‌الله ابراهیمیان سخنگوی شورای نگهبان ساعاتی پیش از اعلام نظر هیات‌های نظارت انتخابات مجلس. با وجود این همه اتفاقات سیاسی ریز و درشت، قابل پیش‌بینی بود که بخش عمده تیترها و عکس‌های صفحات نخست روزنامه‌های کشور به مسائل سیاسی اختصاص پیدا کند. در نخستین روز هفته پیش «اعتماد در گزارشی با عنوان «بازگشت مستندسازان نقاد دولت» خبر داد: مستندی با عنوان «تدبیر بنفش» درباره برجام و مذاکرات هسته‌ای ساخته و به نمایش درآمده است. فیلمسازان «دلواپس» دوباره دست به کار شدند. ساخته‌ای با پیامی مهم در آستانه شروع برجام؛ «و تحریم‌ها ادامه دارد.» «فعلاً» قسمت نخست آن را منتشر کرده‌اند و وعده داده‌اند «سریال» مستندشان درباره سیاست خارجی دولت همچنان ادامه خواهد داشت. این مستند ساخته «موسسه رسانه‌ای و فرهنگی منهاج» است که روز ۲۳ دی‌ماه شبکه اطلاع‌رسانی دانا آن را منتشر کرده است. نه کارگردان مستند مشخص است و نه دیگر عوامل آن. چیزی شبیه به جریان فیلم «من روحانی هستم».
حتی شاید بی‌نام و نشان‌تر از آن. قوی‌ترین پیشینه قابل رصد آنها در فضای مجازی دو کلیپ کوتاه چهار و دو دقیقه‌ای است که در سایت «تریبون مستضعفین» دیده می‌شود. عنوان یکی «دولت دود و رکود» است و عنوان دیگری «در سوگ شیخ نمر مظلوم». یکی را روز ۱۴ دی منتشر کرده‌اند و دیگری را روز ۱۵ دی‌ماه. یعنی تقریباً یک هفته قبل از انتشار نخستین قسمت از سریال مستند «تدبیر بنفش». محتوای مستند جدید دلواپسان در همان خطی است که قبلاً بارها و بارها تکرار شده است؛ از همایش‌های مختلف و تجمعات گاه و بی‌گاه آنها گرفته تا مستندهای مشابهی که تعدادشان روز به روز زیادتر می‌شود. همه ‌چیز این مستند در دو جمله آخر آن خلاصه می‌شود. دوجمله‌ای که در ثانیه‌های پایانی قسمت اول مستند با همراهی یک موسیقی هراس‌آور و وهم‌برانگیز پیش چشم مخاطب نقش می‌بندند؛ اول اینکه «تحریم‌ها ادامه ادارد» و بعد از آن «تدبیر بنفش شکست خورد».

قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه نیز در هفته پیش در گفت‌وگویی که از شبکه مستند سیما پخش شد به برخی از ساخته‌های سینمایی جنگ انتقاد کرد. او گفت: «بعضی موارد در صحنه جنگ وقتی می‌خواهیم ایثار را نشان دهیم آنقدر ناقص و غلط نشان می‌دهیم که همه ارزش‌ها را زیر سوال می‌بریم که این یک تهمت و دروغ بستن به جنگ است... فیلمی را دیدم که یک فضای آرامی از جنگ را نشان می‌داد که چند تا بسیجی پشت میدان مین دست به گردن هم انداخته بودند و همدیگر را می‌بوسیدند و گریه می‌کردند؛ تصور این ‌طور بود که در میدان مین گیر کرده‌اند؛ بدون هیچ تیراندازی و صدایی. در ادامه فیلم نشان می‌دهد که این بسیجیان با یکدیگر خداحافظی می‌کردند و یکی پس از دیگری خود را در میدان مین پرت کرده و تکه‌تکه می‌شدند؛ این دروغ و تهمت است... بچه‌های ما همان‌‌قدر که با معنویت بودند به همان میزان هم با ابتکار بودند؛ ما برای گرفتن یک تپه که یک شب طول می‌کشید سه ماه تلاش می‌کردیم.»

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران هم در هفته پیش حسابی مورد توجه رسانه‌ها بود. به گزارش «ایرنا» روزنامه الوطن آنلاین عربستان در مقاله‌ای به قلم قینان الغامدی نوشت: از اینکه نامه وزیر خارجه ایران به وزرای خارجه کشورهای جهان در همان ساعات اولیه از سوی این وزرا خوانده، مورد تفسیر و تایید قرار گرفت، بسیار ناراحتم. این طبیعی است و می‌دانم که در وزارت خارجه ایران، گروهی متخصص فعالیت می‌کنند که نقش مهمی در خلق این‌گونه فرصت‌ها ایفا می‌کنند... معلوم است که ایران از توانایی‌های عالی خود به خوبی و بجا استفاده می‌کند، اما آیا ما از انجام این گونه تلاش‌های دیپلماتیک عاجز هستیم.»

روزنامه‌های ایران و فرجام برجام

ساعاتی از بامداد یکشنبه هفته پیش نگذشته بود که با حضور فدریکا موگرینی و محمدجواد ظریف روسای دستگاه دیپلماسی اروپا و ایران در مقابل دوربین‌ها رسماً به ثمر رسیدن مذاکرات برجام اعلام شد. روزنامه‌های ایرانی نیز با تیترهای مختلف خود به این خبر مهم واکنش نشان دادند. «قانون» از تیتر «خلاص شدیم»، «کیهان» از تیتر «روز اجرا در راه، نوبت به تحقق وعده‌ها رسید»، «وطن امروز» از تیتر «آغاز راستی‌آزمایی»، «فرهیختگان» از تیتر «سپیده دمید»، «اعتماد» از تیتر «صبح بدون تحریم» و «شرق» از تیتر «اینک بدون تحریم» بهره بردند.

«ایران» هم در گزارشی با تیتر «فروپاشی تحریم» با اشاره به اینکه بعد از 13 سال، بحران هسته‌ای به پیروزی دیپلماسی منجر شد، نوشت: «اتفاقی که با اجرای برجام در صحنه سیاست خارجی کشور ما روی می‌دهد، بسیار تعیین‌کننده و تاریخی است و تاثیر بسیار زیادی در مسائل داخلی ما نیز خواهد داشت. زیرا پس از این، کشور از یک مسیر بسیار تند و شرایط بسیار نامطلوب، به سمت یک شرایط مطلوب بازمی‌گردد. از این پس، ایران برای همکاری‌های سیاسی بین‌المللی و ایجاد امنیت و اعتماد بیشتر در داخل و در خارج آماده می‌شود.» «کیهان» فردای لغو تحریم‌ها در گزارشی با عنوان «تحریم‌ها نرفته برگشت» نوشت: «روزنامه‌های زنجیره‌ای مانند همیشه به صف شدند و این بار پرشورتر از گذشته به این ماجرا در صفحات نخست خود پرداختند. یکی از «صبح بدون تحریم» گفت و دیگری از «یک روز خوب برای دنیا»، یکی از «سپیده دمید» خبر داد و دیگری بشارت داد که «خلاص شدیم»! اما واقعی‌ترین تصویر از حال و هوای صبح اولین روز برجام را نیویورک‌تایمز گزارش کرد و نوشت: مردم ایران استقبال چندانی از روزی که قرار است در آن تحریم‌ها به‌صورت عملی برداشته شوند، نکرده‌اند.»

در روزهای میانی هفته «ایرنا» نتایج یک نظرسنجی درباره برجام را منتشر و اعلام کرد: «بر پایه تازه‌ترین نظرسنجی ایرنا 79 درصد شهروندان تهرانی از شنیدن خبر اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها خوشحال شدند و 5 /75 درصد آنان اعلام کردند که با اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها نگاه‌شان به وضعیت آینده ایران امیدوارانه است.»

«سیاسی»‌ها تعریف شدند

صف‌ها از هم جدا می‌شوند؛ صف متهمان سیاسی و غیرسیاسی. خلائی که حقوقدانان می‌گویند ریشه‌ای ۳۶ساله در قوانین جمهوری اسلامی دارد قرار است پر شود، با تصویب طرح «جرم سیاسی»؛ طرحی که دیروز مجلسی‌ها کلیات آن را تصویب کردند. به گزارش «اعتماد» کلیاتی که خیلی‌ها می‌گویند هنوز باید بیشتر از اینها تکمیل و اصلاح شود، حتی دولتی‌ها. اما همین‌ که طرح «جرم سیاسی» وارد دستور کار بهارستان شده موقعیت مغتنمی است که نمی‌شود از آن گذشت. از همین‌رو است که مجید انصاری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری هم با وجود انتقاداتی که داشت از نمایندگان خواست به این طرح رای مثبت دهند. با این حال کلیات طرح «جرم سیاسی» بدون مخالف هم نبود. چهره‌هایی چون مهرداد لاهوتی، کمال‌الدین پیرموذن و نادر قاضی‌پور‌ معتقد بودند «در این طرح نگرانی‌های مربوط به جرم سیاسی حل نشده و تنها به نوعی دخالت در کار قوه قضائیه رخ داده است.» طبق تعریف در این قانون حقوق متهمان سیاسی عبارت است از مجزا بودن محل نگهداری، عدم الزام برای پوشیدن لباس زندان و کار اجباری، ممنوعیت دستبند زدن، ممنوعیت بازداشت و حبس به صورت انفرادی، ممنوعیت اجرای احکام ناظر به تکرار جرم، حق ملاقات و مکاتبه مستمر با بستگان و آشنایان، حق دسترسی به کتب، نشریات،‌ رادیو و تلویزیون و...

کارت زرد دیگر به فانی

هفته پیش دولت هجدهمین کارت زرد خود را هم از بهارستان دشت کرد. علی‌اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش در پروسه‌ای تکراری به‌طور متوسط ماهی یک بار به صحن ‌علنی احضار می‌شود، به سوالات پاسخ می‌دهد و از برخی نجات می‌یابد، اما ناگزیر در دام برخی هم گرفتار می‌شود. سوالاتی که برخی ناشی از محرومیت‌های مناطق است، اما برخی هم در آستانه انتخابات، تصور تبلیغاتی بودن را به ذهن‌ها می‌آورد. در نشست هفته پیش مجلس هم، فانی با 99 رای موافق، 61 رای مخالف و 11 رای ممتنع از مجموع آرای 200 نماینده حاضر در صحن و تنها با یک رای اختلاف دومین کارت زرد بعد از استیضاح خود را دریافت کرد. فانی پیش از این با دو کارت زرد استیضاح شده، اما از نمایندگان رای اعتماد گرفته بود.

زندانیان ایران و آمریکا مبادله شدند

جیسون رضائیان آزاد شد. این خبر در حین مذاکره نهایی هیات‌های ایران و آمریکا در وین منتشر شد. به گزارش «تابناک»، عباس جعفری‌دولت‌آبادی دادستان تهران در این باره اعلام کرد: در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام، چهار زندانی ایرانی دو تابعیتی ظرف روز شنبه در چار‌چوب مبادله زندانیان آزاد شدند. طبق گزارش رسانه‌ها جیسون رضائیان، امیر حکمتی، سعید عابدینی و نصرت‌الله خسروی زندانیان آمریکایی-‌ایرانی‌تباری بودند که آزاد شدند. ایالات متحده نیز در مقابل هفت ایرانی دربند در زندان‌های آمریکا و تعدادی از اتباع ایرانی تحت تعقیب به سبب نقض قوانین تحریم ایران آزاد شدند.

همچنین در خبری دیگر اعلام شد، جان کری، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که ایران در پرونده شکایت از واشنگتن بابت عدم اجرای تعهدات مبنی بر فروش تسلیحات در دهه ۱۹۷۰ (قبل از انقلاب) در دادگاه لاهه، 7 /1 میلیارد دلار دریافت می‌کند. قرار است ایران علاوه بر دسترسی به 400 میلیون دلار از پول بلوکه‌شده خود، 3 /1 میلیارد دلار بابت بهره این پول دریافت کند.

جدال توئیتری بن‌زاید - ظریف

در روزهای اخیر یک جنگ رسانه‌ای بین وزیران خارجه ایران و امارات آغاز شده است؛ جنگی در توئیتر. ماجرا از یادداشت محمدجواد ظریف در روزنامه نیویورک‌تایمز آغاز شد. وزیر امور خارجه ایران در این یادداشت به نقد رفتارهای اخیر عربستان سعودی در مواجهه با ایران پرداخته بود. رفتارهای نه‌چندان دوستانه در قبال ایران و وضعیت ناگوار منتقدان داخلی از سرفصل‌هایی بود که ظریف در یادداشت خود به آنها اشاره کرده بود. واکنش در برابر این یادداشت نه از جانب عربستان که از سوی وزیر امور خارجه امارات، در توئیتر مطرح شد و دامنه تنش‌های خاورمیانه که عربستان به آنها دامن زده بود به توئیتر نیز کشیده شد. عبدالله ‌بن زاید، وزیر خارجه امارات در توئیتی نوشت: «وقتی یادداشت ظریف را خواندم گمان کردم وزیر خارجه یکی از کشورهای اسکاندیناوی آن را نوشته است.»
به گزارش «فرهیختگان» ظریف که مذاکرات هسته‌ای او را از شبکه‌های اجتماعی دور کرده بود، بعد از اینکه این مذاکرات در مسیر خوبی پیش رفت، دوباره مسیر دیپلماسی عمومی خود را ادامه می‌دهد. وزیر امور خارجه کشورمان بدون آنکه از کسی نام ببرد یا توئیتش را در پاسخ نوشته‌ای خاص منتشر کند، نوشت: «دیپلماسی عرصه پختگی و تجربه است نه افراد متکبر و تازه به دوران رسیده.» زاید، وزیر خارجه امارات این توئیت ظریف را هم بی‌پاسخ نگذاشت و با ساخت هشتگ «بلوغ دیپلماتیک» نوشت: «سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها را آتش نزنید، اشغال نکنید و تخریب نکنید. دیپلمات‌ها را گروگان نگیرید.» به نظر می‌رسد ظریف نیازی به خطاب قرار دادن کسی ندارد. همین که به نکته‌ای اشاره می‌کند کسی که به آن خصیصه مبتلاست، خود، واکنش نشان می‌دهد که این واکنش‌ها اغلب خارج از عرف سیاسی و بر اساس هیجان است.