پول دیجیتال بانک مرکزی

 ترجمه: جواد طهماسبی

از دیدگاه منتقدان پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یک هوس زودگذر است و به راه‌حلی می‌ماند که باید برایش مساله پیدا کرد. از دیدگاه طرفداران، این پول واکنشی ضروری به جهان در حال دیجیتال‌ شدن است. بانکداران مرکزی در تمام نقاط جهان این موضوع را مطالعه و بررسی می‌کنند. به تازگی چندین بانک مرکزی استدلالی را به نفع پول دیجیتال مطرح کرده‌اند: اینکه CBDCها برای لنگر ارزش پول در یک نظام مالی بدون پول نقد ضرورت دارند. این دیدگاه به دولت‌ها انگیزه می‌دهد تا نظام‌های بانکی و پرداخت خود را از نو بسازند. اما آیا این استدلال محکم است؟ 

این منطق اخیراً از سوی بانک انگلستان مطرح شده است. نظرسنجی عمومی این بانک درباره CBDCها در آخر ژوئن به پایان می‌رسد. منطق بانک به این صورت است: «مردم به سپرده‌های بانکی اعتماد دارند. بخشی به این دلیل که آنها می‌دانند هر زمان می‌توانند آن را به صورت سکه و اسکناس برداشت کنند. اما پول نقد هم از نظر کاربری و هم از نظر سودمندی رو به افول است. شما نمی‌توانید آن را در اینترنت خرج کنید. شمار زیادی از فروشگاه‌ها نیز به پرداخت‌های دیجیتال روی آورده‌اند. سپرده‌های بانکی که مزیت تبدیل به پول نقد را از دست داده‌اند ممکن است مزیت رقابتی خود را در برابر رقبای نوظهوری مانند سکه‌های ثابت (stable coin) یا حتی ارزهای دیجیتال‌ خارجی نیز از دست بدهند. بنابراین، خزانه‌داری و بانک انگلستان در بریتانیا به این نتیجه رسیده‌اند که لازم است یک CBDC خرد معرفی شود که لنگری برای ارزش و استحکام تمام پول‌هایی باشد که در بریتانیا در گردش هستند. فرانکفورت هم به نتیجه‌ای مشابه دست یافته است. به گفته فابیو پانتا از شورای حکام بانک مرکزی اروپا، این بانک باید اطمینان یابد که پولی که انتشار می‌دهد نقش خود را به عنوان لنگر پولی حفظ خواهد کرد.  اما این استدلال که CBDC برای لنگر ارزش پول ضرورت دارد قانع‌کننده نیست. فدرال‌رزرو آمریکا نیز چنین عقیده‌ای ندارد. به گفته کریس والر «پول فیزیکی می‌تواند به‌طور کامل ناپدید شود و باز هم تمام کارها انجام شوند». دیوید آندولفاتو از دانشگاه کالیفرنیا با او هم‌عقیده است و می‌گوید غیبت پول فیزیکی هیچ‌گونه عواقبی نخواهد داشت.  شواهدی وجود ندارد که نشان دهد پول فیزیکی زیربنای اعتماد به بانک‌هاست. بیمه سپرده‌ها که در صورت ناکامی بانک تا حد معینی از پول‌ها را می‌پردازد به همراه این آگاهی که بانک‌های مرکزی می‌توانند در مواقع اضطراری آزادانه وام دهند و همچنین امکان انتقال منابع به بانک‌های دیگر به سپرده‌گذاران اکثر کشورهای ثروتمند آرامش خاطر داده است. مقاله هانا آرملیوس و همکارانش از بانک مرکزی سوئد اشاره می‌کند که با وجود این تمهیدات نه پول نقد و نه CBDC نیازی بنیادی برای نظام پولی به‌شمار نمی‌روند. البته این نویسندگان حدس می‌زنند که CBDC می‌تواند یک حس کنترل را در میان سپرده‌گذارانی ایجاد کند که به بانک‌ها اعتماد ندارند. 

اما چرا این سپرده‌گذاران باید به CBDC اعتماد کنند؟ پیش‌نویس پیشنهاد بانک انگلستان به یک سکوی CBDC اشاره می‌کند که در آن پول دیجیتال در کیف‌های دیجیتالی نگه داشته می‌شود که بخش خصوصی عرضه می‌کند. جرج سلگین از اندیشکده آمریکایی کاتو می‌گوید، برای اکثر مصرف‌کنندگان این CBDC از سپرده‌های خرد معمولی قابل تشخیص نیست. ویژگی منحصربه‌فرد کیف CBDC یعنی پشتیبانی کامل آن به‌وسیله پول عمومی موضوعی است که بسیاری از مردم به اشتباه به سپرده‌های بانکی تعمیم می‌دهند. با وجود نظریه‌های توطئه‌ای که پیرامون طرح‌های بانکی وجود دارد چه CBDC در کیف پول نگه داشته شود و چه در جای دیگر، منطقی است که فکر کنیم این پول اطمینان به بانک‌ها را به ویژه در میان مشتریان کم‌اعتماد تقویت خواهد کرد.  تمایل روانی به پول فیزیکی همچنان ادامه خواهد یافت. خوشبختانه سکه‌ها و اسکناس‌ها هنوز به مشتریان اطمینان می‌دهند حتی اگر کاربردشان در معاملات کمتر شده باشد. به گفته آقای والر «تنها کاری که بانک مرکزی باید انجام دهد آن است که قول بدهد در صورت درخواست چنین پولی را عرضه خواهد کرد. حذف پول نقد فقط یک خواسته عمومی خواهد بود، نه یک رویکرد اقتصادی». 

درست است که پول فیزیکی با کاهش کاربری مطلوبیت خود را از دست می‌دهد اما جایگاهش به عنوان «پول قانونی» را همچنان حفظ خواهد کرد بدان معنا که بستانکاران باید آن را به عنوان یک ابزار پرداخت بدهی بپذیرند. قانون از نقش پول نقد به عنوان ذخیره ارزش محافظت می‌کند هرچند کاربرد آن برای پرداخت کاهش یافته باشد.

اما درباره سکه ثابت باید گفت که نمی‌توان از CBDC انتظار داشت که جلوی چندپارگی پولی را بگیرد. سکه‌های ثابت پیوندخورده به پول ملی شباهت زیادی به سپرده بانکی دارد و نظارت بر آن باید به‌ این صورت باشد که اطمینان دهد بین پول‌های خصوصی و عمومی تناظر یک‌به‌یک وجود دارد. بانکداران مرکزی CBDC را به عنوان پلی بین سکه‌های دیجیتال مختلف می‌بینند. اما پول دیجیتال دولتی که بتواند تراکنش‌های چند بانک را تسویه کند از قبل به شکل ذخایری که بانک‌ها نزد بانک مرکزی نگه می‌دارند وجود داشته است. به گفته آقای آندولفاتو ساده‌تر آن است که همین نظام را بسط دهیم به جای آنکه یک CBDC خرد بسازیم. 

اقتصاددانان از قدیم چنین استدلال می‌کردند که قدرت دولت‌ها در انتخاب نوع پول مالیات‌ تقاضا برای آن پول را بالا می‌برد. آدام اسمیت در کتاب «ثروت ملل» می‌نویسد: شاهزاده‌ای که فرمان دهد بخش معینی از مالیات‌ها به صورت نوع خاصی از پول کاغذی پرداخت شود ارزش ویژه‌ای را به آن پول خواهد داد. به عبارت دیگر اگر خزانه‌داری دارایی‌های رمزینه‌ای را در پرداخت مالیات نپذیرد بانک انگلستان نباید نگران از دست رفتن سلطه‌اش باشد. 

سال‌ها بود که افراد زیادی عقیده داشتند یک نظام مالی نمی‌تواند بدون لنگرهای معینی مانند طلا یا دلار کار کند. معلوم شد که این باور اشتباه است. این دیدگاه که نظام پولی نیز به یک پول دولتی با کاربرد گسترده نیاز دارد نیز به همین سرنوشت دچار خواهد شد.