بوته ریخته‌گری

 ترجمه: جواد طهماسبی- سال 2022 سالی بود که جهان را در معرض آزمون قرار داد. از جنگ اوکراین تا کووید 19 در چین، از تورم تا تغییرات اقلیمی، از تنش‌های چین و آمریکا تا انتخابات بزرگ، این سال دائم پرسش‌های دشواری را مطرح می‌کرد. آشفتگی‌ها نه‌تنها جهان را در مسیری جدید گذاشت بلکه آن را در زیر نوری جدید نمایاند. 

بزرگ‌ترین و مطلوب‌ترین غافلگیری وجود تاب‌آوری در کشورهای لیبرال غربی بود. وقتی ولادیمیر پوتین در 24 فوریه سربازانش را به اوکراین گسیل کرد انتظار داشت که دولت آنجا سر تعظیم فرود آورد. از دیدگاه او، غرب از هم فروپاشیده و رو به زوال، پس از خروج شرم‌آور خود از افغانستان قادر به پشتیبانی واقعی از اوکراین نبود و نمی‌توانست روسیه را محکوم کند. اما ولودیمیر زلنسکی و مردمش ثابت کردند که ارزش آن را دارد که برای اراده فردی و آزادی جان خود را  فدا کنند. آنها منبع الهام‌بخش جهانیان شدند. پس از اوج‌گیری حمایت‌های مردمی از اوکراین، دولت‌های غربی نیز از این قهرمان دموکراسی پشتیبانی کردند. غرب به رهبری دولت بایدن تجهیزات و کمک‌ها را در مقیاسی که حتی تندروان هم تصور نمی‌کردند به اوکراین می‌فرستد. 

در داخل کشورها هم رای‌دهندگان با روی‌برگرداندن از عوام‌گرایان تندرو صدای خود را به گوش دیگران رساندند. با وجود پذیرش اندک همگانی جو بایدن در آمریکا، میانه‌گرایان توانستند از صندوق‌های رای برای حفظ حقوق اساسی بهره ببرند. در رقابت‌های انتخاباتی تقریباً تمامی تندروان حامی دونالد ترامپ بازنده شدند. 

در فرانسه، مارین لوپن تمایلات راست افراطی خود را پنهان کرد اما باز هم در برابر امانوئل مکرون میانه‌گرا شکست خورد. پس از آنکه جورجیا ملونی به عنوان اولین نخست‌وزیر راست‌گرای افراطی در ایتالیا به قدرت رسید خود به میانه‌گرایی تمایل پیدا کرد. حتی در بریتانیا هم هر دو حزب کارگر و محافظه‌کار به این نتیجه رسیده‌اند که برنده شدن در انتخابات به دوری جستن از عوام‌گرایی افراطی چپ و راست بستگی دارد. 

در حالی که دموکراسی‌های آشفته به طرز غیرمنتظره‌ای عزم و اراده خود را به نمایش گذاشتند خودکامگان در ظاهر مستحکم به تزلزل افتادند. آقای پوتین نمونه‌ای بارز است که ماجراجویی فاجعه‌بارش را ادامه داد. اما او تنها نیست. کسانی که قدرتمندان را به خاطر تحقق اهدافشان تحسین می‌کنند باید مراقب باشند که چه می‌خواهند. شی جین‌پینگ قلمرو سلطه حزب کمونیست را گسترش داد و خود را به عنوان رهبر دائمی و قدرتمندترین رئیس‌جمهور پس از مائو معرفی کرد. اما اقداماتش برای سرد کردن بازار املاک، مهار فناوری‌های مصرف‌کننده و جلوگیری از شیوع کووید آسیب‌های بزرگی را به اقتصاد وارد کرد. امروز در حالی که ویروس پخش می‌شود آشکار است که دولت او ماه‌های ارزشمندی را هدر داد که می‌توانست برای واکسیناسیون سالمندان، ذخیره‌سازی دارو و ساخت تخت‌های مراقبت ویژه صرف کند. حتی برنامه‌های فراگیر کنترل اجتماعی در چین هم شکاف‌هایی دارند. ماه‌ گذشته، نیروهای امنیتی چین اعتراضات گسترده را فرونشاندند اما یکی از عوامل بروز اعتراضات مشاهده انبوهی از جمعیت بدون ماسک بود که از تماشای جام جهانی در قطر لذت می‌بردند. 

تاب‌آوری غرب برای تمام کسانی که از ارزش‌های لیبرال کلاسیک طرفداری می‌کنند دلگرم‌کننده است و تغییری بزرگ پس از یک عقب‌نشینی طولانی قلمداد می‌شود. اما اخبار خوب در همین‌جا متوقف می‌شوند. آزمون‌های سال 2022 عمق شکاف‌های جهانی را آشکار و دولت‌های بزرگ را پراهمیت کرد. 

برای اندازه‌گیری این شکاف‌ها، بیایید حمایت‌ تقریباً همگانی از آمریکا پس از وقایع 11 سپتامبر 2001 را با بی‌طرفی نیمی از جهان در جنگ اوکراین مقایسه کنید. در تازه‌ترین رای‌گیری سازمان ملل علیه روسیه 35 کشور رای ممتنع دادند. بسیاری از آنها از این ناراحت هستند که می‌بینند غرب درباره مسائل اصلی جهانی ابراز نگرانی می‌کند اما جنگ یمن یا دماغه آفریقا یا خشکسالی‌ها و سیلاب‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی را مسائلی منطقه‌ای می‌داند.

ارزش‌های لیبرال در بسیاری از نقاط جهان با چالش روبه‌رو شده‌اند. با وجود شکست بولسونارو در برزیل، دموکراسی در آمریکای لاتین زیر فشار است. در ترکیه و با وجود تورم ویرانگر، رجب طیب اردوغان رقبای بالقوه در انتخابات 2023 را سرکوب می‌کند. در اسرائیل، بنیامین نتانیاهو تلاش می‌کند با ائتلاف با راست‌گرایان افراطی ضداعراب از اتهام فساد و رفتن به زندان دوری کند. اندونزی در ماه دسامبر یک قانون ضدلیبرال را به تصویب رساند که جلوی آزادی بیان را می‌گیرد و ارزش‌های دینی را تحمیل می‌کند. اقتصاد هند به خاطر شرکت‌های فناوری رو به پیشرفت گذاشته اما سیاست آن اکثریت‌گرا، زشت و ظالمانه است.

دیدگاه دولت کوچک در سرتاسر جهان تضعیف می‌شود. دولت‌های اروپایی در واکنش به تکانه انرژی حاصل از جنگ اوکراین پول زیادی را بابت تثبیت قیمت‌ها می‌پردارند. آنها به گذار از سوخت‌های فسیلی -که هدفی پسندیده است- کمک می‌کنند اما به جای پی گرفتن مسیر بازارها این کار را با سیاست صنعتی انجام می‌دهند. پاسخ آمریکا به تهدید امنیتی چین برقراری موانع تجاری و اعطای یارانه به اقتصاد خویش و تقویت صنایع داخلی است. حتی اگر این سیاست به متحدان آمریکا آسیب بزند. 

ملی‌گرایی اقتصادی طرفداران زیادی دارد. ولخرجی‌های دوران همه‌گیری انتظارات از دولت‌ها را تغییر داد. تخریب خلاقانه که سرمایه و نیروی کار را از نو تخصیص می‌دهد برای جمعیت رو به سالمندی که از رشد اقتصادی بهره کمتری می‌برند و رای‌دهندگان جوانی که به هویت اهمیت ‌می‌دهند ارزش خود را از دست داده‌ است. 

اما سرمایه‌داری دولت‌های بزرگ سابقه خوبی ندارد. با وجود دهه‌ها تورم بالای ناشی از سیاست‌های ضعیف مالی و پولی در آمریکا، تعجب‌آور است که رای‌دهندگان بخواهند کنترل کوچک‌‌ترین قسمت‌های اقتصاد را به سیاستمداران و مقاماتی بدهند که شایستگی آن را ندارند. شرکت‌های بزرگ دولتی انرژی و فناوری گاهی اوقات موفق می‌شوند اما هرچه تعداد و قدرت آنها بیشتر شود اتلاف منابع و رانت‌جویی بیشتر خواهد شد.

اگر بخواهیم با معیارهای لیبرال از قبیل دولت کوچک، احترام به کرامت اشخاص، و باور به پیشرفت‌ انسانی قضاوت کنیم سال 2022 ترکیبی از همه چیز خواهد بود. اما هنوز جای امیدواری هست. غرب پس از فروپاشی کمونیسم شوروی دچار خودشیفتگی و غرور شد. اما بهای این غرور را در عراق،‌ افغانستان و بحران مالی جهانی سال‌های 2009-2007 پرداخت. در سال 2022 که غرب به خاطر عوام‌گرایی در داخل و ظهور خارق‌العاده چین تکان شدیدی خورد به خود آمد و دوباره روی پای خود ایستاد.