اثر انتخابات بر توسعه خودرو

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران کمتر از یک ماه دیگر برگزار خواهد شد و آن‌طور که فعالان بازار می‌گویند، بخشی از رکود فعلی در خرید و فروش خودرو، از ناحیه همین رخداد مهم سیاسی است. به اعتقاد آنها، بخشی از مشتریان ترجیح می‌دهند خرید خودرو را به پس از انتخابات پیش رو موکول کنند و این موضوع بر رکود خرید و فروش اثرگذار است. فعالان بازار البته دلیل اصلی راکد بودن خرید و فروش خودرو را رسم هرساله بازار یعنی رکود کلی در هفته‌ها و ماه‌های ابتدایی سال می‌دانند، با این حال از انتخابات پیش‌رو نیز به عنوان شاخصی موثر در این رکود یاد می‌کنند. این در حالی است که حسن کریمی‌سنجری کارشناس خودرو در گفت‌وگو با تجارت فردا از نقش حداقلی انتخابات ریاست‌جمهوری در رکود بازار خودرو می‌گوید. به گفته او، در شروع هر سال بازار خرید و فروش با یک افت معناداری مواجه می‌شود و به نوعی این موضوع رسم هرساله در بازارها به خصوص بازار خودرو به حساب می‌آید. کریمی بر این باور است که اتفاقی مثل انتخابات نمی‌تواند تاثیری در تصمیم به خرید مشتریان داشته باشد. به گفته این کارشناس، البته پیشرفت مذاکرات خودرویی تا حدودی به موضوع انتخابات و نتیجه آن مربوط می‌شود ولی بازار خودرو در ایران کمترین اثر را از انتخابات به خود می‌بیند.

♦♦♦

بازار خودروهای داخلی در حال حاضر که یک ماه از سال جدید می‌گذرد، چه وضعی دارد؟ آیا می‌توان گفت سایه رکود بر سر آن سنگینی می‌کند؟

به هر حال در شروع هر سال بازار خرید و فروش با یک افت معناداری مواجه می‌شود و به نوعی این موضوع رسم هرساله در بازارها به خصوص بازار خودرو به حساب می‌آید. به عبارت بهتر، معمولاً مشتریان خریدهای خود را پیش از پایان سال انجام می‌دهند تا در تعطیلات بتوانند از خودرو خود استفاده برده و راهی مسافرت‌های نوروزی شوند.

البته اگر منظور پرسش شما مقایسه شروع امسال با سال‌های قبل باشد باید به آمار فروش شرکت‌ها مراجعه کنیم. در کل بعید به نظر می‌رسد که این آمار با سال‌های قبل تفاوت چندانی را تجربه کرده باشد. بنابراین پاسخ پرسش شما این می‌شود که حال و روز بازار خودرو بدتر از سال قبل نیست چون دلیلی برای این بدتر شدن وجود ندارد.

اما برخی معتقدند انتخابات ریاست‌جمهوری بر رکود بازار اثر گذاشته است. به نظر شما با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم، بازار خودروهای داخلی چه شرایطی را در این حدوداً یک ماه باقی‌مانده تجربه خواهد کرد؟

البته اتفاقی مثل انتخابات نمی‌تواند تاثیری در تصمیم به خرید مشتریان داشته باشد. در هر صورت صنعت خودرو در ایران به‌رغم آنکه دارای مدیریت دولتی است و معمولاً مدیریت‌های ارشد در این شرکت‌ها از یک عقبه سیاسی برخوردارند ولی این موضوع هیچ تاثیری در میزان فروش شرکت‌ها ندارد. به عبارتی عوامل متعددی روی میزان فروش خودرو در ایران تاثیرگذارند که انتخابات نمی‌تواند مهم‌ترین و حتی شاید یکی از این عوامل باشد. البته پیشرفت مذاکرات خودرویی تا حدودی به موضوع انتخابات و نتیجه آن مربوط می‌شود ولی بازار خودرو در ایران کمترین اثر را از انتخابات به خود می‌بیند.

اما به اعتقاد فعالان بازار، بخشی از مشتریان خرید خودرو قبل از انتخابات پیش‌رو را ریسک می‌دانند.

به نظر من این موضوع (اثرگذاری انتخابات بر رکود یا رونق بازار خودرو کشور) را می‌توان بر اساس آمار فروش شرکت‌های خودروساز در قبل و بعد از هر انتخابات مورد بررسی قرار داد.

البته این را هم باید در نظر گرفت که شاید مشتریان در گذشته، خرید خود را در پیش از انتخابات به تاخیر می‌انداختند و برای این کار دلیل داشتند. دلیل آنها این بود که فکر می‌کردند نتیجه انتخابات تاثیر مثبتی در قیمت خودرو دارد ولی در تمامی انتخابات برگزار شده، این موضوع به اثبات رسیده که به لحاظ قیمتی تفاوتی در بازار خودرو به وجود نیامده و این تقریباً برای همه مشتریان موضوعی ثابت‌شده به شمار می‌رود.

در مجموع به نظر نمی‌رسد در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری نیز مشتریان (خریداران واقعی خودروهای داخلی) منتظر نتیجه این رخداد سیاسی مانده و خرید و فروش را عقب بیندازند.

با این شرایط فکر می‌کنید پس از برگزاری انتخابات در اواخر اردیبهشت‌ماه، بازار خودرو کشور چه روندی را در پیش خواهد گرفت؟

با وجود آنکه در سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران تفاوتی احساس نمی‌شود اما در نحوه نگرش به مقوله سرمایه‌گذاری و توسعه در دولت‌های برآمده از جناح‌های مختلف سیاسی در کشور، تفاوت ساختاری به چشم می‌آید. بنابراین بسته به اینکه کدام جناح پیروز انتخابات پیش رو باشد، آینده صنعت خودرو ایران و همچنین سرعت توسعه متفاوت خواهد بود. با این حال این تاثیرات نمی‌تواند کوتاه‌مدت باشد. در واقع در کوتاه‌مدت بازار خودرو چندان از انتخابات تاثیرپذیر نخواهد بود، زیرا بازار خودرو در ایران از شاخص‌های یک بازار انحصاری و بسته برخوردار است، اما نتیجه انتخابات در نحوه و سرعت توسعه‌یافتگی اثر می‌گذارد.

در صورتی که در انتخابات پیش‌رو، باز هم حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود، این موضوع چه تاثیری بر بازار خودرو خواهد گذاشت؟

خودروسازی در دنیا برخلاف بسیاری از صنایع در فضاهای ایزوله و غیر‌اشتراکی امکان توسعه ندارد. به عبارت بهتر پیشرفت خودروسازی در دنیا مرهون به اشتراک گذاشتن منابع متنوع از شرکت‌های متعدد و در کشورهای مختلف است. خودروسازی صنعتی است که به‌شدت به بازار و طرف تقاضا وابسته بوده و حتی پیشرفت‌های تکنیکی و فنی این صنعت ناشی از تغییرات پی‌درپی سلیقه مشتری است. با این توضیح باید گفت خودروسازی نمی‌تواند در داخل مرزهای بسته یک کشور بدون بهره‌مندی فنی از سایر شرکت‌ها و کشورها یا بدون بهره‌برداری از بازارهای طبقه‌بندی‌شده آنها به مرز توسعه‌یافتگی، حتی نزدیک شود.

 به عبارتی راه میانبر توسعه در خودروسازی استفاده از ظرفیت‌های سایر کشورها و نیز به اشتراک گذاشتن مزیت‌های داخلی یک کشور در تجارت خودرو و زنجیره ارزش خودرو کشورهای صاحب برند است. این موضوع را دولت روحانی به خوبی درک کرده و به‌رغم موانع ساختاری اقتصاد ایران که در مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی وجود دارد، نگرش دولت به اهمیت جذب شریک خارجی برای توسعه در این صنعت بسیار قابل توجه است. البته در برخی از حوزه‌ها به ویژه حوزه صنعت و پیگیری قوانین مرتبط با اصلاح اوضاع کسب‌وکار اقتصاد ایران انتقادهایی به دولت یازدهم وارد است اما در مجموع نگاه دولت به امر توسعه به ویژه در صنایع اشتراکی و غیر‌ایزوله نگاه درست و دقیقی بوده است. حضور شخص رئیس‌جمهور با توجه به نوع تفکر سیاسی او و نحوه تعامل با دنیا در راس دولت، در جذب شرکای خارجی صنعت خودرو بسیار موثر بوده و هست. بی‌میلی خیلی از شرکت‌های بزرگ خودروسازی برای سرمایه‌گذاری در ایران به مسائلی مربوط می‌شود که برخی از آنها را زیرمجموعه دولت به ویژه وزیر «صمت» باید پیگیری می‌کرد که به نظرم در این حوزه تا حدودی ضعیف عمل شد. بنابراین ادامه این دولت، به امر توسعه در صنعت خودرو کمک می‌کند، مشروط بر اینکه در حوزه صنعت نیز مانند حوزه‌های سیاست خارجی و اقتصاد عمل شود. ما در حوزه سیاست توانستیم تعامل خوبی با دنیا برقرار کنیم و این موضوع به قدرت تیم مذاکره‌کننده مربوط می‌شد، بنابراین در خودروسازی نیز باید به این مسائل توجه کرد تا بتوان مشارکت‌های برد-برد و منجر به توسعه را در خودروسازی کشور ایجاد کرد.

قرار است طی سال جاری برخی خودروهای جدید خارجی وارد بازار داخل شوند، آیا این اتفاق می‌تواند بازار خودرو را تحت تاثیر قابل توجهی قرار داده و چهره آن را تغییری اساسی بدهد؟

این موضوع قطعاً تاثیرگذار است اما میزان این تاثیرگذاری به نحوه مدیریت بازار و قیمت‌گذاری خودروهای موردنظر (خودروهای حاصل از قراردادهای خارجی پسابرجامی) بستگی دارد. فراموش نکنیم این روزها بازار داخلی خودرو ایران پر از مدل‌های چینی و وارداتی مناسب برای طبقه متوسط است و با وجود آنکه به دلایلی هنوز از یک بازار رقابتی برخوردار نیستیم، با این حال وجود این همه مدل متنوع در بازار، رقیبی است برای خودروهای جدید حاصل از مشارکت‌های پسابرجامی.

به اعتقاد بنده، تعیین قیمت تمام‌شده در میزان استقبال از کانترهای فروش شرکت‌های دولتی و تداوم آن در درازمدت، بسیار موثر واقع خواهد شد، بنابراین توصیه می‌شود این شرکت‌ها برای رفع موانع کاهش قیمت تمام‌شده، حتی موانعی که منشأ بیرونی و خارج از بنگاه نیز دارند تلاش بسیار بیشتری از خود نشان دهند.

برای بسیاری از مشتریان ایرانی این پرسش وجود دارد که زمان مناسب برای خرید خودرو کی است؟ الان یا پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم؟

همان‌طور که پیش از این به عرض رسید به نظر نمی‌رسد نتیجه انتخابات با کاهش یا افزایش قیمت ارتباطی داشته باشد، به ویژه اینکه دولت فعلی در کاهش تورم بسیار خوب عمل کرده است. بنابراین هر دولتی هم که بعد از این بر سرکار آید نمی‌تواند بهتر از دولت یازدهم در مهار تورم عمل کند. بنابراین به نظر می‌رسد در حال حاضر قیمت‌ها در کف قرار دارند. با این حال، پیشنهاد می‌کنم خریداران واقعی خودرو در خرید خود تاخیری نیندازند و حتی پیش از انتخابات نسبت به خرید خود اقدام کنند. این را از آن جهت می‌گویم که احتمال کاهش قیمت در آینده تقریباً امکان‌ناپذیر است، بنابراین بهتر است مشتریان انتظار کاهش قیمت در بازار خودرو را نداشته باشند.

آیا قیمت خودرو طی سال جاری و با توجه به مسائلی مانند رکود بازار، افزایش خواهد یافت؟

با وجود آنکه اعتقادی به افزایش قیمت ندارم و معتقدم شرکت‌های خودروسازی هنوز جا برای فعالیت در تعدیل هزینه‌های سربار خود و همین‌طور افزایش بهره‌وری دارند، با این حال با وجود مشکلات و موانعی که در سطور بالاتر اشاره کردم، بهبود شرایط شرکت‌های خودروسازی دولتی به لحاظ بهره‌وری منابع به‌ویژه منابع مالی تقریباً غیرممکن است.

 بنابراین تا زمانی که سهم بخش خصوصی در اداره شرکت‌های خودروسازی کشور اندک باشد، نمی‌توان به سودآوری واقعی این شرکت‌ها امیدوار بود. در شرایط فعلی، خودروسازان دولتی کشور مجبورند برای حفظ تراز مالی خود، به‌صورت مستمر افزایش هزینه‌های جاری و سربارشان از جمله حقوق و دستمزد کارکنان و کارگران را که هرسال افزایش می‌یابد به قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی اضافه کنند با این حساب، افزایش قیمت خودرو با وجود شرایطی که قابل لمس بوده و شما نیز در پرسشتان به برخی از آنها اشاره کردید، محتمل به نظر می‌رسد.

پیش‌بینی کلی شما از بازار خودروهای داخلی طی سال جاری چیست؟ آیا ممکن است تقاضا بر عرضه پیشی گرفته و قیمت‌ها بالا بروند؟

در سال جاری شاید اولین تولیدات حاصل از مشارکت‌های خودرویی به بازار عرضه شوند و این موضوع خود تنوع بیشتر در مدل‌های موجود در بازار را به دنبال خواهد داشت. این تنوع مدل در واقع به نوعی ترغیب‌کننده و تهییج‌کننده بازار برای خرید بیشتر است. از سوی دیگر، واردات کافی در برخی مدل‌های جدید خودرو نیز به چشم می‌آید که تقریباً بیشتر سلیقه‌ها را پاسخ می‌دهد. با همه اینها اما یک موضوع همواره مانع از این است که دیگر مانند گذشته تقاضا بر عرضه پیشی بگیرد و آن بالا بودن قیمت تمام‌شده و غیررقابتی بودن خودروهای تولید داخل و حتی محصولات وارداتی است.

به نظر می‌رسد جریانات بازار وضع را به سمتی سوق خواهند داد که حتی دیوار تعرفه نیز به آرامی کوتاه‌تر شده و فضا برای رقابت خودروسازان داخلی با وارداتی‌ها تنگ‌تر از قبل شود. بنابراین خودروسازان بهتر است از حالا خود را برای روزهای سخت‌تر آماده کنند. به اعتقاد بنده، خودروسازان باید برای روزهایی که دامنه عرضه بر تقاضا بیش از این روزها سایه بیندازد، برنامه داشته باشند.

خودروسازان برنامه افزایش 11‌درصدی تولید را برای سال جاری لحاظ کرده‌اند؛ با توجه به شرایط بازار، آیا این رشد تولید محقق خواهد شد؟

افزایش تولید حتی بیش از این نیز برای شرکت‌های خودروسازی امکانپذیر است. باور کنید در این شرکت‌ها پتانسیلی نهفته است که اگر موانع توسعه از مسیر صنعت خودرو برداشته شود این صنعت در مدت زمان نه‌چندان طولانی می‌تواند سهم بسزایی در تجارت جهانی خودرو یا زنجیره ارزش شرکت‌های بزرگ خودروسازی داشته باشد.

بنابراین بازهم تاکید می‌کنم افزایش تولید طبق برنامه تدوین‌شده، امکانپذیر است اما موضوع اینجاست که بعید به نظر می‌رسد بازار کشش کافی برای جذب این همه تولید را داشته باشد.

فراموش نکنیم در حال حاضر در وضعیتی هستیم که تا حدودی شرایط برای واردات خودرو مهیاست، افزایش تولید داخلی‌ها را هم که داریم. همه اینها یعنی افزایش در طرف عرضه خودرو. از طرفی برآیند ابزارهای تامین مالی برای تحریک طرف تقاضا نظیر اعتبارات بانکی، لیزینگ‌ها و فروش اقساطی خود خودروسازها تقریباً در پایین‌ترین سطح فعالیت خود طی دو دهه اخیر قرار دارد، از سوی دیگر اما کاهش قدرت خرید مردم و خروج خودرو از لیست محصولات سرمایه‌ای تقریباً انگیزه مشتریان را برای خرید خودرو کاهش داده است. با این اوصاف چگونه می‌توان امیدوار بود که در طرف تقاضا افزایش قابل توجهی در مقایسه با طرف عرضه حادث شود. این را هم فراموش نکنیم که فرآیند فروش و تولید در خودروسازی در تمام دنیا از مدلی تحت عنوان Pulling تبعیت می‌کند که افزایش تولید را بر اساس افزایش میزان فروش برنامه‌ریزی می‌کند. این یعنی اینکه افزایش تولید خودرو در یک بازه یک‌ساله به صورت دستوری امکانپذیر نیست بلکه ابتدا باید شرایطی فراهم شود که از افزایش فروش اطمینان حاصل کرده و بر آن اساس نسبت به تدوین یک برنامه تولید جهشی اقدامات لازم صورت گیرد. با توجه به وضعی که بنده می‌بینم، به نظر نمی‌رسد در حال حاضر چنین شرایطی در خودروسازی کشور فراهم شده باشد که بخواهیم طبق آن، عرضه را افزایش دهیم.

در نهایت فکر می‌کنید با ورود محصولات پسابرجامی، بیشترین تغییرات به لحاظ عرضه و تقاضا، در کدام بخش قیمتی از بازار خودرو رخ بدهد؟

الان که با هم صحبت می‌کنیم هنوز هیچ یک از خودروهای پسابرجامی وارد بازار نشده‌اند، بنابراین تنها می‌توان بر اساس اخبار و ادعاها نظر داد. از آنجاکه بیشتر خودروهای مورد نظر در رده قیمتی متوسط به بالا هستند و در این رده قیمتی نیز بیشتر تنوع در اختیار محصولات وارداتی است، به نظر می‌رسد تغییرات مورد اشاره شما در این سطح اتفاق خواهد افتاد و رقابت میان خودروهای تولیدی و وارداتی خواهد بود.