نوشدارو
چرا انقلاب دیجیتال محرک جدید رشد اقتصادی است؟
«جامعه ایرانی از خانوارها تا کسب‌وکارهای دیجیتال و سنتی، زیست دوگانه‌ای را تجربه می‌کنند که با پیشرفت روزانه تکنولوژی، هرچه برای بعضی قابل فهم‌تر و ملموس‌تر می‌شود، برای عده‌ای دور از دسترس‌تر و تطبیق‌ناپذیرتر به نظر می‌آید. بخش بزرگی از ایرانی‌ها، پدران، مادران و فرزندان این مرز و بوم با توجه به بسته بودن اکوسیستم، فیلترینگ‌های متعدد و نداشتن امکانات مالی و تجهیزات مناسبِ مورد نیاز، هنوز دانش و دسترسی کافی برای زندگی بهتر بر پایه فرصت‌های دیجیتال را ندارند و بخش دیگری درست در نقطه مقابل غرق در فضای دیجیتال و دنیای مجازی، زندگی می‌کنند. در این بین اکثریت قریب‌به‌اتفاق جامعه اما در هر دو فضا به صورت موازی و سینوسی زندگی می‌کنند و از امکانات هر دو بهره می‌برند. هر سه دسته ذکرشده، مشتری بالقوه برای محصولات و خدماتی هستند که در زندگی روزمره امکان دستیابی به آن را به سادگی ندارند اما در فضای دیجیتال به‌راحتی قابل دسترسی است.» این پاراگراف به عنوان قصه همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال معرفی شده است.
در پاسخ به این قصه باید پرسید:
سوال اینجاست که آیا کسب‌وکارهای ایرانی این نیازها را به درستی می‌شناسند؟
آیا خدمات و محصولات خود را براساس نیاز این زیست دوگانه بازتعریف کرده‌اند؟
آیا کسب‌وکارهای سنتی امکان ورود و ارائه خدمات در این فضا را دارند؟
آیا تطبیق‌پذیری دیجیتال برای کسب‌وکارهای سنتی ایرانی هنوز امکان‌پذیر است؟
آیا می‌توان بر اساس این نیازهای جدید بازارهای جدیدی تعریف یا بازارهای فعلی را بازطراحی کرد؟
سیاستگذاران و تصمیم‌سازان در کجای این معادله قرار می‌گیرند؟
آیا می‌توان چنین جامعه‌ای را بر پایه قوانین سنتی اداره کرد؟
کسب‌وکارهای نوآور و دیجیتال و حتی پلت‌فرم‌های بزرگ تا چه حد منطبق بر خواسته‌ها و نیازهای این مشتریان شکل گرفته و منجر به خلق تجربه بهتر برای آنها شده است؟
برگزارکنندگان همایش «فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال (IDEAS)» تلاش کردند تا به این پرسش‌ها پاسخ دهند. IDEAS رویدادی دوروزه که با همکاری دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران توسط شرکت مشاوره مدیریت رهنمان برگزار شد، طی 11 نشست تخصصی چالش‌ها و راهکارهای عصر دیجیتال را مورد بررسی قرار داد تا بتواند به سوالات طرح‌شده پاسخ دهد.
میزگردها و پنل‌های نخستین همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال (IDEAS) در قالب مالتی‌تاک و گفت‌وگوهای چندوجهی با فرم و مضمونی متفاوت از رویدادهای مشابه در ۲۵ و ۲۶ تیرماه در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار شد. برگزارکنندگان در گفت‌وگویی با تجارت فردا؛ اعلام کردند این روش را اختصاصاً برای چنین رویدادی طراحی کرده بودند چراکه عقیده داشتند برای انتقال مطلب فرم همانند محتوا دارای اهمیت است. به‌طور مثال می‌توان به اشعاری که به عنوان ورودی هر پنل از شعرای ایرانی انتخاب شده بود اشاره کرد.
«فرصت همه ماییم...
یکی زر نام ملک برنبشته...
مگر اسباب بزرگی همه آماده کنی...
شعله روشن این خانه تو باید باشی...
یکی داستان است پر آب چشم...»
به نظر می‌رسد پس از این مصرع‌ها باید منتظر بقیه بیت بود اما، این مصرع‌ها را موضوعاتی مانند «زیست دوگانه مردم ایران، اعتماد، یادگیری و سلامت در زیست دوگانه، خطر اریب‌های شناختی در عصر دیجیتال، چشم‌انداز بهره‌وری در بخش غیردیجیتال ایران، زیست دوگانه کسب‌وکارهای ایرانی، هزار راه نرفته در صنعت بانکی، رگولاتور، تنظیم‌گر فرصت‌ساز یا فرصت‌سوز؟، هزارتوی تنظیم‌گری، رگولاتور در تراز جهانی، طعم دیجیتال، فرصت‌های ایران در پیچ‌های تاریخی، فرصت‌های پیش‌روی کسب‌وکارهای دیجیتال، زندگی، کسب‌وکار، حکمرانی و تمدن ایرانی و...» تکمیل می‌کردند.
در ادامه به مشروح صحبت‌های مطرح‌شده در پنل‌های ذکرشده می‌پردازیم.
محمد فاضلی، مدیر کانال و پادکست دغدغه ایران یکی از سخنران‌های این برنامه با اشاره به اهداف برگزاری نخستین همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال گفت: تحولات سال‌ها و دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که جهان همواره در حال تغییر است. وقتی یک سال پیش تصمیم به برپایی این همایش گرفتیم، جهان هنوز با پدیده توسعه‌یافته‌ای مثل ابزارهای جدید هوش مصنوعی مواجه نشده بود. چنانچه ما نتوانیم خود را با این تحولات سازگار کنیم، فرصت‌های بسیاری را در عصر دیجیتال از دست می‌دهیم. ما این همایش را با این هدف برپا کردیم تا فرصت‌های از‌دست‌رفته را به فرصت‌هایی دست‌یافتنی تبدیل کنیم. برای همین تمامی عناصر این رویداد از فرم و محتوای پنل تا شکل حضور اجراکنندگان متناسب با این تحولات طراحی شده است.
مجید نیلی‌احمدآبادی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه موضوعی با عنوان «زیست دوگانه مردم ایران» را طرح کرد. او گفت: عصر دیجیتال باعث شده تا مردم دچار زیست دوگانه شوند. یک زیست دیجیتال که شامل ابزارها و لوازم این فضا می‌شود و دیگری زیست فیزیکی که همیشه داشته‌ایم. او می‌گوید همه ما برای اینکه بتوانیم زندگی بهتر، اقتصاد بهتر و حکمرانی بهتری داشته باشیم، می‌بایست خود را با این زیست دوگانه سازگار کنیم. شرایط کنونی اما نشان می‌دهد که بخش حکمرانی هنوز به تک‌زیستی می‌پردازد و نتوانسته با این تحول سازگار شود. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران می‌گوید در شرایط کنونی مدیران سازمان‌ها و نهادهای حکمرانی، سرمایه‌گذاران و مدیران کسب‌وکارها به ابهام‌زدایی از سوگیری‌ها و تصمیمات نیاز دارند تا از ورود به یک حلقه فیدبک مثبت جلوگیری کنند. این موضوع کمک می‌کند تا سیاست‌ها و استراتژی‌های مبتنی بر نوآوری و خلاقیت اتخاذ شود.
فرهاد نیلی، اقتصاددان و دبیر علمی همایش IDEAS در سخنرانی خود با عنوان «زیست دوگانه کسب‌وکارهای ایرانی» با یادآوری شرایط تورمی اقتصاد ایران گفت: تجربه شش دهه تورم دورقمی تمامی تصمیمات و زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار داده است. با وجود این تا قبل از دهه۹۰ به دلیل رشد اقتصادی این شرایط قابل تحمل بود. اما تمامی آمارها و نمودارها نشان می‌دهد که رشد اقتصاد ایران از این دهه به تدریج کند شد و به کمترین میزان رسید. در چنین شرایطی ارزش افزوده‌ای در اقتصاد خلق نمی‌شود و افراد دچار سرخوردگی می‌شوند. در این میان نیلی تاکید کرد در حال حاضر سه راه‌حل پیش‌روی تصمیم‌گیران اقتصادی وجود دارد: نخستین راه، تنظیم‌گری تسهیل‌گر برای رفتن به سمت اقتصاد دیجیتال است، دومین راهکار ادامه روند موجود است که به دلیل از دست رفتن منابعی که در طول این سال‌ها صرف شده، امکان‌پذیر نیست و سومین راه عدم تزریق منابع ایران به بخش اقتصاد است. نیلی در ادامه گفت در همان دهه ۹۰ که رشد اقتصادی دچار مشکل شد، شرکت‌های فناور و جوانان نوآوری ظهور کردند که بدون نیاز به منابع، رانت و یارانه‌های دولتی و حکومتی و تنها با خلق پلت‌فرم‌های دیجیتال، ارزش افزوده قابل توجهی خلق کردند. براین اساس با تکیه بر این ظرفیت گسترده و ویژگی‌های عصر دیجیتال مثل چابکی، انعطاف، جذب استعدادها، رشد شتابان، کلان‌داده‌ها و... می‌توانیم فرصت‌های بسیاری را برای کسب‌وکارهای ایرانی خلق کنیم.
فرشاد فاطمی که دبیر نخستین همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال است در زمان ارائه خود با عنوان «چشم‌انداز بهره‌وری در بخش غیردیجیتال ایران» گفت: نمودار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت طی چند دهه اخیر حاکی از شرایطی است که در آن رشد طولانی‌مدت گذشته دیگر وجود ندارد و با اتمام منابع می‌بایست از بهره‌وری این رشد را استخراج کنیم. فناوری‌های دیجیتال بهترین فرصت است تا بتوانیم این شکاف با کشورهای در حال توسعه را کاهش دهیم. فاطمی که عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف نیز هست در بخش دیگری از سخنان خود به نوع تنظیم‌گری در عصر دیجیتال اشاره کرد و گفت: برای رسیدن به اهداف خود در عصر دیجیتال باید به ماهیت جدید رگولاتوری در این حوزه توجه کنیم. واقعیت این است که تنظیم‌گری در عصر دیجیتال دارای سه جنبه مهم است، در این پارادایم جدید رقابت اصلی بر سر قیمت است و بزرگ بودن پلت‌فرم‌ها می‌تواند این بخش را تسهیل کند. دیگری توجه به داده به عنوان سرمایه ارزشمند کسب‌وکارهای عصر دیجیتال است. ویژگی دیگر ایجاد یک تنظیم‌گری واحد در سرتاسر این بخش است.
علی دیواندری، صاحب‌نظر حوزه بانک در ارائه خود با عنوان «هزار راه نرفته در صنعت بانکی» با تشبیه صنعت خدمات مالی به اقیانوس‌ها گفت، بسیاری از ظرفیت‌های این صنعت ناشناخته مانده است. به گفته دیواندری بسیاری از بانک‌ها، شرکت‌ها و فعالان این صنعت در مرحله پروداکشن باقی مانده‌اند و این لندتک‌ها، استارت‌آپ‌ها و فین‌تک‌ها هستند که توانسته‌اند بارقه امیدی برای رشد این حوزه ایجاد کنند. وی با اشاره به صرف منابع نظام بانکی کشور گفت: در حال حاضر ۷۰ درصد این منابع صرف سرمایه در گردش می‌شود، ۱۵ درصد آن صرف تعهدات، ۱۰ درصد هزینه پرسنل و کارکنان و تنها پنج درصد از منابع بانکی صرف توسعه اقتصادی می‌شود. این آمار فاجعه‌آمیز نشان می‌دهد که بایستی بیشتر از هر زمان دیگری بر روی نوآوری و ظرفیت فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌های این حوزه حساب کنیم.
در ادامه نیما نامداری مدیرعامل کارنامه در خصوص تغییرات زیستی و گذر از زیست فیزیکی گفت: در گذشته سطح اعتماد برای معاشرت در حد محله بود. شاید کسی در آن روزها برای رفت‌وآمد به جز تاکسی زرد به خودرو دیگری اعتماد نمی‌کرد. امروزه پلت‌فرم‌های لجستیک باعث شده‌اند که افراد تنها با اعتمادی که به پلت‌فرم دارند هر خودرویی را با هررنگی تنها به خاطر عضویت در آن پلت‌فرم سوار شوند. وی افزود: این تغییرات در نهادها هم رخ داده است. برای مثال در مورد نهاد آموزش و پرورش شاید یک فرد قدیمی‌تر اعتقادش به لزوم این نهاد در روند رشد فرزند را حفظ کرده باشد. در عین حال فرد دیگری از نسل جدید معتقد باشد اگر فرزندش را به جای مدرسه در خانه آموزش دهد بهتر باشد.
میلاد منشی‌پور، مدیرعامل تپسی نیز با اشاره به چالش‌های پیش‌روی استارت‌آپ‌ها برای ورود به بورس اظهار کرد: ورود به بورس اولین استارت‌آپ در کشور سه سال طول کشید که اگر یک شرکت فولادی و پتروشیمی بودیم، این موضوع شش ماه تا یک سال طول می‌کشید. وقتی به کل پروسه نگاه می‌کنیم با یک بخش فنی و مالی روبه‌رو هستیم و با یک بخش نظارتی. هر بخش برای ما یک سال و نیم طول کشید. وی افزود: تمام بدنه اقتصادی کشور می‌دانستند که استارت‌آپ‌ها باید وارد بازار سرمایه شوند اما همین قشر نمی‌دانستند باید با صورت‌های مالی استارت‌آپ‌ها چه کنند. صنعت مالی ما در دستان حسابداران است که اساساً نگاهشان به گذشته است ولی استارت‌آپ‌ها نگاه به آینده دارند. ما سخت‌ترین مسیر بوروکراتیک را در کشور رفتیم و یک استاندارد جدید برای شناسایی دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها فراهم شد.
سپس ولی‌الله فاطمی، بنیانگذار هلدینگ توسن در خصوص تنظیم‌گری هوشمند عنوان کرد: تجربه جهانی به سمت تنظیم‌گری گلخانه‌ای رفته است و به شرکت‌های نوآور فرصت سندباکس برای آزمون ایده داده می‌شود. تنظیم‌گر به داده‌ها برای فهم مخاطرات نیاز دارد و این داده مبنای تنظیم مقررات خواهد شد. کسب‌وکارها باید بحران‌زا نبودن خود را ثابت کنند. وی افزود: هدف تنظیم‌گری از یاد رفته است و ما فقط تنظیم‌گری برای تنظیم‌گری کرده‌ایم. تنظیم‌گری باید با هدف توزیع هدفمند یارانه و رانت پیش برود و توسعه اقتصادی را رقم بزند. تنظیم‌گر هوشمند و یادگیرنده با کمک کسب‌وکارها ایجاد می‌شود.
محمد مظاهری، مدیرعامل توسن تکنو به فرصت‌های اقتصاد دیجیتال در حوزه فروشگاه پرداخت و اظهار کرد: فروشگاه آنلاین یا فروشگاه فیزیکی نیز تاییدی بر زیست دوگانه فروشگاه‌ها در ایران است. بر اساس آمارهای شاپرک ۴۵ میلیارد تراکنش داریم و فاکتورها در همان صندوق‌ها و فروشگاه‌ها دفن می‌شوند. اما این فاکتورها داده‌های بسیار مهمی هستند که می‌تواند به رفتارسنجی و شخصی‌سازی فروش فروشگاهی کمک کند. وی افزود: از ۲۵ میلیارد تراکنش بیش از ۹۰ درصد تراکنش کارت‌خوان‌ها است و سهم خرده‌فروشی آنلاین تنها چهار درصد است که دو درصد آن از طریق فروشگاه‌های اینستاگرامی است. توجه تجارت الکترونیکی به حوزه آنلاین است اما توجه تجارت دیجیتال به حوزه فیزیکی و آنلاین است چراکه رویکرد دیجیتال دنیای افزوده است و برای خلق فرصت‌های بهتر آمده است. در این نشست مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی با اشاره به شرکت‌هایی که نقش ضروری در اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کنند، گفت: فین‌تک‌ها، پلت‌فرم‌های بانکداری باز و ApIها و نئوبانک‌ها از موارد مهم رشد در اقتصاد دیجیتال هستند. در ایران نئوبانک‌ها چند سالی است که فعال شده‌اند و توانسته‌اند کاربران بسیاری را به سمت پلت‌فرم‌های خود جذب کنند. معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی همچنین در مورد رمزارزها گفت: حرف زدن از رمزارزها از سمت بانک مرکزی سخت است. اما ما تلاش کرده‌ایم رویکردی میانه‌رو داشته باشیم؛ نه مثل چین کاملاً ممنوع کرده‌ایم و نه سیستم مالیاتی آهنین آمریکا را داریم که مالیاتی تا ۳۷ درصد را پیش‌روی فعالان این حوزه قرار داده است.
تمدن و تحولات دیجیتال
یکی از موضوعات مهمی که در این رویداد مطرح شد در ارتباط با محیط زیست بود. سخنرانان در پنل مربوطه به صورت ویژه‌ای به این موضوع پرداختند که در بیانیه نهایی IDEAS علت توجه ویژه به این بحث این‌طور مطرح شده است: «اگر تمدن تلاش جمعی برای دستیابی به سطوح بالای توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باشد، مهم‌ترین پیش‌شرط آن زیست‌پذیری در یک جغرافیای مشخص است. در طی تاریخ قرار گرفتن در یک جغرافیای کم‌سخاوت از جهت منابع آبی باعث شده است تا ایرانیان همواره از مسیر به‌کارگیری روش‌های نوین، تلاش خود را بر بهره‌برداری بهینه و خست‌گونه از منابع آبی قرار دهند تا تداوم زیست‌پذیری در این جغرافیا برای نسل‌های متمادی برقرار باشد. با این حال طی چند دهه گذشته، مواجهه سخاوتمندانه با منابع آبی کشور، هدف‌گذاری خودکفایی برای تولید محصولات کشاورزی بدون توجه به توان آبی کشور برای تحقق آن و حکمرانی نامناسب از جهت مالکیت منابع آبی باعث شده است؛ تا کشور در معرض ورشکستگی منابع آبی قرار گیرد.»
