اختلال در کارآفرینی

کتاب «بر بانک پارسیان چه گذشت» یک روایت و گفت‌وگوی دردمندانه از یک رخداد است و افرادی که در آن درگیر بودند. بنابراین نه یک کتاب خاطرات متعارف است و نه یک کتاب درسی در مدیریت و مانند آن. توجه به جنبه گفتمانی و روایت‌گری کتاب است که چرایی نحوه ارائه مطالب را برای خواننده قابل درک می‌کند. برای مثال در این کتاب بسیاری از عکس‌ها و خاطرات شخصی پیرامون رخدادهای مختلف و حتی اشعاری که به مناسبت‌های مختلف درباره بانک پارسیان یا شخص آقای طالبی گفته شده، آمده است. این شیوه ارائه مطلب همراه با ماجرایی که روایت می‌شود جنبه انسانی نوشته را بارز‌تر می‌کند.

مقدمتاً باید به سابقه ایجاد بانک‌های خصوصی اشاره شود. سال‌هایی که نظام بانکی کشور دولتی بود، ظرفیت کاری و کارایی بانک‌های دولتی به درجه نگران‌کننده‌ای تنزل یافته بود. نظام بانکی کشور از خدمات روزآمد دنیا مانند خودپرداز، انتقال سریع وجه از طریق کارت بانکی و روش‌های مشابه، انجام خرید از طریق «پوز» مستقر در فروشگاه‌ها، امکان نقل و انتقال وجوه مشتریان بین بانک‌های مختلف در اسرع وقت، خدمات بانکی تلفنی و اینترنتی و مانند آن بی‌بهره بود. طبعاً انگیزه چندانی برای تکریم مشتری و یافتن راه‌های ارائه خدمات متعارف، به صورت آسان و سریع نیز مطرح نبود. کسانی که به عنوان مشتری، تجربه برخورد با بانک‌های آن دوران را به یاد می‌آورند موارد بسیاری از تجربیات شخصی را می‌توانند نقل کنند.
وجود این‌گونه مشکلات سبب شد تصمیم‌گیرندگان سیاسی به فکر چاره‌جویی برآیند و از زمان دولت آقای هاشمی‌رفسنجانی مراحل برنامه‌ریزی و طراحی برای رفع این مشکل شروع شد و در زمان دولت آقای خاتمی و تصویب برنامه سوم به نتیجه رسید. در قانون برنامه سوم مجوز قانونی برای تاسیس بانک‌های خصوصی صادر شد. چنان که تجربه نشان داد ایجاد رقابت در فعالیت بانکی با شروع کار بانک‌های خصوصی، خود بهترین عامل برای برانگیختن بانک‌های دولتی به بهبود روش‌های بانکی و معرفی خدمات و محصولات بانکی جدید و تجدیدنظر در روش‌های اداری و تاکید بر مشتری‌مداری بود. این امر اقدامی موثر در ایجاد تحرک عمومی در سیستم بانکی به شمار می‌آید.

بانک پارسیان یکی از اولین بانک‌های خصوصی بود که تاسیس شد و در این مورد خدمات آقای عبدالله طالبی، که بنیانگذار این بانک بود، قابل توجه و قدردانی است.
ایشان، مانند مدیران برخی دیگر از بانک‌های خصوصی جدید، از نسل کارآفرینان متفاوتی بود، در مقایسه با آنچه عرف کارآفرینی یا فعالیت بخش خصوصی و تجاری در کشور ما محسوب می‌شد. به این معنی که اهداف این گروه از کارآفرینان این نبود که صرفاً زمینه کسب و کار جدیدی فراهم کنند و برای سرمایه‌گذاران سود و بازدهی به ارمغان آورند، بلکه هدف نهایی این گروه ایجاد نهادهای برومند و مقتدر و کارآمد برای کمک به اقتصاد کشور و تامین اهدافی ورای سودآوری صرف بود. چنان که این شیوه‌ای است که بسیاری از کارآفرینان دنیای مدرن نیز پیگیری می‌کنند. با تلاش آقای طالبی و تیم منتخب او، بانک پارسیان مانند یک بانک مدرن امروزی، از هیچ به وجود آمد. سرمایه آن از منابع مختلف از جمله فروش سهام به هزاران نفر از شهروندان تامین شد، نیروی انسانی آن عمدتاً از میان جوانان فارغ‌التحصیل دانشگاهی، آموزش دیدند و استخدام شدند.
بانک پارسیان برای بسیاری از مردم، به عنوان مشتری یا سهامدار، یک تجربه جدید و هیجان‌انگیز در بانکداری را ارائه کرد و این امر نیز موجبات رشد و توسعه سریع آن را فراهم آورد. به معنی واقعی، توجه به «حصه‌داران» یعنی گروه ذی‌نفعان ورای سهامداران در امر مدیریت این بانک (و بسیاری دیگر از بانک‌های خصوصی تازه تاسیس) مورد توجه بود. نه‌تنها سهامدار بلکه سپرده‌گذار، دریافت‌کننده اعتبار، کارکنان و دولت هر یک ذی‌نفعی تلقی شدند که رسیدگی به حقوق آنها از جایگاه خاص خود در مدیریت، سازماندهی، روش‌ها و سیاست‌های بانک برخوردار شد. چنان که به عنوان مثال، روز بعد از تصویب اسناد مالی در مجمع سالانه بانک، مالیات دولت به خزانه واریز می‌شد، و سود سهام سهامداران نیز.

هدف از ایجاد بانک پارسیان توسط بنیانگذاران آن، علاوه بر یک پروژه اقتصادی، ایجاد یک یادبود رفیع و ماندگار و باارزش برای اقتصاد کشور نیز بود، به همین دلیل نیز ضروری است این‌گونه تجربه‌ها مستند و مستدل شده و سرمشق نسل‌های جوان کارآفرین کشور قرار گیرد تا مانند بسیاری از کارآفرینان امروزی در کشورهای پیشرفته، اقدامات اقتصادی را صرفاً برای هدف محدود سود بردن پیگیری نکنند و آن را به عنوان فرصتی نیز تلقی کنند که اثری ماندگار بر زندگی اجتماعی و اقتصادی ایران و ایرانیان بر جا گذارند، و برای خودشان نیز یادبودی از نام و منش و کنش خیر در تاریخ و روزگاری باشد که همه چیز خواه‌ناخواه می‌گذرد و فقط اثرات نیک و بد و نام و ننگ از انسان باقی خواهد ماند.
چه بهتر که در این گذرگاه زمان از این فرصت کوتاه برای باقی گذاشتن نمادهای رفیع و تاثیرگذار و نیکو استفاده شود. در این کتاب که به همت آقای عبدالله طالبی نوشته شده، حوادث و رویدادهای مربوط به ایجاد و دوام بانک پارسیان، تا زمان خروج او از بانک، برشمرده شده است. این کتاب برای کارآفرینان کشور، برای مدیران خصوصی و دولتی، کارشناسان و دانشجویان اقتصاد، مدیریت، حسابداری، بانکداری و رشته‌های مشابه درس‌های باارزشی را دربر دارد و خواندنی است.

در این کتاب به خوبی می‌توان دید که چگونه تنگ‌نظری‌ها، ملاحظات شخصی و رانت‌جویی‌ها می‌تواند کارآفرینی را در کشور مختل کند. هنگامی که با زحمت و مرارت شبانه‌روزی یک مجموعه، امکاناتی فراهم می‌شود و سرمایه‌ای از مال مردم انباشت می‌شود چگونه عده‌ای با ترفندپردازی به فکر دست نهادن بر آن یا بهرینه‌جویی از آن بر‌می‌آیند. چگونه برخی سیاست‌بازان سعی می‌کنند بدون توجه به هزینه انسانی و اقتصادی اقدامات خود، هر اقدامی را در جهت اهداف خویش انجام دهند و نسبت به عواقب آن نیز بی‌پروا باشند.
چنان که مواردی از این رویکردها در این کتاب برشمرده شده است. همچنین در این کتاب می‌بینیم که چگونه برخی قضات باوجدان، مدیران و کارمندان دولتی شریف و استوار و روزنامه‌نگاران و نشریات بیدار و برخوردار از مسوولیت اجتماعی، در جهت روشن شدن حقایق و خنثی شدن نقشه‌ها اقدام کردند. با وجود اینکه برای خود آنان نیز در آن ایستادگی‌ها هزینه حرفه‌ای و برخی مرارت‌ها مطرح بود. در این بین نیز درسی است برای کلیه شهروندان و خصوصاً روشنفکران و تحصیل‌کرده‌ها که اقدامات از نوع اول را نکوهش و اقدامات نوع دوم را ستایش کنیم تا به تدریج شرایط برای بازتر و روان‌تر شدن و امنیت کارآفرینی در کشور و محدودتر شدن میدان بهرینه‌جویی اقتصادی و سیاسی و محدود شدن شرایط ایجاد مضیقه برای کارآفرینان فراهم شود.

شاید اینجانب به عنوان یک خواننده متن اولیه علاقه‌مند بودم نویسنده محترم یک نکته را مورد توجه بیشتری قرار دهد و از آن چشم‌پوشی نکند. آن نیز عملکرد نامزد ریاست جمهوری دوره نهم و دهم و نحوه غیر‌قابل توجیه برخورد او بود. چه آنکه ایشان در یک سخنرانی بی‌پروا و بدون دلیل و مدرک به بانک‌های خصوصی تاخت و اتهام‌هایی را وارد کرد که در واقع رفع آنها و اثبات بی‌اساس بودن آن اتهام‌ها و اتهام‌های دیگری که متعاقب این رخداد وارد شد، بخشی از موضوع کتاب است. در این داستان دو جنبه وجود دارد. یکی جنبه شخصی است و آنچه در آن دوران بر آقای طالبی و طبعاً خانواده و نزدیکان ایشان و سایر مدیران بانک گذشت و می‌توان دریافت که دوران پرتنش و آزاری بوده است.
ایشان در کتاب خود به‌سادگی این تعدی به خود و شغل و سابقه و آبروی حرفه‌ای خود را مورد گذشت قرار داده که نشان بزرگواری و سعه‌صدر ایشان است. لیکن جنبه دوم نیز حیات یک شخص حقوقی، یعنی بانک پارسیان است. در کشور ما هنوز این نکته که اشخاص حقوقی نیز شخص هستند و لازم است از موجودیت آنها پاسداری شود جایگاه نیافته است. چه اینکه هزاران کارمند و مشتری و سهامدار تحت تاثیر این‌گونه هجمه‌ها قرار می‌گیرند و به شکل‌های مختلف متضرر می‌شوند. ایشان از این وجه مطلب نمی‌بایستی می‌گذشت و مسوولیت آن فرد مقام‌جو را در رعایت حیطه اشخاص حقوقی و در اینجا بانک پارسیان و توجه به انصاف و اخلاق در رفتار سیاسی بایستی یاد‌آور می‌شد. چه اینکه ساده است فردی با آبروی افراد برای اهداف پوپولیستی بازی کند و بدون عذر‌خواهی و جبران کامل نتایج عملکرد خود از آن بگذرد.