الزامات سرمایه‌گذاری

رونمایی از برنامه ششم توسعه و الزامات احکام کلی آن این سوال را پیش روی کارشناسان و صاحب‌نظران کشور قرار داده که رسیدن به رشد هشت‌درصدی عنوان‌شده در این برنامه که مورد تایید مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته، چگونه محقق خواهد شد؟

آنچه این‌ روزها از کلام سیاستگذاران و سیاستمداران کشور به گوش می‌رسد، تلاش ایشان برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه‌های مختلف است که در این میان صنعت نفت و گاز، خودرو و فولاد کشور با اقبال زیادی از سوی سرمایه‌گذاران خارجی مواجه شده و خود دولت نیز برای آنکه بتواند این سرمایه‌گذاران را جذب اقتصاد ایران کند، اقداماتی از جمله رونمایی از قراردادهای جدید نفتی را انجام داده است که مورد توجه برخی از سرمایه‌گذاران این حوزه قرار گرفته است.

با گسترش مراودات هیات‌های اقتصادی از کشورهای صنعتی، موضوع سرمایه‌گذاری خارجی هم برای طرف‌های خارجی و هم برای صاحبان کسب و کار در داخل کشور اهمیت بیشتری پیدا کرده است که امید می‌رود در آینده نزدیک منجر به جذب سرمایه‌گذاری و افزایش تولید و اشتغال شود. تجربیات اینجانب در مواجهه با هیات‌های متعدد سرمایه‌گذاری خارجی از یک‌ سو و سیاستگذاران و صاحبان کسب و کار داخلی از سوی دیگر، نشان می‌دهد بعضاً برداشت‌های ناصحیحی از موضوعات مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی در ایران وجود دارد.

اولاً، هیات‌های تجاری می‌توانند مقدمه‌ای برای هیات‌های سرمایه‌گذاری باشند. تردیدی نیست که بخش عمده‌ای از هیات‌های اقتصادی که به ایران سفر می‌کنند، با هدف فعالیت‌های تجاری وارد کشور می‌شوند. از نظر برخی سیاستگذاران ممکن است این وضعیت، مطلوب نباشد و تولید و اشتغالزایی ارجحیت داشته باشد. اما باید به این واقعیت دقت کرد که سرمایه‌گذاری یک فعالیت اقتصادی است که در آن روابط بلندمدت حاکم است و ارتباط زیادی نیز با وضعیت فضای داخلی کشور میزبان پیدا می‌کند. طبیعتاً سرمایه‌گذاری خارجی در مقایسه با تجارت، متضمن ریسک‌های بالاتری است. از این‌رو مراودات تجاری با یک کشور را می‌توان به نوعی سرآغاز فعالیت‌های اقتصادی و دروازه جذب سرمایه‌گذاری خارجی تلقی کرد. گسترش مبادلات تجاری خصوصاً با کشورهای صنعتی، به تدریج و با جلب اعتماد شرکت‌های معتبر این کشورها، می‌تواند منجر به افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز شود.

ثانیاً، ورود برندهای خارجی در حوزه خدمات نیز می‌تواند مقدمه‌ای برای سرمایه‌گذاری صنعتی باشد. قاعدتاً سیاستگذاران اقتصادی کشور ترجیح می‌دهند به جای شعبه‌های فست فودهای جهانی، شاهد تاسیس مراکز تحقیق و توسعه شرکت‌های های‌تک در ایران باشند. اما باید پذیرفت که برای تحقق این مورد دوم، پیش‌نیازهایی لازم است. حضور فلان ساندویچ معروف در کشور، خود، سیگنال و علامتی است به فعالان اقتصادی بین‌المللی که احتمالاً ایران محیط امنی برای فعالیت اقتصادی است و حداقل الزامات فضای سرمایه‌گذاری را دار‌است. 1

جای خالی دفاتر خارج از کشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی

با حل و فصل تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی به عنوان یکی از موضوعات و راهبردهای مهم می‌تواند در بهبود رشد اقتصادی کشور نقش ویژه‌ای را ایفا کند. موفقیت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیازمند ابزارها و الزاماتی است که دفاتر بین‌المللی تشویق سرمایه‌گذاری یکی از این ابزارها به شمار می‌رود.

موضوع تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی در هر کشور برعهده آژانس تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری (IPA) آن کشور قرار دارد. در ایران سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران (زیرمجموعه وزارت اقتصاد) عهده‌دار این مسوولیت است. این آژانس‌ها برای ایفای نقش خود دارای ابزارها و امکاناتی هستند که یکی از آنها، دفاتر خارج از کشور است. همه آژانس‌های تشویق سرمایه‌گذاری موفق در دنیا دارای دفاتر بین‌المللی در کشورهای هدف هستند. منظور از کشورهای هدف، کشورهایی هستند که پتانسیل بالایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از آنها متصور است. ارتباط با سرمایه‌گذاران بالقوه خارجی و مذاکرات رودررو با آنها برای تشویق و جذب آنان، ارائه اطلاعات و تسهیلات لازم به سرمایه‌گذاران بالقوه در کشور هدف، برگزاری نشست‌ها و درس‌گروه‌های تخصصی برای ارائه توانمندی‌ها، پتانسیل‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در خارج از کشور هدف، انجام تحقیقات و بررسی‌های میدانی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در کشورهای هدف و ایجاد بسترهای لازم برای استفاده از این ظرفیت‌ها، ایجاد کانال ارتباطی نزدیک فی‌مابین سرمایه‌گذاران بالقوه خارجی و سرمایه‌گذاران داخلی و ایجاد زمینه‌های همکاری مشترک بین آنها، برقراری ارتباط بین نهادهای ذی‌ربط سرمایه‌گذاری کشور با نهادهای متناظر کشورهای دیگر و ایجاد و تقویت زمینه‌های همکاری مشترک اقتصادی دو کشور و شناسایی بازارهای هدف برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تعامل نزدیک با این بازارها مهم‌ترین وظایف این دفاتر را شکل می‌دهد.

دفاتر جذب و تشویق سرمایه‌گذاری در دنیا معمولاً دارای فعالیتی مستقل از سفارتخانه‌ها (که بعد سیاسی در آنها غالب است) و دفاتر تجاری و بازرگانی (که بعد تجاری در آنها غالب است) هستند. به دلایل زیر در همه‌جای دنیا علاوه بر رایزنان اقتصادی سفارتخانه‌ها، آژانس‌های تشویق سرمایه‌گذاری نیز دارای نمایندگی هستند.

غالب بودن نگرش سیاسی و دیپلماتیک در سفارتخانه‌ها: رایزنان اقتصادی سفارتخانه‌ها به‌طور معمول با نگرش سیاسی و دیپلماتیک انتخاب می‌شوند و پایبند کامل پروتکل‌های دیپلماتیک و سیاسی هستند و تمایل ندارند جهت انجام بازاریابی بین‌المللی و مذاکره با شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی بالقوه خارج از محیط سفـارتخانه که محیطی دیپلماتیک و سیاسی بوده و معمولاً «سرمایه‌گذاران و شرکت‌های معتبر و بزرگ علاقه‌ای به حضـور در این فضاها نـدارند» اقدامی انجام دهند.

عدم ارتباط سیستماتیک سفارتخانه‌ها با متولی سرمایه‌گذاری: عدم ارتباط سیستمی و مناسب رایزنان با متولی سرمایه‌گذاری خارجی کشور موجب می‌شود این رایزنان در خصوص اقدامات و عملکرد خود صرفاً به وزارت امور خارجه پاسخگو بوده و هیچ وظیفه‌ای برای اقدام و پیگیری امور محوله از سوی سازمان متولی سرمایه‌گذاری و انجام بازاریابی بین‌المللی برای جـذب سرمایه‌گذاری خارجی احسـاس نکنند.

عدم ارزیابی عملکرد: عملکرد رایـزنان اقتصادی در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی مـورد ارزیـابی فنی و دقیق قـرار نمی‌گیرد و نظـرات سازمان متولی سرمایه‌گذاری در این خصوص اخذ نمی‌شود. لذا با توجه به ضعف‌های اساسی در این زمینه، ابزار موجود برای انجام بازاریابی سرمایه‌گذاری خارجی نامناسب و غیرقابل اتکاست.

با توجه به محدودیت منابع، بدیهی است که دفاتر خارج از کشور باید در کشورهایی تاسیس شوند که دارای بیشترین ضرورت باشند. یعنی کشورهایی که اولاً به اصطلاح سرمایه‌فرست باشند، ثانیاً به لحاظ پتانسیل و سطح روابط، امکان جذب سرمایه از آنها وجود داشته باشد. ثالثاً به لحاظ نوع سرمایه‌گذاری متناسب با سیاست‌ها و هدفگذاری‌های کلان اقتصادی کشور باشد.2

هرچند موضوع تاسیس دفاتر خارج از کشور، سال‌هاست که مطرح است اما عملاً تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. نحوه استقرار، عملکرد و نوع رابطه این دفاتر با سازمان متولی در کشورهای مختلف، متفاوت است و هر کشور رویه‌های گوناگونی برای خود دارد. یک فرصت مناسب برای کشورمان، می‌تواند استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور باشد که البته نیازمند تعریف نحوه همکاری، فرآیند انتخاب داوطلبان و ارائه آموزش‌های لازم و بسیاری الزامات دیگر است. اما آنچه مسلم است این است که تشویق، جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی دارای ابزارها و الزاماتی است. دفاتر خارج از کشور یکی از این ابزارهای متداول است و راه‌اندازی و تاسیس آنها در کشورهای هدف باید هرچه زودتر در دستور کار قرار گیرد.

پی نوشت‌ها:

1- تجارت فردا، نکاتی درباره سرمایه‌گذاری خارجی در ایران، مهدی نصرتی

2- شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی، لزوم ایجاد دفاتر خارج از کشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مهدی نصرتی