رویای بهره‌وری

در روزهای نخست بهمن‌ماه، همایشی دولتی در تهران برگزار شد که محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و رویا طباطبایی‌یزدی، رئیس سازمان ملی بهره‌وری (که یکی از زیرمجموعه‌های سازمان مدیریت است) در آن سخنرانی کردند: «همایش ملی بهره‌وری ایران». همچون بسیاری کنفرانس‌های دولتی دیگر، در این همایش نیز حرف‌های زیبایی درباره نقش و اهمیت بهره‌وری در رشد اقتصادی بر زبان سخنرانان آمد، اما آمارهایی که از سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی ایران طی دوره‌های ده‌ساله و پنجاه‌ساله اخیر ارائه شد، نشان داد که سهم واقعی این بخش در رشد اقتصادی، اگر منفی نبوده باشد، حداکثر «صفر» بوده است. آن‌گونه که محسن حاجی‌میرزایی، رئیس سابق سازمان ملی بهره‌وری و دبیر هیات دولت یازدهم در این همایش گفت، اگرچه متوسط رشد اقتصادی ایران در 50 سال اخیر به 6/4 درصد می‌رسد، اما شاخص «بهره‌وری کل» در مجموع این دوره 20 درصد افت را تجربه کرده است. در دوره 10‌ساله اخیر (1383 تا 1392) هم که -به گفته رئیس فعلی سازمان ملی بهره‌وری- رشد بهره‌وری «حدود صفر» بوده است. آن هم در شرایطی که در هر دو برنامه چهارم و پنجم توسعه، پیش‌بینی شده بود دست‌کم یک‌سوم رشد اقتصادی کشور از محل بهره‌وری به دست آید.

با چنین کارنامه‌ای، در حالی که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خود را برای نگارش برنامه ششم توسعه آماده می‌کند، سخن از تنفیذ همین حکم در برنامه ششم مطرح شده و رئیس سازمان ملی بهره‌وری می‌گوید: «سهم بهره‌وری از رشد اقتصادی سالانه در برنامه ششم حداقل دو واحد درصد پیش‌بینی ‌شده است.» رویا طباطبایی در حاشیه همایش ملی بهره‌وری ایران یک خبر هم داده است: تصویب «برنامه جامع بهره‌وری» در کمیسیون اقتصادی دولت؛ برنامه‌ای که به گفته او قرار است راه را برای پشت سر گذاشتن «دوران افول بهره‌وری در ایران» و «رسیدن به نقطه اوج آن» هموار کند.

اگرچه اغلب خبرگان اقتصادی بر نقش عمده بهره‌وری پایین در «نوسانات شدید رشد اقتصاد ایران» و «گرفتار شدن در رشدهای پایین» تاکید دارند، سوالی که ذهن بسیاری از ناظران را به خود مشغول کرده، این است که آیا در شرایط کنونی اقتصاد ایران و پس از پشت سر گذاشتن دوره‌ای طولانی از فساد و ناکارآمدی اداری و اقتصادی، سخن گفتن از رشد دودرصدی از مسیر بهره‌وری، غیرواقعی و بلندپروازانه نیست؟

پاسخ به این سوال به ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که ماه گذشته، در جمع‌بندی «پنل تخصصی رشد اقتصادی و چرخه‌های تجاری» در «اولین کنفرانس اقتصاد ایران» مرحله کنونی اقتصاد کشور دوره «بحران بهره‌وری» معرفی و تاکید شد «شکاف بهره‌وری علت اصلی نوسانات تولید و سرمایه‌گذاری بوده است». ضمن اینکه «بررسی حسابداری چرخه‌های تجاری ایران در تحلیل وضعیت رکود تورمی نیز بر نقش مهم بهره‌وری تاکید دارد». البته رویا طباطبایی حتی در مورد پیش‌بینی رشد 5/2‌درصدی از محل بهره‌وری در برنامه پنجم توسعه گفته است: «این پیش‌بینی بلندپروازانه نبوده، اما درآمدهای بی‌شمار نفتی و تحریم‌های ظالمانه موجب شد این پیش‌بینی برآورد نشود»، بنابراین بعید است «بلندپروازانه» بودن برنامه‌ای را بپذیرد که خود در تدوین آن نقش داشته است. با این حال، به نظر می‌رسد بررسی دقیق‌تر شانس واقعی دستیابی به این هدف، برای دولتی که تلاش می‌کند وعده‌های غیرقابل‌اجرا ندهد، ضروری باشد.