اقتصاد لنینی

لنین خود را شاگرد مکتب کارل مارکس و ادامه‌دهنده ایده‌های آن فیلسوف آلمانی می‌دانست. او پیوسته بر مخالفان خود می‌تاخت که اندیشه مارکس را تحریف کرده و از این راه به مبارزه طبقات زحمتکش ضربه زده‌اند. «لنینیسم»، تفسیر ولادیمیر لنین از مارکسیسم بود. اندیشه لنین در نزد برخی با عنوان «مارکسیسم دوران امپریالیسم یا آخرین مرحله سرمایه‌داری» به شهرت رسید و به عنوان شالوده نظری انترناسیونالیسم پرولتری و کار پایه ایدئولوژیک بسیاری از احزاب و جنبش‌های کمونیستی جهان شناخته شد. اندیشه لنین بر پایه برتری طبقه کارگر و حقانیت تاریخی آن استوار است. به نظر لنین طبقه کارگر حق دارد برای انجام رسالت تاریخی خود، به سلطه طبقات دیگر پایان دهد و سیادت مستقل خود را، که همان دیکتاتوری پرولتاریاست، مستقر سازد. افزار کارگران برای رسیدن به این هدف حزب طبقه کارگر است که به گفته لنین «آگاه‌ترین عناصر طبقه کارگر» در آن گرد آمده و متشکل شده‌اند. در دوران حکومت لنین، طرح اقتصادی NEP یا طرح‌های نوین اقتصادی در دهمین کنگره حزب در مارس 1921 میلادی به تصویب رسید. در این کنگره لنین ناگهان تغییر موضع داد و اظهار داشت نباید برای پیروزی قبل از موعد یک نوع سوسیالیسم غیرممکن لجاجت نشان بدهیم، درست است که ما تاکنون مرتکب اشتباهاتی شده‌ایم ولی اکنون بهتر است به‌جای اینکه اصلاً راه نرویم، در عوض با عصای سرمایه‌داری راه برویم چون ما باید بیش از سرمایه‌داری از فقر وحشت داشته باشیم. اجرای طرح نوین اقتصادی لنین مستلزم اتخاذ روش‌های جدیدی بود که او آن را امتیازی برای اصلاحگران نامید و هدف آن را از بین بردن هرج و مرج اقتصادی ناشی از انقلاب و سر و سامان بخشیدن به وضع تولید، تجارت و کشاورزی و تقویت سرمایه‌های کوچک قلمداد کرد تا بدین ترتیب و با احتیاط فراوان به حیات اقتصادی بی‌رمق شوروی جان دوباره‌ای ببخشد. در زمینه صنعت نیز NEP عقب‌نشینی کرد و موسسات تولیدی که کمتر از 20 کارگر داشتند از مقررات ملی شدن معاف شدند. تا پایان سال 1922 میلادی تعداد چهار هزار موسسه تولیدی به صاحبان‌شان مسترد شد. در سال 1923 میلادی موسسات مزبور پنج درصد کل تولیدات را تامین کردند و 12 درصد کل کارگران را در اختیار داشتند. مصوبه 13 مارس 1922 میلادی به بیگانگان نیز اجازه اخذ امتیاز و تاسیس شرکت‌های مختلط با دولت شوروی را می‌داد. شرکت‌های آمریکایی به استخراج پنبه کوهی نسوز در کوه‌های اورال پرداختند و شرکت‌های انگلیسی و فرانسوی و آلمانی نیز حدود 20 امتیاز در زمینه‌های گوناگون از دولت لنین گرفتند. پس از مرگ لنین و با جلوس ژوزف استالین، دیکتاتوری بزرگی در شوروی به پا شد و در عین حال این کشور با پیشرفت چشمگیر اقتصادی به ابرقدرتی در سطح جهان بدل شد. به ویژه پس از پیروزی در جنگ جهانی دوم و به‌رغم تلفات انسانی بسیار سنگین در طول جنگ، شوروی به یکی از دو قطب جهان معاصر تبدیل شد. این رژیم در اوایل دهه 90 و پس از یکسری اصلاحات که توسط گورباچف، آخرین رهبر شوروی، انجام شده بود از هم فروپاشید.