دعوت از مهاجران

موج «دعوت از سرمایه‌داران» به پا خاسته است؛ در دستگاه دولت و از جانب مجلس‌نشینانی که این روزها، این «فراخوان» را و البته «مزیت‌های ورود سرمایه‌گذاران به ایران» را با صدایی رساتر بر زبان می‌رانند. در گفتارها و نوشتارهایشان «راه‌های جذب سرمایه‌های خارجی» را نشانی می‌دهند و اکنون که حدود هشت ماه از آغاز به کار دولت یازدهم سپری شده و اندک ثباتی بر اقتصاد حکم می‌راند، ایران را به مثابه «بهشتی» برای سرمایه‌گذاری ترسیم می‌کنند. اگرچه، سیاستمداران و مدیران اقتصادی در این فرا خواستن، می‌کوشند سرمایه‌داران ایرانی و خارجی را با یک چشم بنگرند، اما به نظر می‌رسد، دولت و حاکمیت روی سرمایه ایرانیانی که به خارج از کشور کوچیده‌اند، حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. رئیس‌جمهوری در اغلب سفرهایی که به مقصد سایر کشورها دارد، سرمایه‌گذاران به ویژه ایرانیان خارج از کشور را برای سرمایه‌گذاری در ایران دعوت می‌کند. اما شاید نخستین دعوت رسمی او در مجمع جهانی اقتصاد که در داووس برگزار شد، صورت گرفت: «از همه حضار محترم دعوت می‌نمایم که به ایران سفر کنند، و زمینه‌های وسیع سرمایه‌گذاری و همکاری مشترک امنیت‌ساز را، خود، مشاهده کنند؛ با بخش خصوصی و دولتی ایران تماس حاصل کنند؛ با فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی آشنا شوند؛ و از نزدیک، مهمان‌دوستی ایرانیان را تجربه کنند؛ تا با هم به این واقعیت برسیم که تنها از طریق تعامل، همکاری، هم‌فکری، فهم متقابل و رشد فناوری صنعتی و اقتصادی است که می‌توانیم برای مردم‌مان زندگی بهتر فراهم کنیم، صلح را پایداری بخشیم و جهانی عاری از خشونت و افراطی‌گری بسازیم.»1

این دعوت شفاهی روحانی البته در سالن برگزاری اجلاس داووس محدود نمانده است؛ او در اغلب سفرهایش به خارج از کشور یا در مواقعی که به یکی از استان‌های کشور عزیمت کرده، فعالان اقتصادی و بازرگانان ایرانی را به «بازگشت و سرمایه‌گذاری» فراخوانده است؛ مانند روزی که در کشور «عمان» و در جمع تجار ایرانی و عمانی سخنرانی کرد. یا هنگامی که در سفر استانی و در خوزستان به سر می‌برد و در جمع فعالان اقتصادی این گونه سخن گفت: «آغوش کشور به روی ایرانیان خارج از کشور باز است و ما آماده استفاده از نظرات آنان در راستای رشد و شکوفایی کشور هستیم. امیدواریم فعالان اقتصادی ایرانی خارج از کشور بتوانند برای آبادانی هرچه بیشتر ایران سرمایه‌گذاری کنند و همزمان موجب هدایت سرمایه‌های خارجی و ورود تخصص‌های گوناگون به کشور شوند.»2

اتاق‌های بازرگانی فعال شوند

نه‌تنها رئیس‌جمهوری که به تازگی رئیس مجلس نیز به موج «دعوت از سرمایه‌داران ایرانی» پیوست. او در گفت‌و‌گویی با «تجارت فردا» گفته است: «شاید بد نباشد که اتاق‌های ایران و تهران در زمینه دعوت از سرمایه‌گذاران ایرانی‌تبار فعال شوند.» «علی لاریجانی» می‌گوید: «ما تعداد زیادی ایرانی داریم که در کشورهای هم‌جوار یا در کشورهای غربی زندگی می‌کنند. آنها علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران هستند چون ایران را می‌شناسند. حتماً باید برای اینها تسهیلات ایجاد کرد که بتوانند بیایند. به هر حال به دلیل عرق ایرانی بهتر است ایرانی‌ها در کشور سرمایه‌گذاری کنند. الان در دولت و مجلس این اراده وجود دارد.» لاریجانی سخنانش را این گونه ادامه می‌دهد: «ایرانی‌های خارج از کشور باید این تلقی را داشته باشند که در شرایط فعلی ایران، فعالیت اقتصادی با آرامش و سودآوری همراه است. البته به غیر از بخش اندکی از افراد، مشکل اغلب ایرانی‌های خارج از کشور سیاسی نیست. مثلاً در مواردی افرادی بودند که چون فکر می‌کردند قیمت ارز در ایران خیلی متلاطم است و احتمال بر باد رفتن سرمایه آنها وجود دارد، پول‌شان را برداشته‌اند و به کشورهای دیگر و بازارهای دیگری برده‌اند. اما امروز در اقتصاد ایران ثبات وجود دارد. همچنین اراده لازم برای رفع مشکل سرمایه‌گذاری در کشور دیده می‌شود.» او می‌گوید که رویه دولت هم این نیست که مردم را با ابلاغ سیاست‌های جدید و خلق‌الساعه غافلگیر کند. ثبات و امنیت ا‌قتصادی شامل همین موارد می‌شود. نباید تلاطم‌های اقتصادی در کشور ایجاد کرد تا سرمایه‌گذار بگریزد و ترس در او ایجاد کند. بنابراین فکر می‌کنم امروز فرصت خوبی برای ایرانیان خارج از کشور برای بازگشت و سرمایه‌گذاری به وجود آمده است. در حال حاضر اتاق‌های بازرگانی به شدت در حال رفت‌و‌آمد به کشورهای خارجی هستند و شاید بد نباشد که اتاق‌های ایران و تهران در زمینه دعوت از سرمایه‌گذاران ایرانی‌تبار فعال شوند.

رئیس مجلس در سخنانش به دلیل مهاجرت برخی سرمایه‌داران ایرانی به خارج از کشور اشاره می‌کند. اما او یکی از دلایل شکل‌گیری این پدیده، یعنی تلاطم ارزی را مورد اشاره قرار داده است. بی‌تردید او و سایر سیاستمداران و مدیران اقتصادی می‌دانند که فضای کسب‌و‌کار ایران با چه مشکلات عدیده‌ای دست به گریبان است. همین بس که گزارش‌های نهادهای بین‌المللی هرسال تنزل رتبه ایران در شاخص‌های مربوط به فضای کسب‌و‌کار را نسبت به سال پیش و سال‌های پیش از آن به رخ می‌کشد.

اما از نگاه اندیشمندان اقتصادی، یکی از عوامل مهمی که کوچ صاحبان سرمایه از ایران را سبب شده است، نادیده انگاشتن «حقوق مالکیت» است. داستان تلخ «ملی کردن‌ها» و «مصادره» اموال سرمایه‌داران در روزهای نخست انقلاب نیز با همین محور، توسط انقلابیون به نگارش درآمد. البته نادیده گرفتن حقوق مالکیت، همچنان و هنوز سنتی پابرجا در فضای کسب‌و‌کار ایران است؛ در سال‌های اخیر که معضل «بدهکاران بانکی» مانند بهمنی در حال سقوط، بزرگ و بزرگ‌تر شد، فعالان اقتصادی نیز بیش از پیش در مظان «اتهام» قرار گرفتند. دولتمردان و سایر نهادهای حکومتی و نظارتی از یک سو و بانک‌ها از سوی دیگر به فشارهای روانی و اقدامات ضربتی برای برخورد با صاحبان کسب‌و‌کار افزودند، بدون توجه به اینکه بی‌ثباتی در اقتصاد کلان و نیز تصمیمات ناپخته و شتاب‌زده سیاستمداران بخشی از این بدهکاری‌ها را پدید آورده است. در مرحله پایانی فشار به این دسته از فعالان اقتصادی که گرفتار بدهی معوق بانکی شده‌اند، اموال آنان که به عنوان وثیقه نزد بانک‌ها قرار داده شده است، به مصادره بانک‌ها درمی آید. آیا «فرار» از این رویه نمی‌تواند، انگیزه‌ای برای مهاجرت باشد؟ فرار از دخالت‌های دولت در محیط کسب‌و‌کار چطور؟ رهایی از مداخلاتی که حد و مرزی نمی‌توان برای آن ترسیم کرد، انگیزاننده مهاجرت نیست؟ تولیدکنندگان و بازرگانان از امر و نهی‌های دولتی دیگر به تنگ آمده‌اند؛ یکی از نمونه‌های پیش پا افتاده و البته سرنوشت‌ساز این قبیل دخالت‌ها همین است که آنان اغلب، مواد اولیه را به نرخ آزاد خریداری می‌کنند، اما برای قیمت‌گذاری محصولات خود باید گوش به فرمان دولت باشند. یکی دیگر از دلایل حائز اهمیتی که امنیت سرمایه‌گذاران را در فضای کسب‌وکار به مخاطره می‌اندازد، تصمیمات و تنش‌های سیاسی است.

تنش‌های اجتناب‌پذیری که از قضا، بساط تشدید بخشی از تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را فراهم آورد. آنان که سرمایه‌گذاران را به ایران دعوت می‌کنند، هنوز در این باره سخنی نگفته‌اند که آیا قرار است، سایه «سیاست» را از سر اقتصاد دور کنند؟ البته، وقتی رئیس‌جمهوری از «آغوش باز کشور برای ورود سرمایه‌گذاران» سخن می‌گوید یا بر ضرورت سپردن امور به بخش خصوصی و کارآفرینان تاکید می‌کند، تردیدی در حسن نیت او نیست؛ اما آیا این حسن نیت برای سرمایه‌داران کافی است؟ آیا این وعده‌ها موجب بازگشت آنان به وطن می‌شود؟

پی‌نوشت‌ها:

1- همشهری آنلاین- 3/11/1392 / 2- ایرنا-22/11/1392