روی بد صادرات

افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی همواره آرزوی مدیران و سیاستگذاران اقتصادی کشور بوده که با توجه به کاهش قیمت نفت، این اتفاق در چند سال اخیر رخ داده است. در این میان برخی تحلیلگران نگرانند که اتکای صادرات غیرنفتی به مواد تجدیدناپذیر سبب خواهد شد تا وابستگی کشور به این مواد بیشتر شده و باعث تبعات جبران‌ناپذیر برای محیط زیست کشور شود. در همین رابطه، احمد دوست‌حسینی که اخیراً با حکم رئیس‌جمهور به عنوان رئیس صندوق توسعه ملی منصوب ‌شده، چندی پیش در تحلیلی که روزنامه دنیای اقتصاد آن را منتشر کرده، نسبت به این موضوع هشدار داده است. از نظر او پیامدهای ناگوار استفاده بی‌پروا از منابع تجدیدناپذیر کشور در آینده‌ای نه‌چندان دور گریبان این ملت و نسل‌های آینده این مرز و بوم را خواهد گرفت.

دوست‌حسینی در ابتدا نسبت به کمبود منابع آبی و استفاده نادرست از این منابع به مردم و سیاستگذاران هشدار داده و با اشاره به انتشار دو بیلان از عملکرد زیستی -اقتصادی و تجاری- اقتصادی کشور طی روزهای اخیر نوشته است که «همزمانی انتشار این دو ترازنامه اگرچه تصادفی بود، ولی همبستگی بالا و هشدار مشترکشان حائز اهمیت و توجه بود. هشدار مشترک این بیلان‌ها این بود و هست که پیامدهای ناگوار استفاده بی‌پروا از منابع تجدیدناپذیر کشور در آینده‌ای نه‌چندان دور گریبان این ملت و نسل‌های آینده این مرز و بوم را خواهد گرفت. مورد اول، آژیر خطر بحران آب بود که در اولین کنفرانس ملی آب طنین‌انداز شد. مخاطب این هشدار، دولتمردان و ساکنان این مرزوبوم بودند که اگر چاره عاجلی نیندیشند و در سیاست و رفتار خود تجدیدنظر و کسری تراز منابع و مصارف آب را جبران نکنند به دست خود شور زندگانی و تداوم تمدن در بخش‌های زیادی از این سرزمین کهن را تسلیم پنجه قهر طبیعت خواهند کرد.»

دوست‌حسینی آنگاه بیلان دوم را مورد بحث و بررسی قرار داده و گفته است که «گزارش‌های گمرک درباره صادرات و واردات کالاهای غیرنفتی کشور طی چهار ماه اول سال جاری و دوره‌ها و سال‌های قبل نیز علامت هشداری است که بی‌توجهی به آن می‌تواند برای کشور خسارت‌بار باشد.»

از نظر او سهم کالاهای با ارزش افزوده کم در صادرات کالایی بالا بوده و افزایش یافته است، به بیانی سهم منابع تجدیدناپذیر در کالاهای صادراتی افزایش و سهم کارایی کاهش یافته است. ارزش افزوده کالاهای صادراتی به مراتب کمتر از ارزش افزوده کالاهای وارداتی است.

دوست‌حسینی معتقد است که این شاخص‌ها نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی کشور، به میزان زیادی متکی به منابع تجدیدناپذیر چون آب و خاک و ذخایر معدنی است. فصل مشترک بیلان دوم و اول، اتکای صادرات کالاهای غیرنفتی به منابع طبیعی و ذخایر معدنی تجدیدناپذیر است.

او پیشنهاد داده است تا برای شفاف و دقیق‌تر شدن این بیلان، ضرورت دارد میزان و ارزش واقعی نهاده‌های طبیعی تولیدات و آب مجازی محصولات کشاورزی و مواد غذایی صادراتی که سهم صیفی و سبزیجات و فرآورده‌های لبنی در آن قابل توجه است مورد ملاحظه قرار گیرد. همچنین در تنظیم مشوق‌ها و جوایز صادراتی بیلان شفاف‌سازی‌شده مدنظر قرار گیرد و جوایز صادراتی مشوقی باشد برای تولید و صدور کالاهای با ارزش افزوده بالا و نه تشویق‌کننده صدور منابع و ذخایر کمیاب تجدیدناپذیر کشور. در یک‌کلام، رعایت دقیق بند دهم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر حمایت همه‌جانبه هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت آنها.