کارت دعوت برای سرمایه‌گذاران

توسعه صادرات غیرنفتی در صورتی محقق خواهد شد که با توجه به انرژی فراوان، از مزیت‌های داخلی استفاده شده و محصولی به بازارهای جهانی عرضه شود که از نظر قیمت و کیفیت قابل رقابت با نوع خارجی خود باشد. این موضوع یک اصل در تولید است که در کشور ما برخی سیاستگذاران، قانونگذاران و تصمیم‌سازان هنوز وقعی به آن نمی‌نهند و مدام در پی آنند که بدانند کدام سیاست در این زمینه درست است یا غلط. آنچه امروز در کشور شاهد آن هستیم، محافظه‌کاری شدید برخی مدیران دولتی و تصمیم‌سازان است که سبب شده فرصت‌های موجود در کشور از بین برود و ما همچنان در حسرت از دست رفتن این فرصت‌ها باشیم. اصل صادرات و واردات در علم اقتصاد گویای آن است که الزاماً واردات بالا نمی‌تواند بد باشد و نباید فکر کرد که صادرات نسبت به واردات باید فاصله‌ای نجومی داشته باشد. آنچه در کشور ما به عنوان کشوری وابسته به منابع نفتی بحث می‌شود بر سر صادرات یک محصول (نفت) و وابستگی به آن است. شاید بهتر باشد که به این موضوع اعتراف کنیم که در صادرات و بازاریابی همین یک محصول هم موفق نبوده‌ایم چرا که اصولاً در مورد مدیریت اقتصادی کشور و راه‌های ایجاد رشد و اشتغال به فرمولی واحد دست نیافته‌ایم در حالی که علم اقتصاد برای این موضوعات فرمول مشخصی داشته و در دنیا می‌توان کشورهایی را نام برد که توانسته‌اند با تکیه بر این اصول اقتصاد خود را بازسازی کرده و کارا کنند.

دو راه توسعه

ما هنوز بر سر صادرات مواد خام به ویژه نفت خام اندر خم یک کوچه‌ایم و با فرصت‌سوزی‌هایی که انجام می‌دهیم خود را از درآمدهای سرشاری که می‌تواند اقتصاد کشور را از رکود خارج کرده و پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام را به اجرا برساند غافل شده‌ایم.

بدیهی است که اگر قرار است با شرایط کنونی کشور به رشد و توسعه دست ‌یابیم و برای جوانان اشتغال ایجاد کنیم دو راه بیشتر نداریم. نخست آنکه به منابع نفت و گاز خود توجه ویژه‌ای کنیم و تولید و صادرات آن را به صورت خام مذموم ندانیم و سپس با تکیه بر همین منابع و ذخایر سرشار، صنایعی را در کشور به وجود آوریم که انرژی‌بر بوده و با توجه به موقعیت سوق‌الجیشی کشور می‌تواند ما را به یکی از بازیگران بزرگ تولید صنایع انرژی‌بر در منطقه و جهان تبدیل کند. در این رابطه فقط کافی است تا تکلیف مشخص شود و با توجه به اسناد بالادستی نظام که از هماهنگی نسبتاً مناسبی برخوردار است اقتصادمان را با تکیه بر نفت و گاز شکوفا کنیم.

گفته می‌شود منبع موجود نفت و گاز کشور را از توسعه عقب انداخته و سبب شده ما وابستگی زیادی به درآمدهای حاصل از منابع تجدید‌ناپذیر همچون نفت پیدا کنیم. در این مورد باید گفت که اگر منابع نفت و گاز در کشور وجود نداشت چه‌بسا که امروز جامعه 80‌میلیونی ایران از کمترین توسعه‌ای بهره نبرده بودند و همچون همسایه‌های شرقی، مردم در فقر و توسعه‌نیافتگی قرار داشتند. از این‌رو بهتر است تا نفت را نعمتی بزرگ شمرده و برای بهره‌برداری از آن آستین همت را بالا بزنیم. پیشنهاد می‌شود با توجه به ذخایر سرشار نفت و گاز در کشور، زمینه انعقاد قراردادهای بلندمدت با شرایط برد-برد و جذب سرمایه‌گذارهای خارجی ایجاد شود تا کشور بتواند از این محل ذخایر خود را از دل زمین بیرون کشیده و استخراج کند. بنده در موارد مختلف به این موضوع اشاره کرده‌ام که امروز دنیا نیازمند منابع نفت و گاز ماست و معلوم نیست طی دهه‌های آینده چه اتفاقی برای این بازار رخ خواهد داد پس تا دیر نشده بهتر است که ذخایر نفت و گاز خود را بالفعل کرده و علاوه بر تامین نیاز داخل، مازاد آن را در بازارهای جهانی عرضه کنیم. طبیعتاً در این میان بهتر است به فکر ایجاد صنایع پایین‌دستی وابسته به نفت باشیم و با سرمایه‌گذاری‌های لازم ارزش افزوده بالاتری را برای این ذخایر به وجود آوریم اما مادامی که این کار صورت نگرفته بهترین کار فروش نفت خام است تا از محل آن بتوان درآمد کسب کرد و نقاط مختلف کشور را توسعه داد.

بهترین فرصت

راه‌حل دوم آن است که با توجه به همین ذخایر سرشار نفتی اقتصاد کشور را مملو از صنایع انرژی‌بر کرد و جوانان جویای کار را در این صنایع به کار گرفت. خط ساحلی جنوب کشور بهترین فرصت را برای ایجاد صنایع انرژی‌بر در اختیار ما قرار داده و سیاستگذاران می‌توانند با تکیه بر همین توانایی و در دسترس بودن منابع نفت و گاز، ایران را به مرکز تولید صنایع انرژی‌بر نظیر فولاد، آلومینیوم، منیزیم، سیمان و... تبدیل کنند. اگر قرار است که از منابع معدنی خود بهترین بهره‌برداری را داشته باشیم چه بهتر که اتحاد ذخایر زیرزمینی آلی، نظیر نفت و گاز و مواد غیر‌آلی مانند انواع مواد معدنی را به وجود آوریم و با تکیه بر سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی حلقه ارزش افزوده این مواد را در کشور ایجاد کنیم. در غیر این صورت باید همیشه ناله سر دهیم که ذخایر معدنی ما به صورت خام در دنیا به فروش می‌رسد و محصول نهایی آن با قیمت چند‌برابری وارد کشور می‌شود. البته همان‌گونه که در خصوص ذخایر نفت و گاز مجازیم به صادرات خام روی آوریم در زمینه مواد معدنی هم این مجوز را می‌توانیم صادر کنیم چون تا زمانی که صنایع داخلی، خواهان مواد معدنی ما نباشند و مازاد در بازار وجود داشته باشد می‌توان آن را در بازارهای رقابتی به فروش رساند که اتفاقاً این کار سبب خواهد شد بخش معدن ما به زنجیره تولید جهانی وصل شده و به گونه‌ای فعالیت کند که مواد معدنی را با بهره‌وری بالا به تولید رسانده و با قیمت رقابتی در بازارهای جهانی عرضه کند.

دلیل عقب‌گرد

به نظر من دلیل اصلی عقب‌ماندگی کشور از توسعه صادرات کالاهای غیرنفتی، آن است که ما همواره در دوره وفور درآمدها به فکر توسعه صنایع انرژی‌بر نبوده‌ایم و برایمان هم زیاد مهم نبوده که سرمایه‌گذار خارجی در کشور حضور یابد یا نیابد. به همین خاطر سهم مواد معدنی خام در سبد صادرات کالاهای غیرنفتی بالا رفته و نتوانسته‌ایم محصولات نهایی حاصل از این مواد را در بازارها به قیمت رقابتی عرضه کرده و بازاری برای خود بیابیم. از این‌رو لازم است که برای ایجاد رشد اشتغال‌زا، سرمایه‌گذاری در این صنایع را جدی بگیریم و با توسعه آن هم کشور را در برابر اتفاقات سیاسی بیمه کنیم هم اینکه به نوعی کشورهای دنیا را از نظر تولید این صنایع به خود وابسته کرده و نمونه موفقی از اقتصاد مقاومتی را به اجرا برسانیم. در غیر این صورت در دور باطل بلاتکلیفی به سر خواهیم برد و یک روز از زیاد بودن منابع نفت و گاز انتقاد کرده و آن را باعث عقب‌ماندگی کشور می‌دانیم و یک روز دیگر به خاطر برداشت کم از منابع، حسرت کشورهای همسایه را می‌خوریم که چرا از منابع مشترک بالاترین بهره‌برداری را می‌کنند اما ما قادر به انجام این کار نیستیم.

گاهی با شنیدن برخی اظهارات در این خصوص بسیار تعجب می‌کنم. چرا در حالی که از تریبون‌های مختلف در خصوص بحران بیکاری هشدار می‌دهیم کاری به این سادگی و آزموده‌شده در دنیا را نمی‌توانیم انجام دهیم که با جذب سرمایه‌گذاران خارجی با آنها دور یک میز بنشینیم و قراردادی را به امضا برسانیم که منافع ملی را حاصل کرده و کسی هم نتواند خللی در اجرای آن به وجود آورد. این مساله بسیار ساده است که برای توسعه صنایع خود و بهره‌برداری از منابع معدنی نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی داریم و اگر می‌خواهیم نقش مواد خام در سبد کالاهای صادراتی غیرنفتی کمرنگ شود لاجرم نیازمند سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز در این زمینه هستیم.