پنجره اطلاعات

سال‌ها پیش هنگامی که هنوز در مرکز آمار ایران مشغول خدمت بودم، همراه با کارشناسان و متخصصان مرکز آمار ایران، به این نتیجه رسیدیم که نبود پنجره‌ای واحد در نظام آماری کشور، سبب پراکنده شدن آمارهای گوناگون از شاخص‌های مختلف و تعدد مراکز آمارگیری شده است. از این‌رو به این باور رسیدیم تا شبکه جامع اطلاعات آماری را طرح‌ریزی و در کشور به اجرا برسانیم تا دارای یک پنجره واحد در نظام آماری کشور باشیم. پنجره‌ای که در آن یک کاربر به راحتی بتواند پس از ورود، به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابد و به‌روزترین اطلاعات و آمار کشور را در بخش‌های مختلف اقتصادی کسب کند. این پروژه در مرکز آمار ایران به تصویب رسید و توانستیم با نامه‌نگاری‌های فراوان برخی از دستگاه‌های اجرایی کشور را مجاب کنیم که آخرین اطلاعات و آمار مربوط به حوزه کاری‌شان را وارد این شبکه کنند تا مجموعه‌ای از داده‌های تولیدی و خدماتی کشور در کنار هم قرار گیرند و دورنمایی از وضعیت موجود در بخش‌های مختلف اقتصادی برای کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی کشور به وجود آید.

این اقدام تا آنجا پیش رفت که برخی از دستگاه‌های اجرایی، آمار و اطلاعات خود را به صورت آنلاین در شبکه قرار می‌دادند تا این شبکه رفته‌رفته میان همه دستگاه‌های اجرایی کشور جای خود را باز کند و به مرکز اصلی و معتبر آمار و اطلاعات کشور تبدیل شود. نمی‌دانم پس از آنکه بنده از مرکز آمار ایران در دولت قبل کنار گذاشته شدم، مدیران ارشد مرکز آمار ایران این شبکه را توسعه دادند یا خیر و در این خصوص هم پیگیری نکردم اما آن‌گونه که از دور اخبار را رصد می‌کنم متوجه می‌شوم که نظام آماری کشور با فقر داده‌ها و اطلاعات بهنگام و دقیق مواجه است و کارشناسان، فعالان اقتصادی، پژوهشگران و تحلیلگران از این موضوع همواره لب به انتقاد گشوده‌اند. به نظر می‌رسد آن شبکه به سرانجام نرسید تا کشور در یک سردرگمی آماری به سر برد. شاید اگر طرح شبکه جامع اطلاعات آماری به اجرا می‌رسید امروز شاهد آن بودیم که تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور اقدام به انتشار آمار به‌روز تولید کالا و خدمات خود می‌کردند و کارشناسان و تصمیم‌گیران برای دسترسی زودهنگام به این آمارها کاسه چه کنم به دست نمی‌گرفتند. این یک ضعف بزرگ در نظام آماری کشور است که پنجره واحدی برای قرار دادن آمار و اطلاعات به وجود نیامده و این آمار و اطلاعات با اینکه بسیار هزینه‌بر تولید شده‌اند به صورت پراکنده در وبگاه‌های مختلف قرار گرفته یا در قفسه مدیران به صورت منتشر‌نشده جا خوش کرده‌اند.

به نظر می‌رسد وقت آن رسیده که با توجه به وضعیت اقتصاد ایران و نیاز به آمارهای بهنگام برای مطلع کردن سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، به‌روزترین آمارها از طریق یک شبکه جامع منتشر شده و تصویری واقعی از اقتصاد ایران به زبان‌های گوناگون منتشر شود. امروز اگر در شرایط پساتحریم، سرمایه‌گذاری قصد فکر کردن به توسعه فعالیت‌هایش در ایران داشته باشد، به سایت بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول یا یونیدو مراجعه کرده و شاخص‌های مختلف اقتصادی کشور را از طریق این نهادهای معتبر جهانی اخذ می‌کند اما ممکن است اگر به مراکز داخلی مراجعه کند دست خالی برگردد و اطلاعاتی عایدش نشود. بهتر است برای برطرف کردن این خلأ بزرگ چاره‌ای اندیشیده شود تا اطلاعات نزدیک به واقعیت به همراه آمارهایی که بر اساس استانداردهای جهانی تهیه شده به دست این فعالان اقتصادی برسد.

آمار صنعت چگونه تهیه می‌شود؟

طبیعتاً در این میان انتشار آمار دقیق از وضعیت تولیدات صنعتی کشور می‌تواند مفید فایده باشد. تاکنون رسم بر این بوده که مرکز آمار ایران با تعریف طرح‌های آماری صنایع، خود راساً بر اساس استانداردهای جهانی اقدام به تهیه آمار از وضعیت تولید در صنایع و معادن گوناگون کرده است. این نوع آمارگیری اگرچه تا حدود زیادی دقیق است اما با توجه به اینکه دیر تهیه شده و در اختیار کارشناسان قرار می‌گیرد نمی‌تواند برای کوتاه‌مدت به سیاستگذاران و تصمیم‌گیران کمک کند تا آنها از وضعیت روز تولید در بخش‌های مختلف کشور مطلع شوند و سیاستگذاری صحیحی را در اقتصاد کشور اعمال کنند.

طرح‌های آماری با بودجه‌های سنگین و در بهترین حالت به صورت سالانه تهیه و تولید می‌شود و اگر مرکز آمار ایران بودجه مربوطه را نداشته باشد تهیه این آمار حتی دو سال هم به طول می‌انجامد. در چنین شرایطی لازم است برای ساماندهی نظام آمار و اطلاعات کشور دستگاه‌های ذی‌ربط به ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت تهیه آمار و اطلاعات مربوط به زیرمجموعه‌های خود را تولید کرده و در شبکه‌ای واحد که سایر دستگاه‌ها نیز به ارائه آمار می‌پردازند، در معرض استفاده عموم قرار دهد. در این صورت منابع کشور در جاهایی که مورد نیاز است صرف شده و نهادی مانند مرکز آمار مجبور نخواهد بود وظایف سایر دستگاه‌ها را انجام داده و تهیه آمار و اطلاعات مربوط به یک صنعت خاص را تولید کند. نقش مرکز آمار ایران این است تا به عنوان مرجع اصلی نظام آماری کشور، دستگاه‌های گوناگون را موظف کند تا بر اساس یک استاندارد که مورد قبول بیشتر کشورهای دنیاست، آمار و اطلاعات را تهیه کرده و در شبکه‌ای که شرح آن گذشت، قرار دهند.

در چنین حالتی یک سرمایه‌گذار در حوزه‌ای مانند خودرو، فقط با چند کلیک می‌تواند به وضعیت عرضه، تقاضا، بازار، مجوزهای صادره، سیاستگذاری‌ها و... در این صنعت دست یابد و اگر قصد دارد در چنین حوزه‌ای وارد سرمایه‌گذاری شود، با اطلاعات کامل اقدامات لازم را به عمل آورد.

کار مهمی که بر زمین ماند

یکی از کارهایی که در اقتصاد ایران روی زمین مانده و کسی هم هنوز حاضر نشده بار آن را بر دوش گیرد، یکپارچه‌سازی آمار در کشور است. در فضایی که آمار و اطلاعات گوناگون و بعضاً متفاوتی از برخی صنایع منتشر می‌شود، طبیعی است که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ریسک‌پذیری‌شان پایین آمده و حاضر نخواهند بود چشم‌بسته خود را گرفتار سرمایه‌گذاری در صنایعی که آمار و اطلاعات دقیق و منسجمی در آن وجود ندارد، کنند.

نبود آمار یکپارچه هم کار سیاستگذار را سخت کرده و مسیر روشنی را پیش روی او نمی‌گذارد و هم اینکه فعالان اقتصادی را جذب فعالیت در اقتصاد ایران نمی‌کند. شاید یکی از دلایل نامساعد بودن کسب و کار در ایران هم نبودن شفافیت لازم در بخش آمار و اطلاعات اقتصادی باشد.

نکته غم‌انگیز در نظام آماری ایران این است که شاید ده‌ها بار مراکز گوناگون اقدام به جمع‌آوری آمار و اطلاعات کنند اما فقط یک بار از آن استفاده می‌شود در حالی که مراکز آمارگیری در دنیا یک بار اطلاعات را جمع‌آوری و منتشر کرده و ده‌ها بار از آن استفاده می‌کنند.

دلیل آنکه دستگاه‌های مختلف کشور در ارائه آمار گوناگون تعلل به خرج می‌دهند و انتشار آمار و اطلاعات را جزو اسرار دستگاه خود می‌دانند به این خاطر است که نهادهای بالادستی فشار لازم را به آنها برای انتشار بهنگام آمار نمی‌آورند. در چنین شرایطی کاملاً طبیعی است که وزارتی مانند صنعت در انتشار آمار تولید تعلل به خرج دهد و فعالان اقتصادی را به انتشار این آمار منتظر و چشم به راه خود بگذارد.

در چنین فضایی لازم است تا سیاستگذاران ارشد کشور فرماندهی انتشار آمار را بر عهده گیرند و دستگاه‌های مربوطه را ملزم به انتشار آمار به‌روز و آنلاین کنند تا مانند دوربین‌هایی که در جاده‌های مختلف کشور نصب شده و هر آن اطلاعات لازم از وضعیت راه‌های کشور در اختیار عموم قرار می‌گیرد، آمار و اطلاعات مورد نیاز در بخش‌های مختلف تولید کالا و خدمات هر لحظه رصد شده و سیاستگذاران و فعالان اقتصادی بدانند که تولید چه مسیری را می‌پیماید و اقتصاد در بلندمدت کدام مسیر را طی خواهد کرد.

شاید بهتر است که این فرهنگ در دستگاه‌های مختلف به وجود آید که انتشار آمار و اطلاعات دستگاهی حتی اگر وضعیت مطلوبی نداشته باشد، به برطرف کردن اشکالات منجر شده و اتحادی در میان تصمیم‌گیران به وجود آورد تا مشکلات موجود بر سر راه آن بخش از تولید را که با مشکل مواجه شده است برطرف کنند.