بحران کار خیر

  محمد ناظری: در ایام نوروز 1400 دو خبر در مورد موسسات خیریه منتشر شد که نمادی از دو سویه این نهاد را به نمایش می‌گذارد. خبر اول اهدای جریمه‌های نقدی زلاتان ابراهیموویچ و روملو لوکاکو دو بازیکن سرشناس به خیریه بود که بازتاب مثبتی در رسانه‌های جهان و حتی ایران داشت و خبر دوم گزارشی بود که خبرگزاری فارس منتشر کرد و در آن ضمن انتشار نظرات انتقادی نمایندگان مجلس در مورد خیریه‌ها در ایران، دوباره تاکید شد که نیمی از خیریه‌ها در ایران مجوز ندارند. پیشتر در شهریورماه 1398 محسن ولیئی مدیرکل اسبق کمیته امداد استان این خبر را اعلام کرده و گفته بود هیچ نهادی در حکومت روی فعالیت‌های آنها نظارت نمی‌کند. ولیئی در زمان مسوولیتش در کمیته امداد گردش مالی سالانه موسسات خیریه را بیش از ۴۰ هزار میلیارد برآورد کرده بود و گفته بود حدود ۹۰ درصد این گردش مالی غیرقابل رصد است. فرار مالیاتی، پولشویی، اخذ کمک‌های خرد و کلان از خیران و گروه‌های مردم‌نهاد فعال از سوی این خیریه‌ها از جمله مواردی است که در درازمدت می‌تواند اعتماد عمومی را از این موسسات سلب کند. با توجه به تعاریف مختلف و نوع رویکرد صاحب‌نظران نگاه‌های متفاوتی به مساله خیریه وجود دارد. از نگاه اقتصاددانان موسسات خیریه، بنگاه‌هایی برای ارائه و تولید کالا و خدماتی هستند که جنبه عام‌المنفعه و انسان‌دوستانه دارند. بر این اساس این موسسات می‌توانند خلأهای موجود دولت در تامین کالای عمومی مثل کمک به نیازمندان و اقشار خاص و ساخت بناهای فرهنگی و... را پر کنند. همچنین در برخی نگاه‌های کلان نزدیک به چپ، به موسسات خیریه به عنوان سرپوشی بر عدم کارایی دولت و طبیعی جلوه دادن ناعدالتی نگاه می‌شود. گزارش‌هایی در مورد نوع‌دوستانه نبودن کمک‌های پرداخت‌شده، به موسسات خیریه و حتی نداشتن نیت خیر در تاسیس خیریه هم منتشر شده است. به عبارت دیگر، انگیزه‌های اصلی موسسات می‌تواند کسب وجهه سیاسی، پولشویی و فرار از مالیات، تامین مالی تروریست‌ها، اخذ رای در فعالیت‌های سیاسی و کسب وجهه و شهرت اجتماعی باشد.  بحث ما در این پرونده مسائلی است که خیریه‌ها در ایران با دست زدن به آنها موجب سلب اعتماد عمومی شده‌اند و بار عاطفی واژه «خیریه» را کمی مخدوش کرده‌اند. در فروردین‌ماه 1389 قاسم صومی، کارشناس مسوول نظارت بر سازمان‌های مردم‌نهاد وزارت کشور، وجود 70 هزار موسسه خیریه قانونی و غیرقانونی در سطح کشور را تایید کرد و گفت از این تعداد بیش از سه هزار موسسه خیریه در تهران فعالیت می‌کنند که بعضاً مجوز رسمی فعالیت ندارند. به گفته قاسم صومی از حدود ۴۰ هزار خیریه در کشور هیچ صورت مالی‌ای به صورت شفاف منتشر نشده است؛ مثلاً یک شرکت خیریه دارای یک شرکت هواپیمایی با ارزش چهار میلیارد دلار است که حتی از آن یک صفحه صورت‌حساب مالی وجود ندارد! چهار نهاد وزارت کشور، سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی و سازمان اوقاف، مجاز به صدور مجوز برای موسسات خیریه هستند که تعدد این مراجع می‌تواند یکی از دلایل سخت شدن نظارت بر آنها شود. در این پرونده به زمینه‌های جرم در موسسات خیریه در ایران، شیوه کار آنها و روش مقابله با این جرائم می‌پردازیم.