ضدیت بنی‌آدم

سحرگاه دوازدهم دی‌ماه، حکم اعدام شیخ نمر باقر النمر از سوی دولت عربستان به اجرا درآمد. اعدام این روحانی شیعه که از منتقدان شناخته‌شده دولت سعودی بود، اعتراض‌های بسیاری را از سوی مردم و دولت‌های مختلف در جهان برانگیخت. در ایران نیز عده‌ای به بهانه اعتراض به اعدام شیخ نمر به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری آن در مشهد حمله کردند و حتی ساختمان سفارتخانه این کشور در تهران را به آتش کشیدند؛ آتشی که زبانه‌هایش خیلی زود به دیپلماسی کشور هم رسید. حمله به سفارتخانه عربستان به‌سرعت از سوی دولتمردان و مقامات مختلف دولت ایران محکوم شد و حتی عوامل آن نفوذی خوانده شدند، اما در پی این حمله دولت عربستان اعلام کرد روابط دیپلماتیک‌اش را با ایران قطع می‌کند و کشورهای امارات متحده عربی، بحرین، سودان و جیبوتی نیز به تبعیت از عربستان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کردند یا کاهش دادند. همزمان با این وقایع، احساسات ضدعرب نیز در رفتار مردم به‌ویژه در فضای مجازی بروز پیدا کرد و پیام‌های هجوگونه که صفات مذمومی را بر اساس کلیشه‌ها به اعراب نسبت می‌دهند، در فضای مجازی منتشر شد. آیا انتشار پیام‌های هجوگونه و به تحقیر آمیخته درباره عربستان و حتی به‌طور کلی اعراب در‌ فضای مجازی نمایانگر احساسات ضدعربی در میان برخی از مردم ایران است؟ در شرایطی که در داخل مرزهای ایران نیز مناطق عرب‌نشین وجود دارد، این احساسات ضدعربی در داخل ایران چه تبعاتی دارد؟ احساسات ضدعربی در مردم ایران از کجا نشات می‌گیرد؟ به‌طور کلی این احساسات به معنای نژادپرستی است؟ اساساً نژاد چیست و نژادپرستی به چه معناست؟ آن‌طور که در کتاب «جامعه‌شناسی» آنتونی گیدنز آمده، «تفاوت‌های نژادی را باید به منزله گوناگونی‌های جسمانی در نظر گرفت که اعضای یک اجتماع یا جامعه آنها را همچون صفاتی که به لحاظ اجتماعی اهمیت دارند، دستچین می‌کنند. برای مثال، تفاوت در رنگ پوست بااهمیت شمرده می‌شود در صورتی که تفاوت در رنگ مو مهم محسوب نمی‌شود. نژاد را می‌توان مجموعه‌ای از روابط اجتماعی تلقی کرد که این امکان را فراهم می‌آورد که بر مبنای ویژگی‌های زیست‌شناختی، موقعیت افراد و گروه‌ها تعیین شود و صفات یا توانایی‌های گوناگونی به آنها نسبت داده شود»‌ و «نژادپرستی یعنی تعصب مبتنی بر تمایزهای جسمانی‌ای که از نظر اجتماعی اهمیت دارند. نژادپرست کسی است که معتقد است برخی از افراد به دلیل تفاوت‌های نژادسازی‌شده برتر یا پست‌تر از دیگران هستند». اما آیا می‌توان رفتاری را که مردم ایران در مقابل عرب‌ها از خود بروز می‌دهند مصداق نژادپرستی تلقی کرد؟ اساساً آیا تفاوت میان فارس و عرب تفاوت میان نژادهاست یا تفاوت قومیت‌ها؟ گیدنز درباره تعریف «قومیت» می‌نویسد: «با اینکه مفهوم نژاد به اشتباه به چیزی ثابت و زیست‌شناختی اطلاق می‌شود، «قومیت» به کرد و کارها و نگرش‌های فرهنگی اجتماع معینی از مردم اطلاق می‌شود که آنها را از دیگران متمایز می‌سازد. اعضای گروه‌های قومی خود را از نظر فرهنگی متمایز از سایر گروه‌های جامعه می‌دانند و سایر گروه‌های اجتماعی نیز به همین چشم به آنها نگاه می‌کنند. ویژگی‌های مختلفی ممکن است برای تشخیص گروه‌های قومی از یکدیگر به کار رود، اما معمول‌ترین ویژگی‌ها عبارتند از: زبان، تاریخ یا اجداد (واقعی یا خیالی)، دین و شیوه‌های پوشاک یا آرایش.» او همچنین از مفهوم دیگری به نام «قوم‌مداری» می‌نویسد و آن را این‌طور تعریف می‌کند: «بدگمانی به غیرخودی‌ها همراه با گرایشی به ارزیابی فرهنگ دیگران بر اساس فرهنگ خویش.» چه احساسات منفی مردم ایران نسبت به عرب‌ها را در مقوله قوم‌مداری جای دهیم و چه آن را مصداق نژادپرستی بدانیم، تبعات و مخاطرات این احساسات چیست؟ چگونه می‌توان این احساسات را کنترل و از تشدید آن جلوگیری کرد؟