تَن‌تَن اقتصاد
روایت سه دکتر روپوش‌سفید ازاقتصاد خُرد
بسیاری از مواقع در جلسات اداری یا جمع دوستان و آشنایان وقتی صحبت از علم اقتصاد می‌شد اظهارنظرهای افراد محدود بود به آموخته‌های آنها از روزنامه‌ها و سایر رسانه‌های عمومی. به نظر می‌رسد بعضی از مردم تصور می‌کنند اقتصاد علمی است در مورد «روش‌های پول درآوردن» یا «شگردهای خسیس بودن» و برخی از مدیران فکر می‌کنند اقتصاد علمی است برای «ایراد سخنرانی در جلسات و اظهار فضل در مقابل دیگران».
بسیاری از مواقع در جلسات اداری یا جمع دوستان و آشنایان وقتی صحبت از علم اقتصاد می‌شد اظهارنظرهای افراد محدود بود به آموخته‌های آنها از روزنامه‌ها و سایر رسانه‌های عمومی. به نظر می‌رسد بعضی از مردم تصور می‌کنند اقتصاد علمی است در مورد «روش‌های پول درآوردن» یا «شگردهای خسیس بودن» و برخی از مدیران فکر می‌کنند اقتصاد علمی است برای «ایراد سخنرانی در جلسات و اظهار فضل در مقابل دیگران». وقتی گفته می‌شد اقتصاد تصمیم‌گیری را یاد می‌دهد معمولاً در پاسخی دوستانه شنیده می‌شد که «ای بابا، از تصمیم‌های این اقتصاددوناست که مملکت هم‌چین وضعی داره». در تلاش برای اثبات مفید بودن علم اقتصاد با چهره‌ای حق‌به‌جانب به آنها گفته می‌شد که «نه عزیزم، منظورم فقط تصمیم‌های کلان نیست» و آنها با لبخند جواب می‌دادند «تصمیم‌های شخصی اقتصاددونا رو هم دیدیم داداش». خاطرم هست مدیری داشتم که اتفاقاً مهندسی کاردان و خبره بود؛ روزی به شوخی گفت «ما مهندسین لااقل چند پل و سد و ساختمون درست‌ودرمون ساختیم شما اقتصاددونا چیکار کردین؟». مشکل فقط به محدوده اقتصاد‌نخوانده‌ها ختم نمی‌شود. در جلسات جدی که همکاران اقتصادخوانده حضور دارند، ساعت‌ها وقت جلسه صرف مفاهیم اصلی می‌شود که مثلاً منظور شما از بازار چیست؟ یا بعضی‌ها چنان پیچیده صحبت می‌کنند که رئیس جلسه موضوع را درک نکرده، غائله را با یک رای‌گیری و ذکر صلوات ختم به خیر می‌کند.
در نظر دوستانی که علاقه‌مند به اقتصاد هستند کتاب‌های آموزشی این علم خسته‌کننده است. حتی بعضی‌ها می‌گویند در دوره‌های آموزشی نمی‌دانند سر کلاس چطور جلوی چرت‌زدن و خوابیدن خود را بگیرند.
این مشاهدات باعث شد در جست‌وجوی کتاب آموزشی‌ای باشم که با هر آنچه دیده بودم فرق داشته باشد. کتابی می‌خواستم که تئوری‌های اقتصاد را با زبانی ساده، کاربردی و تا جای ممکن سرگرم‌کننده آموزش دهد و البته مورد وثوق بزرگان علم اقتصاد نیز باشد. بالاخره کتاب The cartoon introduction to economics را یافتم که علاوه‌بر همه ویژگی‌های یادشده زبانی طنزآمیز هم دارد. یادم هست روزی به یکی از استادان گیتار گفتم که نظرت راجع به این نوازنده‌های کنار مترو و خیابان چیست؟ گفت اتفاقاً آنها هنرمند هستند که ساز را کنار مردم می‌زنند و می‌خوانند. باید هر طور شده مردم کوچه و خیابان را با موسیقی آشنا کرد و از هر فرصتی استفاده کرد.
یورام باومن، نویسنده کتاب، تنها استندآپ کمدین جهان در زمینه اقتصاد است که در سراسر دنیا برنامه اجرا می‌کند و اقتصاد را آموزش می‌دهد. ویدئوهای آموزشی وی شباهت به خنداننده شوهای ما دارد.
وی اقتصاددانی با گرایش محیط زیست در دانشگاه واشنگتن و دبیر پاره‌وقت دبیرستان لِیکساید سیاتل است. همکاری باومن با پویانما، تصویرگر و کاریکاتوریست معروفی به نام گریدی کلاین باعث خلق این اثر شده است. کتاب حداقل به 15 زبان زنده دنیا اعم از فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ژاپنی، کره‌ای، روسی، چینی، اسپانیایی، لهستانی و... ترجمه شده است. در سایت گودریدز 520 خواننده به این کتاب رای داده‌اند و 87 نفر درمورد آن اظهارنظر کرده‌اند.
میانگین آرا در این سایت 2 /4 از 5 و بین مشتریان سایت آمازون میانگین امتیازها 1 /4 از 5 است. همه این موارد جذابیت کتاب را برایم بیشتر کرد اما آنچه من را در انتخابم مصمم کرد اظهارنظر خوانندگانی بود که به‌تعبیری جزو بزرگان این رشته محسوب می‌شوند. برخی از آنها عبارتند از:
گریگوری منکیو، پروفسور اقتصاد دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب «کلیات علم اقتصاد»: «کلاین و باومن نشان دادند که یادگیری اقتصاد باید مفرح باشد.»
هال واریان، اقتصاددان ارشد گوگل: «به [کتاب] اقتصاد جدیدی نیاز ندارید. فقط لازم است مطالب واقعاً جالبی ببینید که موقع مطالعه اقتصاد از آنها غافل بوده‌اید. کتاب فکاهی مقدمه‌ای بر اقتصاد این مطالب واقعاً جالب - مثل تئوری مزایده، کژگزینی و معمای زندانی- را در قالب بامزه‌ترین و قابل‌هضم‌ترین متن اجمالی اقتصاد خردی که تا به حال خوانده‌اید ارائه می‌کند.»
اریک ماسکین، نوبلیست برجسته اقتصاد: «اقتصاد و شوخ‌طبعی اغلب باهم یافت نمی‌شوند، اما در این کتاب به کرات در کنار هم قرار گرفته‌اند. مفاهیم مهم اقتصادی به زبانی ساده، با دقت و به‌طور سرگرم‌کننده‌ای توضیح داده شده‌اند و این کار بزرگی است- کاملاً یک شاهکار.»
هوگو سُنِن شاین، استاد ممتاز و رئیس بازنشسته دانشگاه شیکاگو: «باومن و کلاین اقتصاد مقدماتی خشک و خشن را در لفافه کارتون باشکوهی ارائه کرده‌اند. نویسندگان موفق شده‌اند نوری از شادمانی را بر علمی ملال‌آور بتابند.»
ناگفته نماند بعد از ترجمه چند فصل، آنها را برای بعضی از استادان ارجمند ایرانی نیز فرستادم تا نظرات ایشان را جویا شوم. به‌طور مثال، جناب آقای دکتر طبیبیان در پاسخ مرقوم فرمودند: «من این بخش‌ها را نگاه کردم ابتکار خوبی است و اگر به ترجمه آن ادامه دهید کار جالبی خواهد بود.» و این‌طور شد که به ترجمه ادامه دادم. برای اینکه محتوای طنز کتاب حفظ شود و برای خواننده فارسی‌زبان هم جذاب باشد وقت زیادی صرف کردم تا ضمن وفاداری به متن اصلی، برای جملات فکاهی انگلیسی معادل‌های فارسی مناسب در ادبیات نسل امروز پیدا کنم. در مدت ترجمه که بیش از یک سال طول کشید تلاش کردم تا جذابیت کار به همان شکلی که در زبان انگلیسی بود در برگردان فارسی نیز حفظ شود و خدا را سپاس می‌گویم بر اساس بازخوردی که تاکنون از خوانندگان گرفته‌ام این هدف تا حد بسیار خوبی محقق شده است.
محتوای کتاب
وقتی کتاب را ورق می‌زنید به یاد داستان‌های تَن‌تَن و میلو می‌افتید؛ 212 صفحه که در سه بخش و 16 فصل طبقه‌بندی شده و مملو از تصاویر کارتونی و متن‌های بامزه است. سه دکتر اقتصاد که روپوش سفید به تن و تخته شاسی در دست دارند راوی مطالب هستند.
جملات آنها ساده و عامیانه اما پرمحتواست و خواننده را به فکر وا می‌دارد. مانند کتاب‌های متعارف، خبری از رهیافت ریاضی نیست و از نمودارها و جداول متعدد برای ارائه مطلب استفاده نمی‌شود. در بخش اول صحبت از فردی است که می‌خواهد بهترین انتخاب‌ها را داشته باشد. معمولاً افراد کمابیش در تصمیم‌گیری مشکل دارند، در این بخش آموزش داده می‌شود که چطور شخص می‌تواند گزینه‌ها و انتخاب‌های خود را بررسی کند و چه چیزهایی را باید در تصمیم‌گیری لحاظ کند. برخی از مفاهیمی که در این بخش توضیح داده می‌شوند عبارتند از درخت تصمیم، هزینه‌های از دست‌رفته، تحلیل‌نهایی، حداکثرسازی سود، قیمت‌گذاری محصول، ارزش زمانی پول، برخورد با ریسک، اطلاعات نامتقارن، کژگزینی، مزیت نسبی، تئوری کوز، دست نامرئی و خرید سهام. در بخش دوم فرد بهینه‌ساز در مقابل فرد یا افراد دیگری قرار می‌گیرد که آنها هم در حال بهینه‌سازی تصمیم‌های خود هستند، بنابراین باید نحوه استراتژیک رفتار کردن را بداند. تئوری بازی‌ها، تقسیم منصفانه، راه‌حل بُرد-بُرد، کارایی پارتو، بهبود پارتو، بازی‌های حرکت-هم‌زمان، ماتریس دستاورد، معمای زندانی، استراتژی غالب، تراژدی منابع مشترک، انواع مزایده‌ها و نحوه پیشنهاد دادن در آنها از جمله مواردی هستند که در این بخش توضیح داده می‌شوند. در بخش سوم تعاملات بازار رقابتی بین تعداد زیادی از افراد بهینه‌ساز مورد توجه قرار می‌گیرد.
در این بخش است که به عرضه و تقاضا، تئوری تولیدکننده، تئوری مصرف‌کننده، قیمت تعادلی، جابه‌جایی منحنی‌های عرضه و تقاضا، مالیات‌ها و اینکه چه کسانی در نهایت بار مالیاتی را به دوش خواهند کشید، اندیشیدن گام‌به‌گام، انواع کشش، محدودیت‌های بازارها و تفاوت بین هزینه نهایی خصوصی و اجتماعی اشاره می‌شود.
هر کسی که علاقه‌مند به فراگیری علم اقتصاد یا تعلیم آن باشد می‌تواند از این کتاب بهره ببرد. با این حال، چون نویسنده دبیر دبیرستان است بیشتر دانش‌آموزان را مخاطب خود قرار می‌دهد و با زبان آنها صحبت می‌کند.
طنز چاشنی کارش است و هر کجا که بتواند از آن استفاده می‌کند. برای مثال برخی از جملات کتاب عبارتند از: «متخصصین کلان تونستن از پنج رکود گذشته 9 مورد رو با موفقیت پیش‌بینی کنند.»، «اگر در مورد فرق بین خرد و کلان گیج شده‌اید، می‌توانید به خاطر بسپارید که متخصصین خرد در مورد چیزهای خاصی اشتباه می‌کنند و متخصصین کلان در مورد همه چیز به‌طور کل اشتباه می‌کنند!»، «آلفرد مارشال در سال 1890 اولین جوک اقتصادی را گفت: صحبت در مورد اینکه قیمت به عرضه مربوط می‌شود یا تقاضا مانند بحث در مورد این است که آیا لبه بالایی قیچی کاغذ را می‌برد یا لبه پایینی آن!»، «بی‌پولی ریشه همه شرارت‌هاست.»، «بعضی جاها دست نامرئی به این دلیل نامرئی‌یه که اصلاً اونجا نیس! (در توضیح شکست بازار)».
در پایان از هفته‌نامه تجارت فردا که شرایط معرفی این کتاب را فراهم کرد تشکر می‌کنم و فرصت را مغتنم می‌شمارم برای قدردانی از همه دوستانی که در پیمایش مسیر یاری‌ام کردند.
جناب آقای دکتر مهدی عسلی که متن را کامل مطالعه کردند و ضمن ایراد اصلاحاتی، در مورد ترجمه آن یادداشتی مرحمت فرمودند که پشت جلد کتاب چاپ شد؛ به این شرح: «کتاب فکاهی مقدمه‌ای بر اقتصاد که توسط یورام باومن و گریدی کلاین نوشته و مصور شده است، کتاب مفرح و جالبی است که مباحث مهم علم اقتصاد را به زبانی ساده و به کمک کارتون‌های جذاب با خوانندگان در میان می‌گذارد. جای چنین کتابی در بین کتاب‌های فارسی مخصوصاً برای دوستداران مباحث اقتصادی که تحصیلات دانشگاهی آنها رشته اقتصاد نبوده است خالی بود و دوست عزیز آقای رضا ابراهیمی با ترجمه این کتاب نشان داده‌اند که علاوه بر آشنایی عمیق با مباحث اصلی علم اقتصاد ذوق و علاقه وافری برای طرح این مباحث به زبان ساده در بین خوانندگان فارسی‌زبان دارند. ضمن آرزوی توفیق روزافزون برای ایشان امیدوارم این کتاب با اقبال جامعه تحصیل‌کرده و کتاب‌خوان کشور روبه‌رو شود.» آقای علی اسماعیل‌پور، مترجم کتاب «پس‌انداز پرماجرا» در انتشارات بورس که راهنمایی‌های ارزشمندی در مورد نحوه چاپ کتاب داشتند. آقایان حسن مردانی، علیرضا حسین‌آبادی (مولف و مترجم)، دکتر ایمان الله‌یار (مدرس زبان انگلیسی و مدیر کافه زبان) که در یافتن معادل فارسی واژه‌ها یاری‌ام کردند. سرکار خانم درستی نادعلی که با حوصله از صفر تا صد کارهای گرافیکی را انجام دادند. آقایان دکتر فرجادی، دکتر فرشاد فاطمی و دکتر علی سرزعیم که در معرفی کتاب سنگ تمام گذاشتند.
ان‌شاءالله جلد دوم کتاب را هم که در مورد اقتصاد کلان است به‌زودی در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهم داد. امیدوارم این ترجمه‌ها با همه نواقصی که دارد مورد پسند فارسی‌زبانان عزیز واقع شود و ضمن گوشزد اشکالات، اینجانب را مشمول دعای خیر قرار دهند.
