عشق پیری

طمع پول، افسون زیبایی، یا رویاپردازی جوانی. این اولین چیزهایی است که موقع دیدن زوجی با اختلاف سنی بالا به ذهن بسیاری از ناظران می‌رسد و زمانی که فرد مسن‌تر «مونث» باشد، گمانه‌هایی از این دست بیشتر و پررنگ‌تر هم می‌شوند؛ احتمالاً به این دلیل که در الگوی غالب ازدواج، سن مردان بیش از زنان است. سوال مهم: اصلاً چرا این الگو غالب است؟ برخی از پژوهشگران این پدیده را، که البته با تحولات اجتماعی دستخوش تغییراتی شده است، به تفاوت‌های موجود در بازار کار نسبت می‌دهند که البته بر سر دلایل آن نیز اتفاق‌نظر چندانی وجود ندارد: دسته‌ای آن را به تفاوت مزیت نسبی دو جنس مربوط می‌دانند و تفاوت‌های بیولوژیکی که طبیعت در دو جنس باقی گذاشته است؛ و احتمالاً برخی دیگر معتقدند «تبعیض علیه زنان» سهم اصلی را دارد. فارغ از داوری درباره درستی هر یک از دو نظر، نتیجه روشن است: وقتی برای انتخاب همسر درآمد یک عامل تاثیرگذار باشد، ممکن است به دلیل دریافت مزد بالاتر توسط مردان، آنها بتوانند با زنان کوچک‌تر از خود ازدواج کنند. این پدیده به ویژه در جوامع سنتی که تبعیض علیه زنان بیشتر بوده و آنها در فعالیت‌های خانگی (و نه بازار) مشارکت بیشتری دارند، قابل ‌مشاهده‌تر است. از قضا پژوهش‌هایی هستند که نشان می‌دهند در ازدواج دو فرد با اختلاف سنی، زوج بزرگ‌تر، پردرآمدتر نیز هست. در نقطه مقابل، تحقیقاتی قرار دارند که نشان می‌دهند مردانی که با زنان غیرهمسن ازدواج می‌کنند، درآمد کمتری در مقایسه با مردانی دارند که زنان همسن را برمی‌گزینند؛ و البته در میان زنان این روند کاملاً برعکس است. با این تفاسیر نمی‌توان از یک جمع‌بندی دقیق در این زمینه سخن گفت؛ هرچند گستره نسبتاً جهانی الگوی ازدواج با افراد غیرهمسن می‌تواند رهیافت‌هایی در این زمینه به دست دهد. مثلاً برخی تفاوت سن باروری زنان و مردان را یک عامل مهم و تعیین‌کننده در این میان می‌دانند؛ که البته با بهبود وضعیت بهداشت و سلامت طی زمان، این روند به تغییر الگوی ازدواج نیز منجر شده است. همزمان تحولات اقتصادی و مشارکت بیشتر زنان در بازار کار، موجب شده است موارد بیشتری از ازدواج‌هایی را شاهد باشیم که در آن سن زن بیشتر از مرد است؛ که نمونه‌هایی از آن را می‌توان در لابه‌لای اخبار سلبریتی‌ها به کرات مشاهده کرد. اگرچه ازدواج زنان با مردان بزرگ‌تر از خود الگویی است که در تمامی جوامع کمابیش مشاهده می‌شود، ولی به طور مقطعی می‌توان از تحولاتی در ویژگی‌های جمعیتی سخن گفت که این الگو را به طور اساسی تغییر می‌دهند یا تحولاتی در آن به وجود می‌آورند؛ تحولاتی از قبیل تغییر میانگین سن ازدواج زنان و مردان. شاید یکی از مهم‌ترین این تحولات جمعیتی در ایران، انفجار جمعیتی دهه 60 باشد که در صورت تداوم الگوی غالب ازدواج، باعث می‌شود تعداد زنان در سن ازدواج بیش از مردان باشد. اما واقعیت این است که با فرض ثبات بقیه متغیرها، می‌توان انتظار داشت این الگوی غالب ادامه نیابد و تغییر کند؛ تا به این تقاضای بالقوه پاسخ بگوید. اینجاست که احتمالاً باید در تمامی فرضیات پیشین درباره ریشه‌های اقتصادی تفاوت سنی زوجین، دوباره اندیشید.