تاریخ انتشار:
شکل‌گیری و توسعه فعالیت‌های اقتصادی بنیاد تعاون در گفت‌وگو با یکی از مدیران سابق بنیاد
بنیانگذاری بنیاد
یکی از معضلات اصلی پرسنل نیروی انتظامی، کمبود مسکن بود؛ لذا بنیاد راساً وارد مقوله ساختمان شد. گستردگی فعالیت‌ها منجر به تاسیس هلدینگ‌های زیرمجموعه شد که در واقع هلدینگ ساختمانی تحت عنوان سازه پایدار قرن فعالیت می‌کند.
قوامین چگونه گسترش یافت و از موسسه‌ای کوچک، به بانکی با بیش از 800 شعبه تبدیل شد؟ چرا بنیاد تعاون نیروی انتظامی فعالیت‌های اقتصادی را در پیش گرفت؟ هلدینگ‌های اصلی بنیاد تعاون کدام‌ها هستند؟ ذی‌نفعان اصلی فعالیت‌های اقتصادی ناجا چه کسانی هستند؟ برای پاسخ به این سوال‌ها و بررسی نحوه توسعه بنیاد تعاون، به سراغ رضا حاجی‌علی‌بیگی رفتیم. او مدرک دکترای مدیریت بازرگانی دارد و اکنون در بخش خصوصی فعال است. حاجی‌علی‌بیگی سالیان دهه 80 را که اوج روند رو به رشد فعالیت‌های ناجا در آن مقطع بود، در بخش‌های اقتصادی نیروی انتظامی گذرانده است؛ معاون مالی بانک قوامین، معاون مالی، برنامه‌ریزی و امور مشارکت‌های بنیاد تعاون نیروی انتظامی و عضویت در هیات‌مدیره هلدینگ‌های ساختمانی و بازرگانی بنیاد تعاون و تعدادی از شرکت‌های این بنیاد، تنها بخشی از سمت‌های پیشین او در بخش‌های اقتصادی نیروی انتظامی را تشکیل می‌دهد. او در گفت‌وگو با «تجارت فردا» از توسعه بخش‌های اقتصادی نیروی انتظامی در دهه 80 می‌گوید و اینکه هدف اصلی، بهبود معیشت کارکنان ناجا بوده است و البته به تدریج کل کشور از خدمات اقتصادی ناجا بهره‌مند شدند. با وجود
آنکه از فعالیت در ناجا بازنشسته شده است و تنها در هیات مدیره چند شرکت بخش خصوصی فعالیت می‌کند، در بازگویی فعالیت‌های اقتصادی نیروی انتظامی جانب احتیاط را رها نمی‌کند؛ در مورد فروش نفت توسط نیروی انتظامی، اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و توضیحاتش در موارد مربوط به این صنعت و از جمله خرید شرکت تاسیسات دریایی، به متن نهایی مصاحبه راه نمی‌یابند. حاجی‌علی‌بیگی در پایان مصاحبه، با وجود آنکه به نظر می‌رسید احتمالاً از مدافعان حضور گسترده بخش‌های دولتی و شبه‌دولتی باشد، تاکید داشت در دوران حضور در بنیاد تعاون، صرفاً یک مدیر اجرایی و برنامه‌ریز بوده است، نه «سیاستگذار»؛ احتمالاً با این منظور که سراغ ریشه‌های این حضور گسترده را باید از سیاستگذاران گرفت. مصاحبه با او را در ادامه می‌خوانید.
اگر موافق باشید با بانک «قوامین» شروع کنیم. مسوولیت شما در قوامین چه بود و این موسسه در چه زمانی روند توسعه را در پیش گرفت؟
«قوامین» تا سال 1379 به عنوان یک صندوق قرض‌الحسنه مشغول فعالیت بود. در واقع، صندوق قرض‌الحسنه ناجا به شمار می‌رفت و مجموعاً از 36 شعبه تشکیل شده بود. در هر استان یک شعبه و در تهران چندین شعبه داشت. در سال 1379 به موسسه پس‌انداز و قرض‌الحسنه قوامین تغییر پیدا کرد. این‌گونه فعالیت‌های مالی و اعتباری آن شروع شد. من معاون مالی و منابع و نماینده هیات موسس در بانک مرکزی و نیز در هنگام تبدیل به بانک عضو هیات امنا بودم و با همکاری دوستان، به تدریج گسترش موسسه قوامین آغاز شد و در نهایت موسسه به بانک تبدیل شد.
روند تبدیل موسسه مالی و اعتباری قوامین به بانک چگونه طی شد؟ آیا در این راه مانع قانونی وجود نداشت؟
ما در مسیر تبدیل قوامین از موسسه مالی و اعتباری به بانک، از یک مساله قانونی بهره بردیم. هیچ کجا در قانون تجارت، نحوه تبدیل موسسات غیرانتفاعی به شرکت توضیح داده نشده است. در قانون تجارت، ما موسسات و شرکت‌ها را داریم. موسسات شامل انتفاعی و غیرانتفاعی هستند و شرکت‌ها نیز شامل سهامی عام، سهامی خاص، با مسوولیت محدود و تضامنی هستند. ما از این خلاءقانونی استفاده کردیم و موسسه قوامین را به بانک تبدیل کردیم. خیلی از بانک‌ها مثل «انصار»، «مهر» و ...، آمدند شرکت جدیدی را با عنوان «در شرف تاسیس» ثبت کردند و سپس انحلال موسسه قبلی را اعلام کردند. این موضوع تبعات حقوقی و مالی داشت. تمام قراردادها و تسهیلات به نام موسسه پس‌انداز و قرض‌الحسنه بود و قرار بود به نام شرکت سهامی عام درآید. تغییرات زیادی نیاز بود و در عمل می‌توانست راه را بسیار طولانی‌تر کند.
نهایتاً در سال 1391 بود که مجوز تبدیل موسسه مالی و اعتباری قوامین به بانک توسط بانک مرکزی صادر شد.
مجوز فعالیت بانک قوامین حتی قبل از سال 1390 صادر شده بود. منتها باید پذیره‌نویسی صورت می‌گرفت و در سازمان بورس عملیات پذیرفته شدن بانک، اجرایی می‌شد که این اقدامات انجام شد و قوامین نیز به صورت بانک به فعالیت خود ادامه داد.
دوران شروع گسترش و توسعه موسسه قوامین، تقریباً همزمان است با توسعه و نوسازی که در خود نیروی انتظامی هم صورت گرفت. درست است؟
در دهه 80 تا90، تحول اساسی در نیروی انتظامی ایجاد شد. من تا قبل از آن، در یکی از معاونت‌های ناجا، عامل ذی‌حساب بودم و کارهای برنامه و بودجه را نیز انجام می‌دادم. در آن زمان، بخش قابل توجهی از تلاش ناجا روی بحث فناوری اطلاعات و مکانیزاسیون متمرکز شد. دفترهای پلیس+10، پلیس 110 و نوسازی ناوگان پلیس در آن زمان به وجود آمدند و برای مردم نیز موجب تسهیل امور شدند. نیروی انتظامی به تنهایی قادر به انجام این کارها نبود و باید از حضور یک بخش خصوصی در کنار خود، بهره می‌گرفت. چرا که سازمان‌های نظامی و انتظامی یکسری محدودیت‌های قانونی دارند. در آن زمان، قرار شد موسسه قوامین نیز گسترش داده شود. از جمله مقرر شد به ازای هر شهرستانی که 300 نفر پرسنل نیروی انتظامی دارد، ما یک شعبه تاسیس کنیم. گستردگی شعبه‌های ما با هدف خدمت‌رسانی به پرسنل نیروی انتظامی، این‌گونه صورت گرفت و تعداد شعبه‌ها تا 400 افزایش یافت. توسعه فعالیت قوامین، مصادف با زمانی بود که موسسات به سرعت رشد می‌کردند. قوامین یکی از اولین‌ها در این زمینه بود و در مقاطعی نیز به مردم کمک فراوانی کرد از جمله ساماندهی موسسات بحران‌زده آل‌طه و جی اصفهان. با توجه به اینکه
در آن زمان موسسات مالی از مقررات و ضوابط بانک مرکزی تبعیت نمی‌کردند، موسسه قوامین نیز با ارائه سود و تسهیلات مناسب، منابعی را جذب کرد تا بتواند از پرسنل نیروی انتظامی پشتیبانی و حمایت کند. در سال‌های دور این‌گونه نبود. در اواسط دهه 70 قرار بود من یک وام 200 هزارتومانی از صندوق قرض‌الحسنه ناجا بگیرم، مسوولان موسسه به من گفتند پرداخت این مبلغ وام خیلی کم‌سابقه است. الان که من با شما صحبت می‌کنم، با کمک همین بانک قوامین، وضعیت وام و تسهیلات پرسنل نیروی انتظامی بسیار بهتر از قبل شده است. این مساله بر کاهش تخلفات و بهبود وضعیت معیشتی پرسنل هم بسیار موثر بوده است.
مسلماً این منابع باید در شرکت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری به گردش درمی‌آمد تا بتواند مولد باشد و ارزش افزوده ایجاد کند. ریشه گسترش بنیاد تعاون ناجا را هم احتمالاً باید در همین‌جا دید. به لحاظ قانونی انجام فعالیت‌های اقتصادی توسط سازمان‌های نظامی چه وضعیتی دارد؟
تمام نیروهای مسلح بنیادی به نام بنیاد تعاون دارند. نیروی انتظامی، سپاه، ارتش، بسیج و وزارت دفاع، همه بنیاد تعاون دارند. اساسنامه این بنیادهای تعاون در دهه 70 پایه‌گذاری شد و این بنیادها در زمینه‌های مربوط به وام، تسهیلات مسکن و به طور کلی امور معیشتی پرسنل نیروهای مسلح فعالیت خود را شروع کردند. به طور کلی نیز اساسنامه آنها تقریباً مشابه و یک تیپ کلی بود. اساسنامه این اجازه را به بنیادها داده بود که فعالیت‌های اقتصادی، تجاری و بازرگانی انجام دهند و از محل سود حاصله، خدمات‌رسانی کنند و منافع را در اختیار پرسنل قرار دهند. قوامین هم در رابطه با همین مباحث مرتبط با تسهیلات ایجاد شد. بنیاد تعاون نیروی انتظامی، در آن زمان وارد بحث مسکن هم شد. زیرساخت‌های اولیه از سال 1375 تشکیل شده بود ولی هنوز متمرکز و یکپارچه نبود. در واقع از سال 1380 بود که فعالیت‌ها به صورت جدی و منسجم شروع شد. در آن دوره، شرکت‌هایی مثل «عمران نیرو»، «قوامین» و «موسسه مسکن» وجود داشتند. «راهگشا» هم در حال ایجاد بود که امور مربوط به راهنمایی و رانندگی را پیگیری می‌کرد. این شرکت‌ها و موسسات، زیرمجموعه بنیاد تعاون درآمدند و با توجه به گستردگی
فعالیت‌ها، بنیاد به صورت یک هلدینگ مطرح شد. قوامین در آن زمان، شرکتی به نام «سرمایه‌گذاری مهرگان» ایجاد کرد. با توجه به اینکه بانک مرکزی اعلام کرده بود بانک‌ها و موسسات نمی‌توانند فعالیت‌های سرمایه‌گذاری مستقیم انجام دهند، شرکت مهرگان در آن زمان از زیرمجموعه قوامین خارج شد و تحت نظر بنیاد درآمد.
آیا راه‌اندازی شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان نیز با هدف بهبود وضعیت پرسنل نیروهای انتظامی بود؟
مهرگان زیرمجموعه بنیاد تعاون شد و بخش قابل توجهی از سهام آن هم به خود پرسنل نیروی انتظامی فروخته شد. ما بلوک‌های 10 هزارتایی سهام را با تسهیلات قرض‌الحسنه و اقساط طولانی‌مدت چندساله، به پرسنل نیروی انتظامی واگذار کردیم. این در واقع، مربوط به بخشی از اساسنامه بود که کمک به پرسنل ناجا را مدنظر داشت و بر وضعیت اقتصادی آنها تاثیر گذاشت.
یکی از هلدینگ‌های اصلی بنیاد تعاون و شاید بزرگ‌ترین آن به لحاظ تعداد شرکت، «گروه عمران و مسکن سازه پایدار قرن» است. ظاهراً این شرکت، پروژه‌های ساختمان‌سازی در دست اجرا دارد و علاوه بر پروژه‌های مسکونی، ساختمان‌های اداری و تجاری نیز می‌سازد. بنیاد چگونه وارد کار ساختمان‌سازی شد؟
یکی از معضلات اصلی پرسنل نیروی انتظامی، کمبود مسکن بود؛ لذا بنیاد راساً وارد مقوله ساختمان شد. گستردگی فعالیت‌ها منجر به تاسیس هلدینگ‌های زیرمجموعه شد که در واقع هلدینگ ساختمانی تحت عنوان سازه پایدار قرن فعالیت می‌کند. این هلدینگ تقریباً در هر استان یک شرکت دارد و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و ساختمانی را انجام می‌دهد.
بنیاد تعاون چه هلدینگ‌های دیگری ایجاد کرد؟
بسته به زمینه فعالیت، بنیاد هلدینگ‌های متفاوتی را تشکیل داد. هلدینگ تجارت و بازرگانی، هلدینگ صنعت و معدن، هلدینگ خدمات، هلدینگ حمل‌ونقل و بحث‌های مربوط به هتلداری که در مشهد، اصفهان ، شیراز، ساری، رشت و شهرهای دیگر مراکز اقامتی وجود داشت.
البته بنیاد گروه هتل‌های پارس را نیز در سال 1389 از شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی خریداری کرد.
بله، هتل‌های پارس مشهد، کرمان، اهواز، ائل‌گلی تبریز و شایان کیش، مربوط به گروه هتل‌های پارس بودند.z این گروه را از شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی خریداری کردیم. علاوه بر این پنج هتل، هتل کاروانسرای آبادان هم قبلاً خریداری شده بود. هتل کاروانسرا به این مجموعه اضافه شد و مجموعه گروه فعلی هتل‌های پارس به وجود آمد.
یکی از معضلات اصلی پرسنل نیروی انتظامی، کمبود مسکن بود؛ لذا بنیاد راساً وارد مقوله ساختمان شد. گستردگی فعالیت‌ها منجر به تاسیس هلدینگ‌های زیرمجموعه شد که در واقع هلدینگ ساختمانی تحت عنوان سازه پایدار قرن فعالیت می‌کند. این هلدینگ تقریباً در هر استان یک شرکت دارد و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و ساختمانی را انجام می‌دهد.
آیا می‌توان گفت حجم بالای فعالیت‌های اقتصادی بنیاد باعث شد ساختار آن به صورت هلدینگ شود؟
هلدینگ‌ها به طور کلی بر دو نوع هستند. در نوع اول، شرکت‌های تابعه هلدینگ، یک زنجیره تامین را ایجاد می‌کنند. مثلاً شما یک هلدینگ فولاد را در نظر بگیرید که در ابتدا شرکت استخراج سنگ معدن در آن وجود دارد، سپس تولید کنسانتره گنداله و آهن اسفنجی و تبدیل آن به شمش فولاد و نهایتاً میلگرد و سایر محصولات فولادی وجود دارد. این هلدینگ، هماهنگی شرکت‌ها و تجمیع ارزش افزوده حاصله را بر عهده دارد. در نوع دیگر هلدینگ، ممکن است شرکت‌ها با هم سازگاری و شباهت نداشته باشند، ولی سهامدار اصلی مشترک است و باید سیاستگذاری‌ها یکسان باشد. بنیاد در ابتدا از نوع زنجیره تامینی بود و سپس چون تعداد شرکت‌های زیرمجموعه زیاد شد، در واقع در زمره هلدینگ‌های نوع دوم درآمد؛ چرا که امکان مدیریت مستقیم تعداد زیادی شرکت وجود نداشت. مثلاً «شرکت عمران‌نیرو» رتبه یک سد‌سازی و ساختمان‌سازی را از سازمان برنامه و بودجه داشت. «ناجی‌سازان امین» کارهای نظارتی در زمینه پروژه‌های عمرانی و ساختمانی انجام می‌داد. این شرکت‌ها رفتند زیرمجموعه سازه پایدار قرن و این هلدینگ ساختمانی، مدیریت را بر عهده گرفت. در زمینه کارخانه‌ها نیز همین‌طور بود. مثلاً شرکت «ناجی
پوشش» که در سیستان و بلوچستان به وجود آمد و اشتغال نسبتاً خوبی در آن منطقه ایجاد کرده است، در زمینه تولید البسه فعالیت می‌کند. این شرکت زیرمجموعه هلدینگ صنعت و معدن درآمد. ما شرکت «پژوهش و توسعه ناجی» را داریم که کارهای مربوط به فناوری اطلاعات ناجا را انجام می‌دهد و مثلاً دفاتر پلیس+10 را راه‌اندازی کرده است. «لاله کامپیوتر» از زیرمجموعه‌های همین پژوهش و توسعه ناجی است که قبلاً سی‌دی تولید می‌کرد. در واقع اولین تولیدکننده سی‌دی در ایران است و کارخانه آن در شهریار قرار دارد. پژوهش و توسعه ناجی، نرم‌افزارها و سیستم‌های رایانه‌ای را نیز که جنبه امنیتی دارند تولید می‌کند. این‌گونه نرم‌افزارها را معمولاً به دلیل ملاحظات امنیتی، نمی‌توان به شرکت‌های دیگر سپرد. «سرمایه‌گذاری‌های مهرگان» هم در ابتدا بیشتر در زمینه ساختمان فعال بود. یعنی بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاری سازه پایدار، توسط مهرگان انجام شد. ساختمان‌سازی در دوره‌ای بسیار خوب و سودآور بود و بیشتر فعالیت‌های سرمایه‌گذاری بنیاد هم به نوعی در این بخش متمرکز شد. البته شرکت‌های سرمایه‌گذاری از نوع شرکت مهرگان، معمولاً سبد سهامی از شرکت‌های بورسی و غیربورس در
اختیار دارند.
به پروژه‌های ساختمانی اشاره کردید. چه پروژه‌های بزرگ ساختمانی توسط این بخش انجام شد؟
در دوره‌ای، 72 هزار واحد مسکونی توسط این بخش در حال طراحی و توسعه و ساخت بود. پروژه «مگامال» متعلق به همین شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان است، همین‌طور پروژه «هایپرمی» و نیز فروشگاه «یاس» در هفت تیر.
به فروشگاه‌ها اشاره کردید. ظاهراً علاوه بر اینها، «فروشگاه‌های زنجیره‌ای نجم» نیز متعلق به بنیاد است.
هلدینگی در بنیاد تشکیل شد با عنوان هلدینگ بازرگانی. فروشگاه نجم و چیت ری، از طریق همین هلدینگ مدیریت می‌شد، «شفق» همین‌طور. شرکت‌های تامین و توزیع وجود دارند که مسائل مربوط به فروش و توزیع کالا را انجام می‌دهند. در واقع یکی از فعالیت‌های بنیاد، توزیع اقلام مصرفی و مورد نیاز پرسنل نیروی انتظامی است؛ مثلاً سبدهای کالا و مواد غذایی یا لوازم خانگی.
تا اینجا می‌توان گفت عموم فعالیت‌های اقتصادی ناجا، دو هدف اصلی داشته است: نخست بهبود معیشت کارکنان و دوم سودآوری جهت انجام پروژه‌هایی که بعضاً با هدف بهبود وضعیت اقتصادی پرسنل نیروی انتظامی بوده است. آیا می‌توان گفت با اهداف غیراقتصادی و غیرمرتبط با معیشت کارکنان نیز فعالیت‌هایی صورت گرفته است؟
بله، مثلاً یکسری فعالیت‌ها بود که ناجا باید برون‌سپاری می‌کرد و البته از جنبه‌های امنیتی هم برخوردار بود، مثل تولید و صدور پلاک خودرو. یک زمانی در شهرک آزمایش برای صدور پلاک مردم صف می‌کشیدند. الان شما بروید در هر کدام از شهرها مراکز تعویض پلاک وجود دارد. به راحتی می‌روید و پلاک خود را تعویض می‌کنید. تولید پلاک به راحتی توسط همین «موسسه راهگشا» ظرف کمتر از 24 ساعت انجام و سپس پلاک ارسال می‌شود. دفاتر پلیس+10 هست که خدمات انتظامی ارائه می‌کند و در صدور گذرنامه و گواهینامه تسهیل زیادی صورت گرفته است. اینها خدمات به کل مردم است و در واقع کل جامعه از آن منتفع می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید