اعتراضات در برزیل

غلیان خشم از قیمت‌های زیاد، فساد و نقص در خدمات عمومی به بزرگ‌ترین تظاهرات در دو دهه گذشته تبدیل شد. اعتراضاتی که در ششم ژوئن در سائوپائولو بر سر افزایش 9 سنتی کرایه اتوبوس‌ها شروع شد، به بزرگ‌ترین تظاهرات برزیل از سال 1992 منجر شد. در آن زمان تظاهرات‌کنندگان به خیابان ریختند و درخواست کردند رئیس‌جمهور به خاطر اتهامات فساد استیضاح شود. اما خواسته امروز آنها واضح نیست. اولین درخواست سازمان‌دهندگان اعتراضات یعنی طرح سفر اتوبوسی رایگان رد شد. این طرح برای شهرداری شش میلیارد رئال هزینه داشت. هنگامی که معترضان اوضاع را بدتر کردند و به خرابکاری روی آوردند، روزنامه‌های محافظه‌کار خواستار سرکوب شدند. اوج آشفتگی‌ها هنگامی بود که در 13 ژوئن پلیس خشن و بی‌تجربه راهپیمایی آرام را به صحنه‌ای وحشتناک تبدیل کرد. افسرانی که نام آنها بر روی برچسب سینه نوشته شده بود به سوی معترضان و عابران نارنجک آتشین و گلوله پلاستیکی شلیک و افراد زیادی را در خیابان دستگیر کردند. رانندگانی که در خیابان‌ها گرفتار شده بودند در معرض گاز اشک‌آور قرار گرفتند. تظاهرات‌کنندگانی که برای کاهش تاثیر گاز اشک‌آور سرکه حمل می‌کردند، دستگیر شدند. چندین روزنامه‌نگار به زندان افتادند و دو نفر از آنها از فاصله نزدیک مورد اصابت گلوله پلاستیکی قرار گرفتند. احتمال دارد یکی از آنها بینایی خود را از دست بدهد. روز بعد سرمقاله‌های روزنامه‌ها لحن تازه‌ای گرفتند. تا 17 ژوئن آنچه از آن به عنوان انقلاب سرکه یا سالاد یاد می‌شد به مراکز استان‌ها و برازیلیا پایتخت دولت فدرال کشیده شد. در شب‌های پس از آن حدود 250 هزار نفر به خیابان‌ها ریختند. در مقایسه با تظاهرات اولیه تعداد زنان، خانواده‌ها و افراد میانسال بسیار بیشتر شده بود. تقاضاها نیز متفاوت‌تر شدند: بنرها در محکومیت فساد،‌ افزایش قیمت‌ها، مدارس و بیمارستان‌های نامناسب و هزینه جام‌جهانی فوتبال در سال آینده بر پا شدند. برزیل برای جام‌جهانی فقط هفت میلیارد رئال صرف ورزشگاه‌ها می‌کند که سه برابر هزینه جام‌جهانی 2010 آفریقای جنوبی است. بر روی یکی از پلاکاردها نوشته بود: ما ورزشگاه‌های جهان اولی و مدارس و بیمارستان‌های جهان سومی داریم. فرناندو ویرا رئیس امنیت استانی سائوپائولو به نیروهای پلیس دستور داد از گلوله پلاستیکی استفاده نکنند و فقط نظاره‌گر باشند، مگر اینکه راهپیمایی به خشونت کشیده شود. این دستور ناآرامی‌ها را کاهش داد،‌ هر چند در 18 ژوئن گروه کوچکی به سالن‌ شهر هجوم بردند. در ریودوژانیرو ساختمان ایالتی دولت آسیب دید و بانک‌ها و مغازه‌ها غارت شدند. در برازیلیا تظاهرات‌کنندگان به پشت‌بام ساختمان کنگره رفتند. در 19 ژوئن و قبل از مسابقه بین برزیل و مکزیک، پلیس و تظاهرات‌کنندگان درگیر شدند. اما بسیاری از راهپیمایی‌ها بدون خشونت بود. اخیراً تظاهرات‌های کوچک در کشورهایی مانند بریتانیا، فرانسه، سوئد و ترکیه به جنبش‌های گسترده تبدیل شده‌اند. در این کشورها مسائلی مانند بیکاری جوانان،‌ مناقشات قومی، کاهش استانداردهای زندگی، خودکامگی دولت و نگرانی از مهاجران باعث بروز تنش‌ها شد. اما داستان برزیل متفاوت است. بیکاری جوانان در کمترین حد است. نژادپرستی در برزیل واقعیتی درونی است و به درگیری‌های خیابانی روزمره منجر نمی‌شود. در دهه گذشته بزرگ‌ترین جهش در استانداردهای زندگی در تاریخ کشور اتفاق افتاد. اگر چه کشور توسط مهاجران ساخته شد، ‌اکنون تعداد مهاجران در آن بسیار اندک است و فقط 3/0 درصد از جمعیت برزیل در خارج متولد شده‌اند. به این خاطر است که بسیاری از مفسران و تظاهرات‌کنندگان نمی‌توانند برای حضور مردم در خیابان‌ها توضیحی بیابند. هر چند دلایل نیز کم نیستند. جنایت‌های خشونت‌بار و فساد سیاسی گسترده و خشونت پلیس در مناطق فقیر عادی شده است. مواد مخدر به آسانی در شهرهای بزرگ فروخته و مصرف می‌شود. مالیات برزیلی‌ها معادل نرخ مالیات جهان ثروتمند (36 درصد تولید ناخالص داخلی) است و آنها در عوض خدمات عمومی نامناسبی دریافت می‌کنند. هزینه‌های زندگی سرسام‌آور است. کارگری که حداقل دستمزد را دریافت می‌کند و بر خلاف قانون قدیم کارفرما هزینه‌های رفت و آمد او را نمی‌پردازد،‌ مجبور است یک‌پنجم حقوق خود را برای رفت و آمد با اتوبوس‌های گرم،‌ کثیف و پرازدحام از حاشیه شهر صرف کند. اما هیچ کدام از اینها تازه نیستند. در حقیقت رشد اقتصادی دهه گذشته بیشترین منافع را برای طبقات پایین جامعه داشته است. اما چرا حالا؟ یک دلیل آن است که اکنون توجه کل دنیا به برزیل معطوف شده است. جام کنفدراسیون‌ها که تمرینی برای جام‌جهانی سال آینده است،‌ در 15 ژوئن آغاز شد. دلیل دیگر افزایش اخیر نرخ تورم است که پس از دوران شکوفایی قدرت خرید مصرف‌کنندگان را از آنها گرفته است. کرایه اتوبوس‌های سائوپائولو از ژانویه 2011 افزایشی نداشته است. کرایه‌ها اغلب در انتخابات شهرداری‌ها کمتر می‌شوند و امسال آقای حداد شهردار سائوپائولو پذیرفت به منظور کمک به پایین نگه‌داشتن ارقام تورم کرایه‌ها پایین بماند. افزایش 9‌سنتی کرایه تاثیری بر تورم ندارد، اما برخلاف غذا و مسکن، کرایه اتوبوس تحت کنترل دولت است و به همین دلیل می‌تواند بهانه‌ای برای اعتراض به نرخ تورم باشد. تا 19 ژوئن همگان در برزیل تلاش کردند طرح افزایش کرایه را لغو کنند، اما برای کاهش هزینه ورزشگاه‌ها دیر شده است. گستردگی درخواست‌های اعتراض‌کنندگان باعث شده است حداقل در کوتاه‌مدت رفع آنها امکان‌پذیر نباشد. دیلما روسف رئیس‌جمهور برزیل تلاش کرد خود را در کنار معترضان قرار دهد. در 18 ژوئن او اعلام کرد راهپیمایی‌ها قدرت دموکراسی برزیل را ثابت می‌کنند. او اضافه کرد طبقه متوسط جدید بیشتر می‌خواهد و این حق را هم دارند. محبوبیت او بالاست و با وجود اینکه سیاست‌های او باعث افزایش تورم شده‌اند، هنوز تهدیدی جدی برای انتخاب مجدد او در سال آینده احساس نمی‌شود. معترضان به احزاب وابسته نیستند و مخالفان هنوز ضعیف هستند. اما همه اینها اخطاری برای دولت است. در دهه گذشته 40 میلیون برزیلی از فقر مطلق رها شدند. اکثر آنها هنوز در لبه پرتگاه هستند و برای حفظ موقعیت خود می‌جنگند. آنها استانداردهای زندگی بهتر را حق خود می‌دانند. راهپیمایی‌ها نشانه آن است که مردم متوجه شده‌اند در قبال پرداخت مالیات سزاوار خدمات عمومی بهتر هستند.