ماراتنی برای نقطه آغاز

  فرزین زندی: صدای نبض آهسته برجام کم‌کم به گوش می‌رسد. توافقی که پس از اغمایی چندساله، دوباره در حال احیا شدن است. با این حال، همچون انسانی که رفتن طولانی‌مدت به کما را تجربه کرده، برجام نیز دیگر آن توافق سابق نیست. پیمانی که بنا بود، ارتباط اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایران با جهان خارج را عمیق‌تر کند اما هم به دلیل رفتارهای پسابرجامی ایران در قبال این توافق و هم به دلیل منافع دولت دونالد ترامپ، دیری نپایید و زودتر از آنچه تصور می‌رفت، دچار فروپاشی شد. با این حال پس از کش‌وقوس‌های فراوان، تحولات به گونه‌ای پیش رفت تا ایران و آمریکا به عنوان دو ذی‌نفع اصلی، دوباره بر سر یک میز بنشینند و برای زنده کردن آن کوشش کنند. کوششی که هرچند دراز، پرفرازونشیب و سخت و دور از دسترس به نظر می‌رسید اما گام‌های استوار طرفین موجب شد تا در نهایت، یک «پیش‌نویس» مهم برای بازگشت طرف‌ها به برجام آماده شود تا از گذرگاه آن، به مسیری مشترک بتوان رسید. اهمیت مراحل چندگانه مذاکرات در وین تا حدی بوده است که به‌رغم گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه «ایران نتوانسته توضیحات قانع‌کننده‌ای درباره منشأ اورانیوم کشف‌شده در سه تاسیسات اعلام‌نشده خود ارائه کند»، با وجود این، در نشست هفته آینده «شورای حکام» قطعنامه‌ای علیه ایران صادر نخواهد شد. این کنش در واقع با هدف به حداقل رساندن ریسکِ تحت تاثیر قرار گرفتن مذاکرات صورت گرفته است چراکه هر مساله‌ای می‌تواند این فرآیند را با چالشی اساسی روبه‌رو کند. از سوی دیگر، اگرچه به‌طور رسمی سخنی از دیگر ابعاد مورد نظر قدرت‌های جهانی به ویژه ایالات متحده در مورد دیگر موضوعات مورد مناقشه از جمله فعالیت‌های منطقه‌ای، برنامه موشکی و حمایت از نیروهای نیابتی توسط ایران سخن به میان نمی‌آید اما اخبار درزیافته از وین و همچنین روند ازسرگیری ارتباط کشورهای منطقه با یکدیگر و ایران و تلاش برای حل‌وفصل برخی اختلافات ژرف بین این کشورها موید آن است که مذاکرات وین در راستایی حرکت می‌کند که پایان آن، حصول توافقی است فربه‌تر از برجامِ ابتدایی؛ اگرچه شاید در متن توافق تغییراتی حاصل نشود اما احتمالاً پیوست‌هایی به آن افزوده خواهد شد (چه علنی و چه غیرعلنی) که در آن، ایران و طرفین مذاکرات، بر پایبندی به تعهدات جدید اذعان خواهند کرد. بر همین مبنا، شاید این پرسش به میان آید که با تغییر دولت در ایران، این توافق نو، چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ شاید پاسخ به این پرسش را در عتاب و خطاب رهبری به محمدجواد ظریف در مورد افشای فایل صوتی وزیر امور خارجه بتوان یافت؛ در این سخنرانی به روشنی تاکید شد که وزارت خارجه، «کارگزار» نهادهای بالادستی کشور است و از همین‌رو می‌توان اطمینان داشت که دولت بعدی فارغ از هر رویکردی، قائل به تصمیمات همان نهادهای بالادستی خواهد بود و عیناً همان منویات را پیگیری و به مرحله اجرا خواهد رساند. در این پرونده با تمرکز بر تفاوت‌های ماهوی توافق اولیه برجام و آنچه در روزهای پیش‌رو احتمالاً مورد پذیرش طرفین واقع خواهد شد، به آینده «برجامِ احیاشده» و آثار اقتصادی-سیاسی آن پرداخته خواهد شد.