قلک سالخوردگی

  بهاره چراغی: قدیم‌ها وقتی خرید می‌کردیم، فروشنده باقی‌مانده پولمان را به‌صورت سکه پس می‌داد و ما سکه‌ها را در قلک‌های سفالی یا پلاستیکی ذخیره می‌کردیم. اما مدت‌هاست سکه از مبادلات ما برچیده شده و به همین دلیل قلک هم دیگر مانند گذشته‌ها رایج نیست. در این میان برخی تغییرات مانند نوآوری‌های مالی باعث شده «قلک بچگی»‌ به‌صورت «قلک دوران سالخوردگی»‌ احیا شود. اما چگونه؟ فرض کنید وارد یک سوپرمارکت می‌شوید و برخی اقلام ضروری را برای منزل خریداری می‌کنید. کل مبلغ فاکتورتان ۱۰۰ دلار می‌شود. به‌محض اینکه این مبلغ را از طریق کارتخوان پرداخت می‌کنید، بلافاصله ۲۰دلار به حساب پس‌انداز بازنشستگی‌تان واریز می‌شود. خلاصه اینکه ۱۰۰ دلار خرج می‌کنید و ۲۰ دلار به حساب پس‌انداز بازنشستگی‌تان اضافه می‌شود. اما چه اتفاقی افتاده است؟ الگوی نوین «پس‌انداز از طریق خرج‌کرد» (saving through spending) چند سالی است به دلیل فراگیر شدن اینترنت و تکنولوژی‌های دیجیتال مورد توجه برخی دولت‌ها، شرکت‌های خدمات مالی و حتی شرکت‌های خرده‌فروشی قرار گرفته و توانسته است به‌عنوان ابزاری جذاب برای پس‌انداز دوره بازنشستگی مورد توجه مردم قرار گیرد. به واسطه این تغییرات در سال‌های اخیر هم شاهد به میدان آمدن استارت‌آپ‌های متنوعی در حوزه فین‌تک هستیم. بسیاری از این استارت‌آپ‌ها با بهره‌گیری از دانش روز توانسته‌اند شیوه‌های کارآمدی را توسعه داده و عرضه کنند. فین‌تک معادل Financial technology یا FinTech صنعتی در فضای اقتصادی است و به کمپانی‌هایی اشاره دارد که با کاربرد تکنولوژی تلاش می‌کنند خدمات مالی را کارآمدتر کنند. شرکت‌های فعال در زمینه فناوری‌های مالی عموماً استارت‌آپ‌هایی هستند که تلاش می‌کنند خودشان را در سیستم‌های مالی جا بیندازند و شرکت‌های سنتی را به چالش بکشند. مرکز ملی تحقیقات دیجیتال (National Digital Research Centre) در دوبلین ایرلند نیز فین‌تک را این‌گونه تعریف می‌کند: «نوآوری در خدمات مالی.»  این عنوان برای نامیدن گستره وسیعی از اپلیکیشن‌های فناورانه به کار می‌رود که در بخش زیادی از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش محصولات مصرفی کاربرد دارند؛ همین‌طور برای تازه‌واردانی که بازیگران فعلی را به رقابت فراخوانده‌اند و نیز برای نامیدن پارادایم‌های جدیدی مانند بیت‌کوین مورد استفاده قرار می‌گیرد. حالا این پرسش مطرح است که با توجه به نفوذ فین‌تک‌ها و روش‌های جدید مالی، ایران چگونه می‌تواند از این فرصت‌ها استفاده کند؟ تحلیلگران و اقتصاددانان معتقدند با توجه به بحرانی که از همین حالا در کمین صندوق‌های بازنشستگی نشسته و ممکن است در چند دهه آینده به بروز چالش‌هایی جدی برای آنها بینجامد، لازم است به دنبال راه‌های نرفته و شیوه‌های نوینی برای تغییر ریل حرکت و افزایش کارایی کلی نظام تامین اجتماعی برای بازنشستگان باشیم. از دیدگاه آنها شیوه‌هایی نظیر «پس‌انداز از طریق خرج کردن» یکی از این شیوه‌هاست. اما آیا چنین طرح‌هایی در ایران قابلیت اجرایی دارند؟ آیا قوانین و مقررات وضع‌شده در کشورمان اجازه جولان چنین نوآوری‌هایی را می‌دهند؟ و در نهایت پرسش اصلی این است که فین‌تک‌ها چگونه می‌توانند سنت‌های قدیمی را احیا کنند؟