سفرهای رئیس
اردوغان از کشورهای عربی چه می‌خواهد؟
شکست کمال قلیچدار اوغلو در انتخابات ماه می و ابقای رجب طیب اردوغان در پست ریاست‌جمهوری سبب تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی ترکیه شد. در دهه دوم قرن جاری میلادی آنکارا با اتخاذ سیاست تهاجمی نئوعثمانی‌گرایی از قفقاز جنوبی تا شمال آفریقا به دنبال ایجاد توازن راهبردی در روابط با قدرت‌های جهانی، توسعه عمق راهبردی و تضعیف رقبای منطقه‌ای بود؛ اما پس از ایجاد بن‌بست در تغییر نظم منطقه‌ای، افزایش بحران اقتصادی در ترکیه، اردوغان بار دیگر به نقطه تنش صفر با همسایگان (در دکترین عمق استراتژیک) داوود اوغلو بازگشت. در راستای این سیاست اردوغان به همراه هیاتی 200نفره در شامگاه هفدهم ژوئیه برای بازدید از کشورهای عربستان، قطر و امارات متحده عربی راهی جده شد. پیش از آنکه زوایای این سفر را بررسی کنیم می‌خواهیم ببینیم که دکترین عمق استراتژیک چیست و چرا در شرایط فعلی اردوغان به این نظریه روی آورده است؟
دکترین عمق استراتژیک
بحث درباره سیاست خارجی ترکیه از سال 2002 تاکنون بدون رجوع به نظریه عمق استراتژیک غیرممکن است. احمد داوود اوغلو، رهبر سابق حزب عدالت و توسعه در کتاب «عمق استراتژیک» که به سال 2001 منتشر شد؛ رویای استراتژیک خود را درباره ترکیه مورد مداقه قرار می‌دهد. وی معتقد است که ترکیه به خاطر تاریخ و موقعیت جغرافیایی‌اش از یک عمق استراتژیک برخوردار است و کشور خود را در شمار گروه اندکی از کشورهایی قرار می‌دهد که به کشورهای مرکزی معروف هستند. داوود اوغلو عنوان می‌کند که ترکیه نباید از نقش منطقه‌ای خود در بالکان یا در خاورمیانه راضی باشد؛ چون این کشور یک قدرت مرکزی است، نه یک قدرت منطقه‌ای. به همین خاطر باید به‌طور همزمان در چندین منطقه نقش راهبری داشته باشد؛ نقشی که به آن یک اهمیت جهانی و استراتژیک می‌دهد.
در دیدگاه داوود اوغلو ترکیه یک کشور خاورمیانه‌ای، بالکانی، قفقازی، آسیای مرکزی، مدیترانه‌ای و متعلق به خلیج‌فارس و دریای سیاه است که می‌تواند به‌طور همزمان نفوذ خود را در این مناطق به کار برد و داعیه‌دار نقش جهانی و استراتژیک در دنیا شود. به همین دلیل وی مفهوم رایج از ترکیه را به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب رد می‌کند. چون بر این باور است که براساس این دیدگاه ترکیه ابزاری برای پیشبرد منافع استراتژیک سایر کشورها خواهد بود. وی خاطرنشان می‌کند که این عمق استراتژیک و جغرافیایی پیشتر با میراث عثمانی آن تقویت و بارور شده است و برای نیل به این هدف، ترکیه باید از پتانسیل‌های قدرت نرم خود بهره ببرد. این پتانسیل‌ها از ارتباطات تاریخی و فرهنگی آنکارا با همه مناطقی نشأت می‌گیرد که به آنها تعلق دارد و نیز نهادهای دموکراتیک و بازارهای اقتصادی شکوفا که ترکیه در طی چند سال اخیر پس از به قدرت رسیدن اسلام‌گرایان حزب عدالت و توسعه بدان دست یافته است. براساس این منطق ترکیه باید تصور میلیتاریستی از خود را که براساس نیروی نظامی مستحکم استوار بود و نیز پیشینه‌ای که از حاکمیت نظامیان بر روابط میان دولت و جامعه وجود داشت از میان بردارد و در مقابل باید در پی ارتقای همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای و مشارکت گسترده در حل‌وفصل صلح‌آمیز اختلافات منطقه‌ای باشد تا بهانه‌ای برای ورود قدرت‌های فرامنطقه‌ای و مداخلات آنها برای ناامن کردن منطقه فراهم نشود. به عبارتی در دکترین عمق استراتژیک، ترکیب منحصربه‌فرد تاریخ و جغرافیا با حسی از مسوولیت توام می‌شود و ایفای نقش فعال در حل‌وفصل مخاصمات منطقه‌ای و حفظ صلح و امنیت بین‌المللی در تمامی زمینه‌ها وظیفه‌ای است که از اعماق تاریخ گسترده و فراگیر ترکیه نشات می‌گیرد.
داوود اوغلو برای خروج از آنچه آن را سال‌های دهه 90 می‌نامد، دو سناریو را برای ترکیه در جهت نیل به موفقیت در انگیزه‌های جهانی‌اش، پیش‌بینی می‌کند. سناریوی اول به ماهیت و بافت سیاست در داخل اشاره دارد؛ در حالی که سناریوی دوم به بررسی روابط آن با همسایگان می‌پردازد. بدین مضمون که در حوزه سیاست داخلی ترکیه باید مشکل خود را با کردها حل کند و شکاف ایجادشده میان عناصر اسلامگرا و سکولاریست را در جامعه از میان بر دارد. در حوزه بین‌المللی نیز داوود اوغلو استدلال می‌کند که ترکیه باید تمام اختلافات دوجانبه خود را که در روابط این کشور با همسایگانش خلل ایجاد کرده است، برطرف کند. وی با بهره‌گیری از سیاست «منازعه صفر» یا به حداقل رساندن تنش با کشورها به‌خصوص کشورهای همسایه و مجاور اعلام می‌دارد که در دهه‌های گذشته ترکیه فرصت‌ها و اقدامات مهمی را در درگیری خود با همسایگان مجاور به هدر داده است. ترکیه برای اینکه بتواند به یک رهبر منطقه‌ای تبدیل شود و یک نقش استراتژیک و جهانی را بازی کند، باید بر ترس‌های خود نسبت به کشورهای منطقه فائق آید و روابط دوستانه‌ای را با آنها برقرار کند.
هرچند سیاست خارجی ترکیه از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 عمدتاً بر همان مبنایی پیش رفته که احمد داوود اوغلو آن را تئوریزه کرده بود؛ اما با خروج داووداوغلو از این حزب، اردوغان مسیر اوغلو در سیاست خارجی را به شکل دیگری بازنویسی کرد. واقعیت این است که حزب عدالت و توسعه بعد از داوود اوغلو دیگر همان حزب عدالت و توسعه سابق نبود. در این دوره رادیکال‌ها قدرت را به دست گرفتند و سیاست خارجی بیش از آنکه تعاملی باشد، تهاجمی است و این خلاف دکترین احمد داوود اوغلو است.
سیاست مشت آهنین
با برکناری داوود اوغلو در سال 2016 زمینه برای تغییر در سیاست خارجی ترکیه بیش از پیش فراهم شد. در این دوره سیاست خارجی ترکیه از سیاست تنش صفر فاصله گرفت و رویکردی را اتخاذ کرد که بر دخالت در کشورهایی مانند لیبی، مصر، سوریه و عراق، بلندپروازی برای رهبری منطقه، استفاده از نظامی‌گری، ترجیح قدرت سخت بر قدرت نرم، فاصله‌گیری از اتحادیه اروپا، تلاش برای موازنه در رابطه با آمریکا و روسیه و چین و رویکردی مستقل‌تر در سیاست خارجی استوار بود. به این معنا ترکیه در دوره بعد از 2016 بر شناسایی تهدیدها متمرکز شد و به استفاده از ابزارهای نظامی برای مقابله با آنها تمایل نشان داد و در نتیجه درصدد برآمد که به قدرت مادی و ایدئولوژیک منطقه‌ای، تبدیل شود. به عبارت بهتر، سیاست خارجی ترکیه بعد از این دوره، درصدد برقراری نظم جدید منطقه‌ای در جهت مقابله با چالش‌های سیاست خارجی خود برآمد. در این راستا، ترکیه بیشتر از قبل سیاست مشت آهنین را در پیش گرفت؛ به‌طوری که بسیاری از منتقدان از نظامی شدن سیاست خارجی ترکیه و تغییر زبان سیاست خارجی آن و چشم‌پوشی از روش‌های دیپلماتیک مرسوم یاد کردند.
تهاجم ترکیه به شمال سوریه، حضور نظامی در این کشور، ماجرای ناتمام ادلب و سیاست نظامی‌گری آنکارا در شمال عراق نمونه آشکاری از این تغییر رویکرد است. اما این تنها جبهه‌ای نبوده که ترکیه در مقابل خود گشوده، حضور درگیرانه ترکیه در مدیترانه شرقی، اعزام نیرو به لیبی و تلاش‌هایی که ترکیه برای تعریف منافع خود در مدیترانه شرقی در پیش گرفته توجهات را به خود معطوف داشته و این نشانه‌هایی از یک سیاست درگیرانه است که موجب بالا گرفتن تنش ترکیه با یونان، قبرس و کشورهای اروپایی چون فرانسه شده است. از بعدی دیگر، ترکیه سیاست درگیرانه‌ای نیز در ارتباط با قره‌باغ در پیش گرفت و حمایت همه‌جانبه آنکارا از جمهوری آذربایجان در مقابل ارمنستان بازگوکننده استمرار مشی نظامی‌گرایانه ترکیه در صحنه بیرونی است. طبیعی است که ترکیه در تنش‌های آذربایجان و ارمنستان جانب باکو را بگیرد اما این تنها یک سیاست ساده جانبدارانه نبوده است، بلکه به شکلی به حضور نظامی ترکیه در آذربایجان هم منجر شده است. در کنار آن ترکیه اهداف دیگری را نیز تعقیب می‌کند که یک جنبه آن تقویت احساسات ملی‌گرایانه است. عبارت «یک ملت، دو کشور» که از سوی مقامات آذربایجان در توصیف رابطه راهبردی با ترکیه اعلام شده است در واقع بیانگر بخشی از خواست آنکارا در سرعت بخشیدن به احساسات ملی در میان ترک‌زبانان قلمداد می‌شود که می‌تواند دو هدف را دنبال کند؛ نخست تقویت جبهه ترک‌زبانان و به ویژه حمایت از جمهوری آذربایجان به عنوان نماد این سیاست و دوم بازتاب آن در صحنه داخلی ترکیه و بهره‌گیری‌های سیاسی حزب عدالت و توسعه از این نگرش است که همچنان اندیشه‌های ملی‌گرایانه را در داخل و بیرون تثبیت و تقویت خواهد کرد و چنین رویکرد درگیرانه‌ای در صحنه خارجی می‌تواند سپری در مقابل مخالفان داخلی به وجود آورد.
ترکیه همچنین سیاست تهاجمی را در ارتباط با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از جمله عربستان و امارات اتخاذ کرد. سطح تنش میان ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که بعد از تحولات بهار عربی در منطقه افزایش یافته بود، پس از قتل جمال خاشقجی، نویسنده و مخالف سعودی، به اوج خود رسید. در جریان بهار عربی ترکیه به عنوان حامی اصلی اخوان‌المسلمین در تونس، مصر و سوریه شناخته می‌شد؛ اما عربستان و امارات به شدت با اخوان‌المسلمین مخالف بودند. از اینجا بود که فاصله میان ترکیه با عربستان و امارات شدت بیشتری گرفت. کودتای ۲۰۱۳ مصر و سقوط دولت محمد مرسی آتشی بر این تنش بود و دولت عبدالفتاح السیسی را به دشمن درجه یک منطقه‌ای ترکیه تبدیل کرد. ترکیه؛ عربستان و امارات را عامل این کودتا می‌داند. اردوغان حتی در سخنانی گفته بود که اماراتی‌ها در پشت صحنه کودتای نافرجام تابستان ۲۰۱۶ قرار دارند. پس از آن هرجا عربستان و امارات وارد می‌شدند، ترکیه نیز برای مقابله با آنها اقدام می‌کرد. در لیبی زمانی که خلیفه حفتر با حمایت همه‌جانبه امارات و عربستان بخش وسیعی از خاک این کشور را زیر کنترل درآورد و طرابلس در آستانه سقوط قرار گرفت، ترکیه وارد شد و با ارسال گسترده سلاح دولت وفاق ملی لیبی را تقریباً نجات داد و شبه‌نظامیان خلیفه حفتر مساحت گسترده‌ای از مناطق زیر اشغال خود را از دست دادند. در تونس رقابت‌ها در قالب حمایت از احزاب متبوع به جریان افتاد. حتی در سوریه پس از هم‌پیمانی ابتدایی در محور سرنگونی دولت بشار اسد و قطعیت یافتن شکست این هدف، ترکیه رودرروی عربستان و امارات قرار گرفت. در یمن نیز حزب اخوانی‌الاصلاح هرچند در قالب ائتلاف سعودی قرار گرفته و بخش مهمی از شبه‌نظامیان وابسته به دولت منصور هادی را تامین می‌کند، اما حضور امارات در مناطق جنوبی یمن، اخوانی‌ها را به دامن ترکیه کشانده است. در ادامه محاصره قطر در ژوئن ۲۰۱۷ از سوی کشورهای عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر رخ داد و ارتش ترکیه اقدام به اعزام تعداد بیشتری نیرو و تجهیزات نظامی به قطر کرد. با قتل جمال خاشقجی آتش تنش بین ترکیه و عربستان به اوج خود رسید. شاید اگر این قتل در کشور دیگری رخ می‌داد دردسر سران سعودی کمتر از این بود.
بازگشت به نقطه «تنش صفر با همسایگان»
با وجود فرازونشیب‌های فراوان در روابط ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که پیشتر به آن اشاره شد، اردوغان تصمیم گرفته است جای پای خود را در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس محکم‌تر کند. در همین راستا اردوغان به همراه هیاتی 200نفره برای بازدید از کشورهای عربستان، قطر و امارات متحده عربی راهی جده شد. اما چرا در شرایط فعلی اردوغان تصمیم گرفته است روابطش را با این کشورها احیا کند؟ در همین رابطه «راهبرد معاصر» گزارش داده است اقتصاد ترکیه پس از بحران دهه 90 میلادی یکی از سخت‌ترین دوران خود را سپری می‌کند. در رخدادی کم‌سابقه، نرخ تورم ترکیه در سال 2022 میلادی از مرز 3 /72 درصد عبور کرد و سبب افزایش هزینه‌های زندگی در این کشور شد. همچنین ارزش پول ملی ترکیه کاهش چشمگیری داشت. به عنوان نمونه، تا ژوئن هر دلار آمریکا قریب به 23 لیر در صرافی‌های استانبول خرید و فروش شد. کارشناسان اقتصادی یکی از دلایل مشکلات اقتصادی ترکیه را سیاست خارجی پرهزینه این کشور در رقابت با سایر قطب‌های منطقه‌ای ارزیابی می‌کنند. در چنین شرایطی آنکارا در گام نخست با انعقاد قراردادهای تبادل ارزی با کشورهایی همچون پادشاهی سعودی، امارات، کره جنوبی، چین و قطر به دنبال تزریق ارز به بازار و کنترل شرایط نابسامان اقتصادی است. در گام بعد، آنکارا با دعوت از سرمایه‌گذاران بزرگ اماراتی-قطری-سعودی به دنبال توسعه کسب‌وکارهای محلی و کاهش مشکل بیکاری در میان جوانان ترکیه‌ای است. به عنوان نمونه، پس از عادی‌سازی روابط آنکارا و ابوظبی سرمایه‌گذار اماراتی سهم شرکت فعال در حوزه تجارت الکترونیک را به ارزش 5 /16 میلیارد دلار خریداری کرد. در ادامه این راهبرد، رئیس‌جمهور ترکیه به همراه جمع کثیری از نمایندگان شرکت‌های بزرگ ترک و فعالان اقتصادی راهی منطقه خلیج‌فارس شده است تا علاوه بر مذاکرات
دیپلماتیک-امنیتی، در نقش بازرگانی فرصت‌طلب مقدمات افزایش وابستگی متقابل میان آنکارا و شورای همکاری خلیج‌فارس را فراهم آورد. رسانه‌های ترکیه پیش‌بینی کردند اردوغان در این سفر به دنبال انعقاد قراردادهایی به ارزش 50 میلیارد دلار است. همچنین در این سفر برگزاری سه مجمع اقتصادی در شهرهای جده، دوحه و ابوظبی پیش‌بینی شده است.
در همین رابطه علی حیدری، تحلیلگر مسائل ترکیه، معتقد است، طی سه سال گذشته به دلیل وضعیت سخت اقتصادی که گریبان ترکیه را گرفته بود اردوغان تصمیم گرفت روابطش را با کشورهای عرب منطقه از جمله عربستان و امارات بهبود ببخشد تا زیر فشار سیاسی و اقتصادی قرار نگیرد. در همین راستا سفر اخیر اردوغان به منطقه برای جذب سرمایه و دلارهای نفتی این کشورها و همچنین تشویق آنها به سرمایه‌گذاری در ترکیه بود تا از این طریق بتواند از وضعیت سخت اقتصادی که گریبانش را گرفته رها شود. ترکیه در شرایط فعلی حداقل 100 میلیارد دلار پول لازم دارد تا بتواند وضعیت اقتصادی‌اش را کمی بهبود ببخشد. پیش از این سفر ترک‌ها تصور می‌کردند که بتوانند این سرمایه را جذب کنند اما با توجه به اخباری که منتشر شده بعید می‌دانم که این سرمایه به ترکیه آورده شود. اگرچه گفته می‌شود قراردادهایی که در امارات منعقد شده بیش از 50 میلیارد دلار ارزش دارد اما جزئیاتی در مورد این قراردادها منتشر نشده که آیا قرار است پولی به ترکیه منتقل شود؟ این قراردادها چندساله هستند؟ قرار است این سرمایه طی چندسال به ترکیه آورده شود؟ تنها موضوعی که گفته شده این است که امارات موافقت کرده مبلغی حدود 5 /8 میلیارد دلار برای بازسازی مناطق زلزله‌زده در ترکیه اختصاص دهد و این در حال حاضر تنها پولی است که اردوغان می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد، در صورتی که پیش از این سفر مقامات ترکیه عنوان کرده بودند که حداقل انتظار ورود 25 میلیارد دلار سرمایه را به کشورشان دارند.
تجارت از سر گرفته شد
در ادامه جزئیات این سفر را بررسی می‌کنیم: اردوغان در شروع این سفر در 17 جولای وارد جده شد. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از اردوغان با یک مراسم رسمی پس از دیدار هیات‌های دو کشور استقبال کرد. پس از این دیدارها، ترکیه و عربستان سعودی پنج توافقنامه در زمینه سرمایه‌گذاری مستقیم، صنایع دفاعی، انرژی و ارتباطات امضا کردند. یکی از این قراردادها، میان بایکار -یک شرکت صنایع دفاعی که به دولت ترکیه نزدیک است- و وزارت دفاع عربستان سعودی امضا شد. این شرکت افزودن هواپیماهای جنگی بدون سرنشین خود (TİHA) را به موجودی ارتش عربستان سعودی، به عنوان «بزرگ‌ترین قرارداد صادرات دفاعی و هوانوردی در تاریخ جمهوری ترکیه» اعلام کرد. قرارداد پهپاد با عربستان سعودی، شامل تولید مشترک نیز بود.
همچنین در چارچوب سفر اردوغان، هیات روابط اقتصادی خارجی (DEİK)، یک نشست تجاری میان ترکیه و عربستان سعودی برگزار کرد. ملیح تانریوِردی، مدیرعامل شرکت صنایع دفاعی «سادات» (SADAT) نیز در این نشست حضور داشت. حزب اصلی اپوزیسیون جمهوریخواه خلق (CHP) کمال قلیچداراوغلو قبلاً اعلام کرده بود که سادات یک سازمان «شبه‌نظامی» دولت است. رجب طیب اردوغان، در 18 جولای در دومین مرحله از تور سه کشور خلیج‌فارس، وارد دوحه پایتخت قطر شد. شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر، با برگزاری مراسمی رسمی از اردوغان استقبال کرد و پس از آن در مورد مسائل منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی گفت‌وگوهای رودررو انجام شد.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و همتای او، شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل‌ثانی از قطر، به همراه سران کشورها در مراسمی به مناسبت نیم‌قرن برقراری روابط دیپلماتیک دوجانبه شرکت کردند. آل‌ثانی در دیدار رودررو، توپ امضاشده به وسیله لیونل مسی، فوتبالیست آرژانتینی را که در فینال جام جهانی فوتبال 2022 قطر برگزار شد، به اردوغان نشان داد (تصمیم فیفا مبنی بر اجازه برگزاری جام جهانی در قطر به دلیل بسیاری از موارد نقض حقوق بشر در این کشور با انتقادهای زیادی روبه‌رو شده است).
رئیس‌جمهور اردوغان در 19 جولای مورد استقبال شیخ محمد بن زائد آل نهیان، رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، در آخرین ایستگاه سفرش به خلیج‌فارس قرار گرفت. در جریان سفر اردوغان به امارات 13 توافقنامه میان دو طرف امضا شد. همچنین اداره ارتباطات ترکیه اعلام کرد که بر سر ایجاد «شورای عالی استراتژیک» میان ترکیه و امارات به توافق رسیده است.
مجموع قراردادهای امضاشده در حوزه‌هایی مانند انرژی، حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها، لجستیک، تجارت الکترونیک، مالی، سلامت، غذا، گردشگری، املاک، ساختمان‌سازی، صنایع دفاعی، هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته 7 /50 میلیارد دلار است. علاوه بر توافقات اقتصادی و تجاری، آنکارا و ابوظبی در مورد کمک به یکدیگر در امور جنایی از جمله توافقنامه استرداد بین دو کشور توافق کردند.
اردوغان در دو سال گذشته، پس از یک دهه تیرگی روابط به دلیل حمایت آنکارا از اسلام سیاسی و جنبش‌های دموکراسی‌خواه، برای ترمیم روابط دیپلماتیک با ریاض و ابوظبی تلاش کرده است. ترکیه همچنین زمانی که عربستان سعودی و امارات در سال 2017 قطر را محاصره کردند، نیروهای خود را به دوحه اعزام کرد.
ابوظبی در سال 2022 با یک معامله پنج میلیارددلاری سوآپ با آنکارا، از طریق ارزهای محلی موافقت کرد تا به لیر دچار مشکل خود کمک کند. شرکت‌های اماراتی از آن زمان تاکنون چندین سرمایه‌گذاری را در ترکیه اعلام کرده‌اند.
به گفته آنکارا، ماه گذشته معاون رئیس‌جمهوری ترکیه، جِودِت یلماز و وزیر دارایی، مهمت شیمسِک برای گفت‌وگو با همتایان خود در مورد «فرصت‌های همکاری اقتصادی» به امارات متحده عربی سفر کرده و در آنجا با شیخ محمد بن زائد آل نهیان، دیدار کردند. سیمشک، بانکدار سابق وال‌استریت، به عنوان یک شخصیت معتبر در نظر گرفته می‌شود که قصد دارد سیاست‌های مالی و پولی غیرمتعارف فعلی ترکیه را به الگوهای اقتصادی پذیرفته‌شده بین‌المللی تغییر دهد. کشورهای عربی خلیج‌فارس طرح‌های بلندپروازانه‌ای را برای متنوع کردن اقتصاد خود به دور از نفت آغاز کرده‌اند، به این امید که ترکیه به توسعه صنایع محلی و انتقال فناوری کمک کند؛ به عنوان مثال، قرارداد پهپاد میان عربستان سعودی و ترکیه شامل تولید مشترک است. آنکارا نیز به سرمایه‌گذاران خارجی از جمله صندوق‌های تامینی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیاز دارد تا ذخایر خارجی خود را که تمام شده و زیر صفر است، حفظ کند. لیر در دهه گذشته بیش از 90 درصد از ارزش خود را از دست داده، زیرا این کشور تحت تاثیر تورم فزاینده قرار گرفته و سرمایه‌گذاران خارجی را نیز از خود دور کرده است. بیش از 27 میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی از پایان سال 2022 سوزانده شده، زیرا دولت به دنبال تقویت ارز و تامین مالی کسری حساب عظیم خود بود.
پیروزی مجدد اردوغان در انتخابات ماه می، حکومت او را تا دهه سوم تمدید کرد. از آن زمان، او برخی از سیاست‌های اقتصادی را در تلاش برای پایان دادن به بحران هزینه‌های زندگی تغییر داده و به دنبال بهبود روابط با کشورهای نفتی جهان عرب است. مقامات ترکیه که با این موضوع آشنا هستند، پیشتر گفته بودند که ترکیه در تلاش برای جذب 25 میلیارد دلار سرمایه از کشورهای حوزه خلیج‌فارس است. به گفته وزارت بازرگانی، اردوغان را بیش از 100 تاجر که به دنبال تضمین قراردادهای همکاری هستند، همراهی خواهند کرد. دفتر اردوغان در بیانیه‌ای پیش از این سفر گفته بود، «تمام ابعاد روابط دوجانبه مورد بررسی قرار خواهد گرفت»، اگرچه تمرکز ویژه‌ای بر اقتصاد و پروژه‌های سرمایه‌گذاری خواهد بود.
اردوغان پیش از ترک استانبول گفت: در سفرهای ما، دستور کار اولیه، سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تجاری مشترک با این کشورها در آینده خواهد بود. او گفت که تجارت دوطرفه با کشورهای خلیج از 6 /1 میلیارد دلار به حدود 22 میلیارد دلار در 20 سال گذشته افزایش یافته است.
بازتاب سفر
سفر اردوغان به خلیج‌فارس توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد. رسانه‌های اماراتی، قطری و سعودی از سفر اردوغان و همکاری با ترکیه استقبال کردند. اردوغان سفر خود به سه کشور خلیج‌فارس را با آخرین سفر خود به امارات متحده عربی با تضمین سرمایه‌گذاری 7 /50 میلیارددلاری به پایان رساند. او پیش از آن به عربستان سعودی و قطر سفر کرده بود تا سرمایه‌گذاری‌ها و منابع مالی را به عنوان جایگزینی برای مشکلات مزمن اقتصادی این کشور پیدا کند. در جریان این سفر، قراردادهایی میان ترکیه و سه کشور خلیج‌فارس به امضا رسید. سفر به خلیج‌فارس به شدت در رسانه‌های این کشورها طنین‌انداز شده که در تمجیدها و تاکید بر اهمیت همکاری دوجانبه با ترکیه آشکار شده است.
خبرگزاری رسمی امارات (WAM)، روز پنجشنبه گذشته اعلام کرد: سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به این کشور، توجه روزنامه‌های محلی را به خود جلب کرد و آنها به اتفاق آرا، بر اهمیت روابط امارات و ترکیه تاکید کردند.
رویترز در این‌باره نوشت: صندوق ثروت دولتی ابوظبی (ADQ) گفت که یک یادداشت تفاهم (MoU) برای تامین مالی تا سقف 5 /8 میلیارد دلار اوراق قرضه امداد زلزله ترکیه امضا کرده است. تفاهمنامه با بانک اعتبار صادراتی ترکیه باعث می‌شود که ADQ نیز تا سقف سه میلیارد دلار تسهیلات اعتباری برای حمایت از صادرات ترکیه تامین کند. اردوغان در سخنانی که تلویزیون دولتی ترکیه از این مراسم پخش کرد، گفت: با توافق مشترکی که امضا خواهیم کرد، روابط خود را به سطح مشارکت راهبردی ارتقا خواهیم داد. وی افزود: ما می‌خواهیم زیرساخت‌های قانونی را در زمینه‌هایی مانند ترویج سرمایه‌گذاری، امنیت، انرژی‌های تجدیدپذیر و حمل‌ونقل تقویت کنیم.
روزنامه اماراتی الاتحاد نوشت: نشست محمد بن زائد آل نهیان، رئیس امارات متحده با اردوغان، که پنجمین نشست در دو سال اخیر است، عزم و اراده دو کشور دوست را برای ارتقای جنبه‌های مشارکت اقتصادی همه‌جانبه تایید می‌کند.
روزنامه اماراتی الخلیج در سرمقاله خود با عنوان «دیپلماسی مشارکت و اعتماد» از سفر اردوغان تمجید کرد. روزنامه دیگری به نام الوطن تایید کرد که گفت‌وگوهای شیخ محمد بن زائد با اردوغان «یک ایستگاه پیشرفته در سطح تقویت روابط، همکاری و تمایل مشترک برای بهبود دائمی آنها در زمینه‌های مختلف به نفع دو کشور و تلاش برای صلح و منافع مردم منطقه است».
روز چهارشنبه 19 جولای، ترکیه و امارات متحده عربی قراردادهایی را در 13 میدان به ارزش کل 7 /50 میلیارد دلار امضا کردند.
خبرگزاری قطر روز سه‌شنبه 18 جولای تایید کرد که قطر و ترکیه «از روابط قوی برادرانه و مشارکت راهبردی تثبیت‌شده برخوردارند، زیرا روابط آنها در چند سال گذشته شاهد توسعه پیشرفته‌ای در زمینه‌های مختلف به ویژه سیاسی، نظامی و اقتصادی بوده است». در این بیانیه آمده است: مشارکت قطر و ترکیه یکی از موفق‌ترین مشارکت‌ها در جهان در حال حاضر است و با اراده سیاسی قوی امیر قطر و رئیس‌جمهوری ترکیه، به سطح مشارکت راهبردی رسیده است.
سفر اردوغان و نتایج آن، بخش متمایزی را در پوشش مطبوعاتی قطر به ویژه روزنامه‌های الشرق و الرایا به خود اختصاص داد. رسانه‌های سعودی، روز دوشنبه 17 جولای با تاکید بر اهمیت روابط برادرانه تاریخی با ترکیه و اهمیت همکاری میان آنها با توجه به جایگاه آنها در جهان، از سفر اردوغان استقبال کردند. تلویزیون دولتی الاخباریه عربستان سعودی تصاویری از حضور رئیس‌جمهور ترکیه در یک مجمع تجاری سعودی-ترکی پخش کرد.
خبرگزاری عربستان سعودی (SPA) اعلام کرد: پادشاهی و جمهوری ترکیه روابط تاریخی و برادرانه نزدیکی دارند که به سال 1929 و پس از امضای قرارداد دوستی و همکاری میان دو کشور بازمی‌گردد. SPA افزود: با توجه به جایگاهی که دو کشور برادر از آن برخوردار بودند، روابط شاهد توسعه و رشد و همکاری و تفاهم بیشتر در موضوعات مورد علاقه دو کشور و ملت اسلامی بود. این خبرگزاری تاکید کرد که «دیدارهای متقابل میان رهبری دو کشور در پادشاهی و ترکیه، شواهد روشنی از استحکام روابط است». روزنامه‌های دیگر سعودی از جمله ریاض، عکاظ و المدینه و همچنین روزنامه سَبق، با تاکید بر اینکه دو کشور ستون‌های ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه هستند، گفتند که عربستان سعودی و ترکیه از اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار هستند. آنها خاطرنشان کردند که ترکیه و عربستان سعودی در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی نقش‌های متوازن و موثری دارند و دو کشور عضو گروه 20 هستند که بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان را دارند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، روز پنجشنبه 20 جولای، امارات را به مقصد جمهوری ترک قبرس شمالی ترک کرد تا در مراسم افتتاحیه ساختمان جدید فرودگاه بین‌المللی ارجان شرکت کند.
منابع:
1- عمق استراتژیک، احمد داوود اوغلو، ترجمه محمدحسین نوحی‌نژاد
2- ادراک رهبران و تحولات سیاست خارجی ترکیه، ولی گل‌محمدی
3- اقتدارگرایی اردوغان و حزب عدالت و توسعه، ابوالحسن خلج منفرد
4- اهداف سیاست خارجی ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز، محمدحسن آصف
5- چرخش جدید سیاست خارجی ترکیه در قبال خاورمیانه، جابر قاسمی