بررسی یک ادعا

بر اساس حکم اولیه دادگاه، مالکیت دو کاخ‌موزه «سعدآباد» و «نیاوران» به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی داده شده است؛ نهادی که پیش از این تملکش بر کاخ مروارید کرج، تجربه تلخی را به همراه داشته است. طبق قانون، بنیاد تنها حق مصادره اموال خاندان پهلوی را دارد؛ حال آنکه دو کاخ‌موزه سعدآباد و نیاوران جزو اموال عمومی بوده و بنابراین به دولت تعلق دارد. مساله دیگر این است که تا پیش از این، این دو کاخ تحت تملک سازمان میراث فرهنگی بودند و بنیاد به تازگی نسبت به مالکیت آنها مدعی شده است. مسوولان سازمان میراث فرهنگی معتقدند بر اساس آنچه امام خمینی(ره) درباره بنیاد مستضعفان حکم کرده بود، این دو کاخ باید در تملک دولت باقی بماند. در همین حال، مسوولان حقوقی بنیاد طی اطلاعیه‌ای اعلام کردند موضوع مالکیت کاخ‌های نیاوران و سعدآباد در قوه قضائیه و هیات رسیدگی به پرونده‌های موضوع اصل 49 قانون اساسی در حال رسیدگی است و بنیاد مستضعفان کماکان خود را موظف به اجرای احکام قطعی محاکم قضایی می‌داند.

اما کارشناسان و حقوقدانان معتقدند اگر بنیاد مستضعفان به هر طریقی بتواند مالکیت این دو ملک را در اختیار بگیرد، نقض مالکیت عمومی مردمی رخ می‌دهد. از سوی دیگر آنها تاکید می‌کنند مالکیت در خصوص اموالی که در زمره میراث ملی هستند، به معنای نگهداری و اداره محل نیست؛ پس با این فرض که حکم صادره دادگاه بدوی قطعی شود، همچنان سازمان میراث فرهنگی اختیار اداره این دو کاخ‌موزه را در دست خواهد داشت و همچنین می‌تواند نسبت به خرید املاک مزبور اقدام کند.

به علاوه طبق قانون و در احکام مصادره اموال بحث استرداد اموال زمانی مطرح است که ملک مورد نظر مالک داشته باشد. در شرایطی که ملک از ابتدا مالکی نداشته باشد و همواره متعلق به عموم مردم بوده باشد، نمی‌توان حکم مصادره را بر آن بار کرد. بنابراین از اساس، موضوع مصادره در این دو ملک نیز منتفی به نظر می‌رسد.

طبق تحلیل کارشناسان حقوقی، بنیاد به ‌هیچ ‌وجه حق تغییر یا تخریب بنا را ندارد و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، بر اساس قانون، جرم و مستوجب مجازات است. این موضوع در شرایطی مطرح می‌شود که بنیاد مستضعفان اغلب بناهایی را مصادره می‌کند که بتواند برای آنها درآمدزایی داشته باشد؛ در حالی که حفظ و نگهداری از بناهای تاریخی همچون دو کاخ‌موزه نیاوران و سعدآباد هزینه‌های جاری هنگفتی را روی دست این نهاد خواهد گذاشت و تنها در صورتی صرفه اقتصادی دارد که این نهاد نسبت به تغییر کاربری این دو کاخ اقدام کند.

چالش دیگر البته رای اولیه دادگاه به نفع بنیاد است؛ امری که فعالان میراث فرهنگی معتقدند اگر دادگاه ویژه‌ای برای رسیدگی به پرونده‌های میراث فرهنگی وجود داشت، اکنون این اتفاق به وقوع نمی‌پیوست.

دعوا بر سر مالکیت این دو کاخ‌موزه سعدآباد و نیاوران، حالا باعث شده بار دیگر موضوع ایجاد و شکل‌گیری دادگاه ویژه میراث فرهنگی مطرح شود؛ دادگاهی که الزامات این حوزه را می‌داند و منافع ملی را نیز در این زمینه در نظر می‌گیرد.