اثر افزایش بهای نفت بر بازار سهام در گفت‌وگو با مصطفی امیدقائمی
ریل‌گذاری نفت برای رشد بورس
بازار سهام از اجزای تشکیل‌دهنده بازار سرمایه است و به عنوان بخشی از مجموعه اقتصاد، تابع آن است. اما چنانچه این بازار رابطه منطقی با سایر بخش‌ها نداشته باشد، معضلات و کاستی‌هایی در عملکرد آن پیش خواهد آمد.
آمارها نشان می‌دهد بهای نفت به بیشترین مقدار از ابتدای سال 2016 رسیده است و این موضوع باعث شده اقتصاد کشور و شرکت‌های فعال در حوزه‌های نفتی، نسبت به تداوم این رویداد امیدوار شود. یکی از بخش‌هایی که می‌تواند با افزایش بهای نفت، ارزش خود را در بازار بورس تقویت کند، شرکت‌های پتروشیمی و صنایع مرتبط با آن است. مصطفی امیدقائمی در گفت‌وگو با «تجارت فردا» اثرات حرکت قیمت نفت را در بازار بورس ایران بررسی کرده است. به گفته مدیرعامل سابق فرابورس؛ این آثار با تاخیر در بازار داخل منعکس می‌شود و می‌توان امیدوار بود در نیمه دوم سال جاری، شرکت‌های پتروشیمی روند مثبتی را تجربه کنند. با این روند شرکت‌ها می‌توانند بخشی از زیان سال‌های گذشته را جبران کنند.
آمارها نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر بهای نفت در محدوده 50دلاری قرار گرفته است، این رویه باعث شده برخی از کارشناسان نسبت به رشد درآمدهای نفتی در سال جاری خوش بین باشند، این روند چه تاثیری در بازار داخل و به خصوص در شرکت‌های بورسی و در مقیاس بزرگ‌تر در اقتصاد کشور ما خواهد داشت.
به‌طور کلی، عواید حاصل از فروش نفت در کشور ما، نقش عمده‌ای در افزایش رونق و رفاه عمومی دارد. این عواید جزو درآمد ملی این کشورها محسوب شده و می‌توان آن را از طریق سرمایه‌گذاری داخلی و هم از طریق سرمایه‌گذاری خارجی در راه توسعه اقتصادی به کار برد. کشور ما با دارا بودن 11 درصد از ذخایر نفتی جهان یکی از غنی‌ترین کشورهای نفت‌خیز به شمار می‌رود. در واقع، نفت و درآمدهای حاصل از تولید و فروش آن، عملکرد و کارایی کل اقتصاد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مسیر افزایش بهای نفت، باعث رشد سودآوری شرکت‌های پالایشگاهی در بورس می‌شود. از سوی دیگر به تبع افزایش بهای نفت، قیمت بسیاری از محصولات پایه‌ای مانند فلزات نیز افزایش پیدا می‌کند. همچنین رقم حاشیه سود شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد، زیرا در گذشته مبنای خود را بر اساس بهای
30دلاری قرار دادند؛ اما حال با احتساب نفت 50دلاری، حاشیه سود ایجاد‌شده بیشتر از قبل می‌شود، در نتیجه از نظر مالی وضعیت بهتر و قوی‌تری نسبت به گذشته خواهند داشت.
با توجه به اینکه بهای نفت روند صعودی داشته است، اما برخی از پالایشگاه‌ها با افت ارزش روبه‌رو شدند، این روند به چه دلیل است.
این روند به دلیل تاخیری است که اثر افزایش بهای قیمت نفت در بازار دارد و پیش‌بینی می‌شود که در آینده وضع این شرکت‌ها بهتر شود. وقتی روند بهای نفت صعودی باشد، چون از زمانی که نفت خریداری می‌شود، تا زمانی که تولید می‌کنند، ۴۵ روز طول می‌کشد، این روند با تاخیر مشاهده می‌شود. در حال حاضر Epsهای سال ۹۴ پالایشگاه‌ها برای اعلام نهایی آماده می‌شوند و همین مساله سبب شده بازار مقداری با افت روبه‌رو شود، ولی افزایش قیمت نفت برای سال آینده، وضعیت پالایشگاه‌ها را مقداری بهتر خواهد کرد.
از سوی دیگر، این وضع به عملکرد شرکت‌ها نیز بستگی دارد، باید منتظر ماند و دید که شرکت‌ها چگونه از فرصت به وجود آمده استفاده می‌کنند. افزایش قیمت نفت فرصتی ایجاد کرده که می‌توان بخشی از ضررهای سال‌های قبل را جبران کرد.
در سال‌های گذشته که کاهش قیمت نفت رخ داد، به‌طور مشخص چه تاثیری در بازار سهام کشور رخ داد و این تغییرات به چه شکل بود؟
در یک سال اخیر که کاهش قیمت نفت فضای بازار را تغییر داده بود، بسیاری از شرکت‌ها با افت ارزش روبه‌رو شدند، حال به‌طور کلی افزایش صنایع پتروشیمی، نفت و گاز، پالایشی و فلزی بیش از سایر صنایع بورسی تحت تاثیر کاهش قیمت نفت هستند. تاثیر قیمت نفت را نمی‌توان در بازار سهام کم جلوه داد؛ چرا که در ماه‌های گذشته روند کاهش قیمت نه‌تنها بر بورس تهران تاثیر گذاشته بلکه بورس‌های منطقه نیز که اقتصادشان نفتی بوده است با ریزش سنگینی مواجه شده‌اند. با توجه به کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، نمی‌توان انتظار داشت وضعیت بازار سهام بهتر از شرایط کنونی شود؛ زیرا بیش از 40 درصد صنایع بورسی را پتروشیمی‌ها و بخش قابل توجه دیگر را شرکت‌های نفتی و گازی و پالایشی و همچنین صنایع فلزی تشکیل می‌دهند و به همین دلیل از نگاه برخی، به‌طور طبیعی کاهش قیمت سهام این صنایع تاثیر بسزایی در افت بازار سهام دارد.
به‌طور کلی می‌توان اثر کاهش بهای نفت در بازار سهام را طی سال‌های اخیر در چند بخش تقسیم‌بندی کرد، در این خصوص، مشکلات عدیده بازار سهام در زمان کاهش تدریجی قیمت نفت را می‌توان در چند بخش مهم قرار داد. قسمت عمده‌ای از ارزش بازار سهام مبتنی بر شرکت‌هایی است که از طریق تولید محصولات پایه درآمدزایی دارند. از طرفی چون قیمت تمام محصولات پایه با کاهش نفت افت پیدا کرد، طی مدت اخیر حاشیه سود تمام این شرکت‌ها کاهش یافته است. همچنین به دلیل آنکه تمام این شرکت‌ها موجودی‌هایی از قبل در انبار دارند مدت زمانی که طول می‌کشد این محصولات را با زیان به بازار عرضه کنند نیز باعث افزایش زیان‌دهی این شرکت‌ها می‌شود. به دنبال روند این زیان‌دهی به دلیل کاهش توان این شرکت‌ها در تامین مالی، بانک‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرند و باز هم از طرف دیگر یکسری از شرکت‌های وابسته به این شرکت‌های تولیدکننده محصولات پایه که خدمات زنجیره‌ای مانند خدمات عمرانی برای این شرکت‌ها انجام می‌دهند نیز متحمل زیان می‌شوند. به‌طور کلی با توجه به این موضوعات باید گفت کاهش قیمت مواد اولیه به خصوص روی بورس خیلی چشمگیر بوده است.
شما به این نکته اشاره کردید که کاهش بهای نفت در سال‌های گذشته اثر قابل توجهی در بازار سهام داشته است، در حال حاضر با توجه به اینکه قیمت نفت صعودی بوده، چرا این روند برعکس نشده است؟
این موضوع درست است و افزایش قیمت نفت هنوز اثری روی قیمت سهم‌ها نداشته است. در واقع اثرات شوک کاهش قیمت نفت از قبل هنوز به‌طور کامل تخلیه نشده است و هنوز روی قیمت‌ها اثر دارد. همان‌طور که عنوان کردم این اثرگذاری با کمی تاخیر روی قیمت‌ها مشاهده می‌شود. و به‌نظر می‌رسد که هنوز زمان می‌برد که این افزایش قیمت نفت اثر واقعی خود را روی قیمت‌های سهام نشان دهد. این افزایش قیمت در خرداد‌ماه اتفاق افتاده است، این در حالی است که برای تولید محصول و فروش آن حداقل یک بازار سه تا چهارماهه برای دوره سرمایه در گردش نیاز دارد و تا زمانی که سود شناسایی شود، زمان زیادی لازم است. احتمالاً این تاثیر تا نیمه دوم سال جاری طول خواهد کشید و ما می‌توانیم شاهد باشیم که احتمالاً در آمارهای 9ماهه عملکرد بازار سرمایه به دلیل افزایش قیمت نفت بهبود یابد، البته باید تاکید کرد که باید روند افزایشی قیمت نفت در بازار جهانی نیز تداوم داشته باشد یا اینکه
در سطح فعلی نوسان کند. این در حالی است که بازار نفت را کسی نمی‌تواند پیش‌بینی کند و اگر کسی پیدا شود که آینده این بازار را بداند، سودهای هنگفتی کسب می‌کند، ولی از شواهد پیداست که روند قیمت نفت رو به بالاست، البته نمی‌شود رویاهای ۱۵۰دلاری را برای آن دید، ولی به نظر می‌رسد به سمت افزایش سطح گرایش دارد.
با این اوصاف افزایش قیمت نفت بیشتر چه گروه‌هایی را تحت تاثیر قرار خواهد داد و آیا رشد درآمدهای نفتی باعث می‌شود که بازدهی برخی صنایع با مشکل روبه‌رو شود؟
البته احتمال این موضوع در قیمت‌های فعلی نفت پایین و بعید است که این روند اثر منفی در بازار داشته باشد. شرکت‌هایی که در بورس داریم عمدتاً از افزایش قیمت نفت سود می‌برند، البته این احتمال وجود دارد که با بهتر شدن گروه‌هایی که از افزایش قیمت نفت بهره می‌برند، استقبال از این گروه‌ها بیشتر شده و جهت سرمایه‌گذاری تغییر کند و شاهد حرکت سرمایه از شرکت‌های دیگر به شرکت‌های پتروشیمی باشیم.
آیا می‌توان رابطه مشخصی بین افزایش قیمت نفت و رشد بازدهی شرکت‌های نفتی برقرار کرد؟ یعنی به میزان افزایش مقدار مشخص در بازار نفت، میزان شاخص کل یا شاخص گروه‌های پتروشیمی چقدر افزایش می‌یابد؟
به‌طور مشخص نمی‌توان گفت که این رابطه از لحاظ کمی به چه شکل است، برای این موضوع باید روند شرکت‌های نفت، گاز و پتروشیمی را ملاحظه کرد. حجم قابل توجهی از این شرکت‌ها از سال 87 به بعد وارد بورس شدند و طی سال‌های گذشته سرعت ورود این شرکت‌ها به بازار سهام افزایش یافت. با نگاهی به سری زمانی افزایش قیمت نفت و شاخص بورس تهران می‌توان مشاهده کرد که قیمت نفت نوسان زیادی داشته به نحوی که در زمانی ما نفت 150دلاری را تجربه کردیم که پس از چندی قیمت آن کاهش یافت و حتی به سطح 30دلاری نیز رسید. در گذشته به دلیل اینکه تعداد شرکت‌های نفتی در بورس کم بود، نمی‌توانستیم اطلاعات زیادی را از آنها استخراج کنیم، بنابراین سهم شرکت‌های نفتی از ارزش بازار بسیار کم بود. از این‌رو نمی‌توان به صورت یک بررسی دوره‌ای اثر تغییرات قیمت نفت را در شرکت‌های پتروشیمی و سایر شرکت‌های مشابه بررسی کرد. اگر هم بتوان در این خصوص مطالعه‌ای
انجام داد، آمار قابل توجهی وجود ندارد، که بتوان یک سری زمانی مشخص استخراج کرد.
در حال حاضر چگونه است، آیا با آمارهای کنونی نمی‌توان این بررسی را انجام داد؟
از سال 87 به بعد روند شرکت به شکلی شده که در مختصات کل بازار اثر‌گذار شده است. اما اگر بخواهیم یک بررسی طی یک دوره مشخص داشته باشیم باید در واقع یک دوره هفت تا هشت‌ساله را در نظر بگیریم که در این دوره نیز دو روند در حرکت قیمت‌های نفت را شاهد بودیم. در زمانی که قیمت نفت در سطح بالایی قرار داشت، اصولاً سودآوری شرکت‌های پتروشیمی نیز مناسب بود، اما پس از بحران اقتصادی و کاهش بهای نفت، شاخص شرکت‌های مربوط نیز افت قابل توجهی داشت که بر شاخص کل نیز اثر گذاشت.
دوره‌ای نیز وجود داشت که ما در تحریم قرار داشتیم و روند قیمت‌های نفتی نیز نزولی بوده است، اما حرکت شاخص بورس افزایشی بود، این روند را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟
بله، این موضوع صحیح است و به همین خاطر متغیرهای دیگر نیز وجود دارد که شاخص کل بازار را تغییر دهند، اما در کشور ما و اکثر کشورهای نفتی منطقه، همبستگی بالایی میان شاخص‌های نفتی و شاخص کل بازار وجود دارد، اگر چه ممکن است حرکت این دو همزمان نباشد.
اصولاً با توجه به آمارهایی که متغیر کلان اقتصادی طی دهه گذشته منتشر شده است، می‌توان دریافت که میان متغیرهای اساسی مانند رشد اقتصادی و درآمدهای نفتی رابطه مشخصی وجود دارد، به شکلی که با رشد درآمدهای نفتی، متغیر رشد اقتصادی نیز افزایش یافته، اما این روند در بازار بورس کامل مشخص نیست، این موضوع به چه دلیل است؟ این روند چرا در کشورهای دیگر به شکل واضح‌تری مشاهده می‌شود؟
اصولاً بازار سهام از اجزای تشکیل‌دهنده بازار سرمایه است و به عنوان بخشی از مجموعه اقتصاد، تابع آن است. اما چنانچه این بازار رابطه منطقی با سایر بخش‌ها نداشته باشد، معضلات و کاستی‌هایی در عملکرد آن پیش خواهد آمد. در کشورهای در حال توسعه، ضربه‌های واردشده بر اقتصاد به دلیل ضربه‌های بورس، در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته عمق بیشتری دارد. زیرا نگرانی از افت ارزش سرمایه با نگرانی‌های ناشی از بی‌ثباتی‌های مشهود در اقتصاد همراه می‌شود. در کشور ما نیز این رابطه وجود دارد و بهای نفت روی عملکرد شاخص اثر‌گذار خواهد بود، اما ممکن است با توجه به مواردی که در خصوص تاخیر اثر قیمت نفت بر بازار عنوان شد، این تغییرات در ماه‌های آتی آشکار
شود. ضمن اینکه به نظر می‌رسد با توجه به تحلیل روند افزایشی یا با ثبات قیمت نفت تداوم یابد.
در شرایط کنونی چه تحلیل‌ها و پیش‌بینی از آینده قیمت نفت وجود دارد؟
با توجه به بررسی‌های انجام‌شده قیمت نفت بسیار شکننده است، در عین حال به‌نظر می‌آید که قیمت‌ها افزایشی است اما انتظار نمی‌رود که به اوج قیمت قبلی برسد. اما پیش‌بینی می‌شود که حداقل 10 دلار دیگر افزایش در قیمت نفت داشته باشیم. باید در نظر گرفت که کالاهایی مانند نفت دیگر جایی برای کاهش قیمت ندارند چرا که پایین‌تر از قیمت کنونی تولید و حمل و نقل و نگهداری آن به صرفه نخواهد بود. مطمئناً ادامه این روند بر شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات تاثیر منفی خواهد داشت و باعث کاهش فعالیت آنها می‌شود.
به نظر می‌رسد برخی از چالش‌های موقت مانند افت تولید کانادا به دلیل آتش‌سوزی یا کاهش صادرات نیجریه به دلیل انفجار در پالایشگاه باعث کاهش عرضه شده است، چه تضمینی وجود دارد که با رفع این مشکل‌ها و تقویت عرضه کل، قیمت نفت به سطوح قبلی باز‌نگردد؟
توجه کنید این اتفاقات مقطعی است، اما برخی از تحلیل‌ها بدون در نظر گرفتن این موارد کوتاه‌مدت نشان می‌دهد سمت بازار به سمت افزایش است. در حال حاضر میزان تقاضا نیز افزایش یافته است. به‌طور کلی کاهش بهای نفت در سال‌های اخیر باعث شده است که میزان تقاضا برای این کالای استراتژیک افزایش یابد. افزایش تقاضا باعث می‌شود که روی قیمت تاثیر گذاشته و عامل تقویت قیمت‌ها باشد. بنابراین وقتی اتفاق مقطعی می‌افتد قیمت‌ها به‌طور محتاطانه بالا می‌رود. اما یک ذخایر استراتژیک نفت وجود دارد که باعث امنیت خاطر است. این دست اتفاق‌ها باعث می‌شود که به دلیل این ذخایر استراتژیک نگرانی زیادی برای عرضه به وجود نیاید.
یکی از موضوعات دیگری که باعث می‌شود افزایش قیمت نفت، برای شرکت‌های پتروشیمی مفید باشد، اشتیاق سرمایه‌گذاران خارجی برای فعالیت در ایران است، آیا افزایش بهای نفت باعث می‌شود که روند سرمایه‌گذاری خارجی تسریع شود؟
سرمایه‌گذار خارجی به شدت به این نکته توجه دارد که نفتی که در خاورمیانه و ایران وجود دارد به شدت ارزان استخراج می‌شود. در حال حاضر مذاکرات زیادی میان شرکت‌های خارجی و ایران وجود دارد، اما پروسه انعقاد قرارداد با آنها و تشویق آنها به سرمایه‌گذاری طولانی است. اصولاً خارجی‌ها برای سرمایه‌گذاری همه جوانب را بررسی می‌کنند و تا این بررسی‌ها تکمیل نشود وارد پروسه سرمایه‌گذاری نمی‌شوند. بنابراین این دیدگاه دقیق باعث می‌شود که فعالیت آنها در ایران با وقفه صورت گیرد. اما می‌توان خوش‌بین بود که با افزایش قیمت، این سرمایه‌گذاری نیز تقویت شده است.
چرا در کشور ما، سرمایه‌گذار خارجی ترجیح می‌دهد به جای اینکه در بازار بورس فعالیت کند، به سمت فعالیت‌های مستقیم و تاسیس شرکت در ایران برود؟
خارجی‌ها بیشتر علاقه‌مند به اجرای پروژه هستند؛ برای اینکه پول مستقیم وارد بازار کنند. علت این است که آنها منابع مالی ارزانی دارند و می‌توانند از بانک‌های خود تسهیلات ارزان‌قیمت دریافت کنند، در نتیجه سرمایه‌گذاری برای آنها با هزینه کمتری صورت می‌گیرد و مشکل تامین مالی ندارند. این گروه از سرمایه‌گذاران معمولاً در پروژه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند که از تسهیلاتی که به پروژه ارائه می‌کنند نیز یک سود جانبی داشته باشند. این موضوعی است که شاید اثر اقتصادی روی اشتغال داشته باشد اما اثری که روی بازار بورس می‌گذارد بلند‌مدت خواهد بود.
البته باید تاکید کنم سرمایه‌گذار خارجی در حالت انتظار قرار دارد و به محدودیت‌های احتمالی در ایران نیز فکر می‌کند. از سوی دیگر، این سرمایه‌گذاران به دنبال صنایعی هستند که بتوانند سود بیشتری نسبت به کشور خود کسب کنند، مثلاً صنایع نفت و پتروشیمی صنایعی هستند که این پتانسیل را در کشور ما دارند.
در حال حاضر برخی از کارشناسان معتقدند مقررات در بازار بورس باعث شده است که روند سرمایه‌گذاری خارجی با چالش روبه‌رو شود، آیا تغییر این مقررات نمی‌تواند انگیزه لازم را ایجاد کند؟
بی‌شک این تغییر مقررات هم کمک می‌کند و در حال حاضر هم اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است. اما باید این را هم در نظر داشت که اگر کسی سرمایه‌گذار باشد و انگیزه لازم را داشته باشد، در شرایط کنونی نیز موقعیت فراهم است.
به عنوان آخرین نکته، شما چشم‌انداز شرکت‌های پتروشیمی را با توجه به افزایش قیمت نفت به چه شکل می‌بینید؟
در حال حاضر پتروشیمی بهترین صنعتی است که ما در آن دارای مزیت نسبی در مقایسه با دیگر کشورها هستیم. به‌نظر من شرکت‌های پتروشیمی به کف قیمتی خود رسیده‌اند و روند در آینده صعودی خواهد بود. با توجه به تحلیل‌ها حرکت آنها با توجه به افزایش قیمت نفت افزایشی است، اما این روند کمی طولانی خواهد بود. به هر شکل این صنعتی است که در صادرات نیز می‌توان به آن اتکا کرد. در شرایط کنونی افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت محصولات جهانی این همه به این صنعت کمک می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید