مدیر نظارت بر بورس‌ها از اغوای اشخاص و دستکاری قیمت‌ها در بورس می‌گوید
منتقدان طرح حمایت از بازار راه‌حل پیشنهاد بدهند
زمستان امسال برای فعالان بازار سهام خوش‌یمن نبود و در نیمه بهمن‌ماه جاری ریزش‌های سنگین ادامه‌دار شد اما در روزهای پایانی اتخاذ تصمیم ضرب‌الاجلی با هم‌اندیشی مدیران اقتصادی و سازمان بورس با اعمال مقررات جدید و محدودیت بر فروش حقوقی‌ها رنگ سبز را به تابلوهای تالار شیشه‌ای بورس برگرداند.
گویا با دخالت سازمان بورس با اعمال محدودیت‌ها بر فروش حقوقی‌ها در بازار سهام پس از برگزاری جلسه وزیر اقتصاد با مدیران بازار سرمایه از اوایل هفته گذشته از ریزش‌های سنگین کاسته شد و شاخص در برخی روزها نیز مثبت شد. درست است که این‌گونه دخالت‌ها در جهت حمایت از بازار انجام شده تا آرامش به بازار برگردد اما از طرفی به نگرانی‌هایی دامن زده که ممکن است نتایج معکوس و تاثیرات منفی در درازمدت در بازار داشته باشد. از طرفی نیز این گفته وزیر اقتصاد که در جمع مدیران بازار سرمایه گفته است که «افزایش قیمت‌ها حباب‌گونه بود و به همین دلیل دولت تصمیم گرفت در جهت پیشگیری از تبعات احتمالی آن ورود پیدا کند» ، باز بر نگرانی‌های فعالان این بازار افزوده است. آیا این دخالت‌ها در بازار منطقی است؟
توجه کنید که آقای وزیر اقتصاد در سخنانش نگفته‌اند که بازار سهام حباب دارد. نمی‌دانم چرا رسانه‌ها این‌گونه تصور کرده‌اند که ایشان حباب در بازار را تایید کرده‌اند. آقای وزیر در آن جلسه که من هم با دیگر مدیران بازار سرمایه حضور داشتم گفتند برخی اعتقاد دارند بازار حباب دارد و باید مانع بروز تبعات احتمالی آن شد. به همین علت
نیز ما برای حمایت از بازار ورود کردیم. از طرفی دولت و سازمان بورس معتقد است نباید نسبت به بازار سهام بی‌تفاوت بود، باید از این بازار حمایت کرد. درست است که بیش از 40 سال از قدمت بورس ایران می‌گذرد اما در سال‌های اخیر با ورود شرکت‌های بزرگ دولتی به بورس وسعت گرفته است. در واقع می‌توان گفت نقش بورس در اقتصاد کشور در سال‌های اخیر پررنگ شده است. بنابراین می‌توان گفت بازار سرمایه ایران بازاری جوان است و باید تجربه کسب کند؛ لذا باید حمایت‌ها از این بازار جوان به هر شکلی انجام شود. در مقابل نیز با توجه به رشد سهامداران این بازار در سال‌های اخیر این انتظار از سازمان بورس وجود دارد که حتماً از سرمایه‌های آنها حمایت کند و در مواقعی که بازار با ریزش‌های سنگین یا رشدهای هیجانی مواجه می‌شود در آن ورود کند.
یعنی اعمال محدودیت‌ها به معنای حمایت از بازار است و نه دخالت؟
به هر حال سازمان بورس در قالب مقررات و قوانین می‌تواند از بازار حمایت کند و نباید این مساله را دخالت در بازار دانست. حمایت از بازار بیشتر خواسته سهامداران است و این توقع را دارند که در زمانی که بازار منفی می‌شود با اعمال قوانین و مقررات چاره‌اندیشی کند و از سرمایه‌های آنها حمایت کند. برخی سهامداران حتی سازمان بورس را در منفی شدن بازار مقصر می‌دانند و انتظار دارند مانع ریزش‌ها شود. این مسائل نشان می‌دهد سهامداران ما هنوز با حرفه‌ای شدن در بورس فاصله دارند. آستانه تحمل زیان متناسب با بازیگرهای بورس نیست. اغلب سهامداران بورس کشور اعتقاد دارند تنها بورس باید سود دهد و نمی‌توانند تاب بیاورند و بپذیرند در یک دوره کوتاه زیان بدهند. وقتی این‌گونه انتظارات از سازمان بورس بر حمایت از بازار وجود دارد طبیعی است که مسوولان دولت و سازمان بورس نیز باید اقداماتی در جهت کنترل رفتارهای هیجانی و ریزش‌های سنگین بازار انجام دهند.
با این اوصاف شما اعتقاد دارید رشد بی‌سابقه بازار در ماه‌های قبل حبابی نبوده و این ریزش‌ها نیز معقول است؟
پس از اینکه در اواسط امسال بازار یک دوره رشد را سپری کرد ، به تدریج خبرهای منفی از ادامه سوددهی صنایعی چون پتروشیمی‌ها و معدنی‌ها بر سر نرخ خوراک و بهره مالکانه در بودجه سال آینده باعث شد تصمیم‌گیری‌ها برای پیش‌بینی ادامه سوددهی این صنایع با ابهام مواجه شود و نگرانی‌های عمومی نیز بر این امر افزوده شد که ممکن است این مسائل بر دیگر صنایع نیز تاثیر بگذارد و جو فروش بر بازار را حاکم کرد. چرا که پیش از این یکی از دلایل رشد بی‌سابقه بازار پس از انتخابات ریاست جمهوری و تغییر دولت افزایش انتظارات مثبت در خصوص دولت جدید بود که سهامداران پیش‌بینی کرده بودند دولت جدید در بخش صنعت تصمیماتی اتخاذ خواهد کرد که دیگر ابهام وجود نداشته باشد و صنایع به سرعت رشد کنند.
یعنی پیش‌بینی‌های سهامداران با توجه به انتظارات بالایی که دولت جدید داشتند شاخص بورس را به شکل هیجانی در مقطع پس از انتخابات افزایش داد؟
به هر شکل مبنای عملکرد بورس با پیش‌بینی است. سهامداران صبر نمی‌کنند تا تصمیمات و سیاست‌ها در عمل محقق شود بلکه بر اساس پیش‌بینی مثبت و منفی که دارند روند سهام را تحلیل و اقدام به خرید و فروش می‌کنند. به همین جهت پیش‌بینی‌ها و انتظارات بیش از اندازه از دولت جدید بازار را به شکل قابل توجهی مثبت کرد و حجم بزرگی از نقدینگی وارد این بازار شد اما پس از مدتی با اتفاقاتی که در خصوص نرخ خوراک و بهره مالکانه در مجلس رخ داد سهامداران به این نتیجه رسیدند بیش از اندازه در پیش‌بینی‌ها خوش‌بین بوده‌اند و انتظارات‌شان از دولت تا حدودی بالا بوده است. به همین علت یکی از دلایل افت شاخص و حاکم شدن جو فروش بر بازار درست از آب در نیامدن پیش‌بینی سهامداران است.
اعمال مقررات و محدودیت‌های جدید در جهت حمایت از بازار تا چه زمانی ادامه دارد؟
اعمال این مقررات و محدودیت‌ها بر فروش حقوقی‌ها تا اطلاع ثانوی ادامه دارد اما دائمی نیست. مدیران کاریزماتیک باید در شرایط بحران تصمیم بگیرند، اگر ما تصمیم ویژه نگیریم تا از بازار حمایت کنیم قطعاً سهامداران از سازمان بورس آزرده‌خاطر می‌شوند و انتظار دارند در این شرایط بحرانی سازمان بورس وارد بازار شود. منتقدان این‌گونه طرح‌ها و تصمیمات دولت و سازمان بورس در جهت حمایت از بازار راه حل و پیشنهاد بدهند اگر معقول باشد ما همان شیوه را در پیش می‌گیریم. نباید تنها انتقاد کنیم و اقدامات مسوولان را زیر سوال ببریم. اتفاقاً در بررسی به این نتیجه رسیده‌ایم که 90 درصد بازار از اعمال این محدودیت‌ها با مشکلی مواجه نمی‌شوند و می‌توانند با خیال آسوده در بازار خرید و فروش کنند. عمدتاً سهامداران حقیقی از اعمال این محدودیت‌ها راضی هستند.
اعتقاد دارید با اعمال این محدودیت‌ها اعتماد به بازار برمی‌گردد؟
بله، بررسی‌های ما نشان می‌دهد به تدریج این اعتماد به اعمال محدودیت‌های جدید برمی‌گردد. البته برخی سهامداران گلایه دارند که به نظر می‌رسد پس از مدتی با بازگشت آرامش به بازار از این مساله راضی خواهند شد. ما از سهامداران بزرگ و حرفه‌ای‌مان نیز در برخی موارد گلایه داریم چرا که در این دوره نشان دادند آنها نیز مانند سهامداران غیر‌حرفه‌ای و کوچک جوگیر شدند و سریع صف‌های خرید و فروش را درست کردند.
به هر شکل بخش قابل توجهی نقدینگی وارد بازار سهام شده و مقداری از آن از این بازار خارج شده است اما هنوز بخش عمده سرمایه‌ها در بازار سهام موجود است، سازمان بورس چه برنامه‌ای برای حفظ سرمایه‌های مردمی در بازار سهام دارد؟
با طرح حمایت از سرمایه‌گذاران بازار سهام پس از آنکه بازار به ثبات برسد چند برنامه ویژه برای حفظ سرمایه در بازار داریم. اولاً اینکه صندوق‌های جدید برای سرمایه‌گذاری در بخش مختلف صنعت تشکیل خواهد شد. به طور مثال در بخش ساختمانی و پتروشیمی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایجاد خواهد شد و کسانی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها هستند می‌توانند از این طریق سرمایه‌گذاری کنند. قصد داریم به هر شکلی سرمایه‌ها را در بورس حفظ کنیم. در همین راستا موضوع صندوق ثبات بازار سرمایه را که آقای وزیر اقتصاد بر تشکیل آن تاکید کرده‌اند به طور جدی پیگیری خواهیم کرد. در تلاش هستیم این صندوق را وسیع کنیم و به سطحی برسد که در بازار اثرگذار باشد و حمایت‌های قوی از بازار انجام دهد. علاوه بر این عرضه‌های اولیه با قیمت‌های جذاب را افزایش خواهیم داد تا به رشد بازار کمک کند. بازارگردانی در حوزه شرکت‌ها در
بازار سرمایه را به شکل ویژه دنبال خواهیم کرد و شرکت‌های بورسی را مجاب خواهیم کرد که سهام خود را بازارگردانی کنند. از حقوقی‌های بازار می‌خواهیم تا در حوزه حمایت از بازار سهم داشته باشند و منفعل نباشند. آموزش‌ها در سطح سهامداران حقیقی بورس را افزایش می‌دهیم. تلاش خواهیم کرد تا سهامداران حقیقی و تازه‌کار از طریق نهادهای مالی و تخصصی وارد بازار شوند و اقدام به خرید و فروش کنند. باید اقدامات خاصی در این زمینه انجام شود حتی مقرراتی تدوین شود که سهامداران تازه‌وارد به طور مثال تا شش ماه تنها از طریق صندوق سرمایه‌گذاری مجاز به خرید و فروش سهام باشند.
شما خودتان هم می‌دانید اکنون که سرمایه‌گذاران حقیقی با سرمایه اندک وارد بورس می‌شوند و کد معاملاتی می‌گیرند اما هیچ گونه آموزش و مشاوره از سوی کارگزاران به آنها داده نمی‌شود.
در مقررات آنلاین گفته شده که باید کارگزاران به هر فردی که کد سرمایه‌گذاری می‌دهند آموزش‌های لازم را ارائه دهند تا با آگاهی وارد بازار شوند. اما متاسفانه کارگزاران به این مسائل توجه نمی‌کنند. شاید ضمانت اجرا لازم دارد تا کارگزاران الزام شوند این آموزش‌ها را به سهامداران تازه‌وارد بدهند و حتی از آنها آزمون بگیرند و پس از کسب نمره حد نصاب کد معاملاتی به آنها داده شود. قبول داریم آموزش‌ها در سطح سهامداران مبتدی کافی نیست به همین جهت در برنامه‌های آینده در این زمینه برنامه ویژه داریم. همان‌طور که گفتم سهامداران حقیقی در حال حاضر نقش ویژه‌ای در بازار دارند و بسیار فعالند. اگر با آگاهی وارد بورس شوند با هر نوسان و شایعه‌ای که در بازار پخش می‌شود نگران نمی‌شوند و اقدام به خرید و فروش افراطی سهام‌شان نمی‌کنند. برای دولت و سازمان بورس حفظ سرمایه‌های مردم بسیار اهمیت دارد و باید از سهامداران حقیقی حمایت شود.
شما بر حمایت از بازار سرمایه توسط سازمان بورس تاکید دارید اما آنچه وظیفه اصلی سازمان بورس است نظارت بر بازار است. اما به گفته فعالان بازار در این زمینه سازمان بورس با ضعف مواجه است. چرا که در مقطعی که بازار رو به رشد بود برخی به صورت تبانی بر روی سفارش‌های خرید در یک نماد از داخل بازار و ایجاد شایعه در خارج از آن از طریق برخی سایت‌ها و رسانه‌ها بر روی سهم مربوطه روند قیمت آن را تغییر می‌دادند. آیا این مسائل تخلف محسوب نمی‌شود و نباید مقام ناظر با عاملان آنها برخورد می‌کرد؟ ظاهراً رویه‌های مشخص و شفافی در زمینه نظارت‌ها وجود ندارد.
رویه‌های مشخص برای نظارت هم به لحاظ مقررات و قوانین وجود دارد و هم از طریق سیستم و نرم‌افزارهای نظارتی قوی معاملات تحت کنترل هستند. اتفاقاً سیستم سازمان بورس نسبت به سایر ارگان‌های نظارتی مشابه در حوزه بانک و بیمه قوی‌تر است. از حدود شش سال قبل که هنوز بورس به بزرگی امروز نبود سیستم نرم‌افزاری توانمندی طراحی و پیاده‌سازی کردیم که از رویه‌های مشخص و شفاف در چارچوب ضوابط و مقررات تدوین‌شده برخوردار بوده و بر اساس استانداردهای بین‌المللی است. از این جهت نمی‌توان
به سازمان بورس ایراد گرفت چرا که در زمینه نظارت سیستمی و کارآمد عمل می‌کنیم. اما واقعیت این است که وقتی بازار با صعود و نزول سنگین مواجه می‌شود بیشتر ناشی از حرکت جمعی سهامداران است. این حرکت جمعی سهامداران که بخشی از آن ممکن است ناشی از تاثیرات فضاهای مجازی، سایت‌ها، رسانه‌ها، ارتباطات و رانت‌های اطلاعاتی باشد ما نمی‌توانیم به شکل نظارتی با آن برخورد سلبی داشته باشیم. بلکه سازمان باید مبتنی بر این مسائل اقدامات حمایتی انجام دهد. باید بازار را به شکلی حتی با عرضه‌های خرد متعادل کند تا روند صعودی دچار حباب قیمتی نشود؛ یا در مواقعی که بازار به شکل هیجانی در حال نزول است مقرراتی اعمال شود که سهامداران را از فروش افراطی منصرف کند.
این‌گونه تبانی‌ها و انتشار شایعات توسط برخی سایت‌ها و رسانه‌ها و ایجاد عدم ثبات در بازار و قیمت‌ها را از مصادیق دستکاری قیمت‌ها و جرم می‌دانید؟
بله، اغوای اشخاص و نشر شایعات در بازار به مثابه دستکاری قیمت‌هاست. در قانون اوراق بهادار بحث اغوای اشخاص و القای ظاهر گمراه‌کننده از روند معاملات جرم تلقی می‌شود. اما روند اثبات این‌گونه موارد زمان طولانی می‌برد. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا بتوان در دادگاه این جرم را اثبات کرد. به طور مثال ما در یک پرونده دستکاری قیمت که برای سال 86 بود تازه امسال توانستیم از دادگاه حکم بگیریم.
اگر تخلف و جرم است باید شیوه برخورد نیز پیش‌بینی شده باشد. پس اگر روند رسیدگی به تخلفات زمان‌بر است این نشان می‌دهد سازمان بورس در خصوص مصادیق دستکاری قیمت‌ها و ایجاد ظاهر اغوا‌کننده از روند بازار دستورالعمل مشخص ندارد؟
ما دائماً در حال بررسی و اقدام هستیم. موارد مشکوک در این زمینه را به مراجع ذی‌صلاح معرفی می‌کنیم. ماده 46 قانون بازار اوراق بهادار به شکل عمومی به موارد اشاره کرده است. دستورالعمل تخلفات انضباطی کارگزاران و مسائل مربوط به دستکاری قیمت‌ها و اغوای اشخاص را در 25 مورد به شکل مشخص و شفاف احصا کرده است که مبنای عملکرد ما در نظارت‌هاست. اما همان‌طور که گفتم اثبات این موارد زمان‌بر است و در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار داشت رسیدگی به این تخلفات و جرم‌ها به نتیجه برسد و اعلام شود.
اما در این دوره شاهد بودیم که برخلاف دوره‌های قبل حقوقی‌های بازار نیز خودشان عامل اصلی در دامن زدن به فروش‌ها بودند و تمایلی به جمع‌آوری سهام و حمایت از بازار نداشتند. علت چیست؟
به هر شکل حقوقی‌ها در موارد لزوم با یکدیگر متحد می‌شوند و از بازار حمایت کنند. اما در برخی موارد به لحاظ منابع محدودیت دارند یا در همکاری با یکدیگر انگیزه‌هایشان متفاوت است و به نتیجه نمی‌رسند تا اقدام حمایتی لازم را به عمل بیاورند. در این مواقع برای نظارت‌ها از ابزار ثانویه استفاده می‌کنیم. نمونه آن نیز قواعد جدید معاملاتی و حذف خرید گروهی سهام بود که چندی پیش در جهت حمایت از بازار اعمال شد. بنابراین وقتی حقوقی‌ها در این زمینه نقش کمرنگی داشته باشند سازمان بورس وارد میدان می‌شود. حمایت از بازار و اعمال مقررات جدید و محدودیت در فروش حقوقی‌ها نیز بر همین اساس بوده است. اما اینکه بخواهیم علت خاصی برای عملکرد حقوقی‌ها در عدم حمایت از بازار عنوان کنیم نمی‌توان دلیل خاصی را گفت. برخی می‌گویند ابهام در افزایش نرخ خوراک و بهره مالکانه و عدم حمایت دولت از صنعت باعث شده نتوانند پیش‌بینی درستی از آینده بازار داشته باشند و
ترجیح داده‌اند فروشنده باشند. برخی دیگر می‌گویند آخر سال است و حقوقی‌ها نباید ریسک کنند و فرصتی ندارند به هر دلیل که تزریق منابع‌شان با مشکل مواجه شده جبران کنند و تا آخر سال زیان شناسایی نکنند. برخی موارد دیگری را عنوان می‌کنند که قیمت‌ها در برخی نمادها بیش از اندازه بالا رفته بود و باید ریزش می‌کرد اما به هر شکل آنها دلایل خاص خود را دارند و انتظار نداریم همیشه نقش حمایتی از بازار را ایفا کنند. از طرفی اکنون سازمان بورس به این نتیجه رسیده که از سهامداران حقیقی حمایت کند. حدود 80 درصد بازار در اختیار حقوقی‌هاست و بخشی در اختیار سهام عدالت و تنها 10 درصد بازار مربوط به حقیقی‌هاست. اما این 10 درصد در حدود 60 درصد بازار فعال‌اند و نقش دارند پس باید سازمان بورس از سهامداران کوچک و حقیقی که در یک سال گذشته به شکل قابل توجهی رشد کرده‌اند حمایت کند. تصور می‌کنیم اکنون نیز حقیقی‌ها راضی هستند چرا که زمین بازی خودشان را می‌خواستند تا بر اثر جو فروش حقوقی‌ها دچار ضرر و زیان نشوند.
آقای خواجه نصیر برگردیم به بحث نظارت‌ها بر بازار، در چند سال گذشته چند مورد پرونده مشخص از مصادیق تخلفات و جرائم بازار داشته‌اید؟ سرنوشت آنها در هیات تخلفات سازمان یا مراجع قضایی به کجا انجامیده است؟
توجه کنید در حوزه نظارت بر بازار اصل اول بر پیشگیری از وقوع تخلف و جرم است. به همین علت نظارت آنلاین را تقویت کرده‌ایم و سعی کرده‌ایم مرتباً در طول بازار این نظارت را اعمال کنیم. اگر متوجه شویم برخی از حرکات و رفتارها منجر به تخلف می‌شود با کارگزاران تماس می‌گیریم و به آنها تذکر می‌دهیم.
اما اینکه در زمان معاملات بازار از اداره نظارت بر بورس‌ها با کارگزاران تماس گرفته شود که مثلاً صف خرید یا صف فروش این سهم را اضافه نکنید و سفارش‌های خود را کنسل کنید، این نشان می‌دهد در بخش نظارت بر بورس‌های سازمان بورس یک تفکر قدیمی رسوب کرده است مبنی بر اینکه فعالان بازار به بلوغ نرسیده‌اند و نیاز دارند همواره مواظبت و هدایت شوند.
نه، این‌گونه نیست. ما تنها مواردی را که احساس می‌شود فرآیند حرکات کارگزاران یا سهامداران منجر به تخلف یا دستکاری قیمت‌ها می‌شود به آنها تذکر می‌دهیم و این خواسته کارگزاران نیز بوده است که از ما خواسته‌اند پرونده‌سازی نکنید، موارد را سریعاً تذکر دهید. ما تا دو بار موارد را گوشزد می‌کنیم، اگر برای سومین بار تخلف مشاهده شد پرونده تشکیل و به مراجع ذی‌صلاح فرستاده می‌شود. پس از بازار نیز نظارت‌هایی داریم که شامل تبانی‌ها و دستکاری قیمت‌ها می‌شود که همان‌طور که گفتم پروسه رسیدگی به آن زمان‌بر است و سال‌ها طول می‌کشد که اثبات شود. این نیز به مسائل سیستم قضایی کشور برمی‌گردد. سازمان بورس مقصر نیست. به همین علت بر نظارت‌های آنلاین و پیشگیری تاکید داریم.
شایعات متعددی وجود دارد که اطلاعات شرکت‌ها بعد از رسیدن به سازمان یا اطلاعات محرمانه بازار به کرات از داخل سازمان یا شرکت‌های بورس یا شرکت سپرده‌گذاری مرکزی لو رفته و منتشر شده است. آیا این پدیده را تایید می‌کنید؟ آیا تاکنون با آن برخورد داشته‌اید و به این موارد رسیدگی شده است؟
خیر، صحت ندارد. در سازمان بورس از زمان لحظه ارسال اطلاعات شرکت‌ها به سازمان بورس، این اطلاعات در سیستم ثبت می‌شود و هیچ‌گونه اطلاعاتی نمی‌تواند درز شود. این کار سیستمی و فنی انجام می‌شود، امکان ندارد افرادی بتوانند به این اطلاعات دست پیدا کنند. قطعاً در سازمان بورس راهی برای لو رفتن اطلاعات وجود ندارد. البته ممکن است در زمانی که اطلاعات در شرکت‌ها تهیه می‌شود برخی به علت ارتباطاتی که دارند به برخی از اطلاعات دست پیدا کنند. بنابراین این مساله را تایید نمی‌کنم.
دیدگاه تان را بنویسید