شاخص؛ معیار توجیه اقتصادی

در بازار یک‌طرفه سهام ایران که خبری از فروش استقراضی (short sell function) نیست و بازیگران بازار فقط از بالا رفتن قیمتی سهام منتفع می‌شوند شاید آرزوی هر سهامداری داشتن شاخص در پورتفولیو بورسی خود و سرمایه‌گذاری بر روی آن به جای بقیه سهام‌ها باشد. شاخصی که در کمتر مواقعی پایین می‌آید و صعود را بر نزول ترجیح می‌دهد؛ شاخصی که اگر کل بازار را هم خون فرا گرفته باشد شاید گونه‌هایش اندکی به سرخی رود. این روزها بحث شاخص بورس و صحت و سقم آن داغ است، تیغ انتقاد متخصصان به سمت آن نشانه رفته است، برای سرمایه‌گذاران عدم هماهنگی شاخص با جهت قیمت سهام‌ها مخصوصاً در ریزش‌های بازار و تفاوت شتاب حرکتی این پارامتر با شتاب حرکتی قیمت‌ها جای سوال بوده و و عدم اعتماد به این نماگر اقتصادی را موجب شده و کارایی شاخص را زیر سوال برده است. با نگاهی به تاریخچه شاخص متوجه این قضیه می‌شویم که از آذرماه سال 1387 شاخص کل بورس با توجه به شرایط تورمی کشور و P/E پایین (حدود میانگین پنج تا شش) در بازار ایران بر‌خلاف P/E‌های بالا (حدود میانگین بالای 15) در بازارهای جهانی و بالا بودن سود سهام در بازار ایران (بورس تهران و بورس قاهره دارای بالاترین میزان سود نقدی در بین بورس‌های دنیا هستند) و این مطلب که سود تقسیمی قسمت قابل توجهی از انتفاع خرید و فروش یک سهم را در بر می‌گیرد در راستای بالا بردن کارایی بازار و کمک به تحلیل و تصمیم‌گیری صحیح سرمایه‌گذاران از حالت TEPIX (Tehran exchange price index) یعنی شاخص قیمتی که از تاریخ فروردین 1369 با الگوبرداری از بورس توکیو لحاظ شده بود به TEDPIX (Tehran exchange dividend and price index) یعنی شاخص قیمت و بازده یا همان شاخص درآمدی کل تغییر یافت. این شاخص به طور همزمان تغییرات قیمتی و تقسیم سود نقدی توسط شرکت‌های بورسی را در نظر می‌گیرد. در باب شرح و نقد این شاخص با توجه به ماهیت آن علاوه بر معایب و مزایای مشخصه خود شاخص به مسائل شاخص قیمتی که زیرمجموعه این شاخص است نیز باید پرداخت. باید دقت کرد که از ویژگی‌های مهم شاخص موزون بودن؛ جامع بودن و مانع بودن آن است که شاخص بازده نقدی از لحاظ موزون بودن شامل کاستی‌هایی از قبیل تاثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ بر روند شاخص در مقایسه با شرکت‌هایی با سرمایه کم و همچنین وزن‌دهی اشتباه شرکت‌ها بر اساس تعداد سهام منتشره و نه بر‌مبنای سهام قابل معامله (سهام شناور) است؛ در مورد جامع بودن با تفسیر اشتباه از این صفت و در نظر گرفتن آخرین قیمت همه سهام‌ها حتی سهام‌هایی که مدت‌ها از توقف آنها می‌گذرد باعث ایجاد نقایصی در صلابت شاخص شده و در آخر با دخیل کردن قیمت شرکت‌های سرمایه‌گذاری و اینکه این شرکت‌ها خود مالک شرکت‌های بورسی و غیربورسی دیگر هستند و احتساب مضاعف پارامتر‌های مورد نظر چه قیمت در TEPIX و سود تقسیمی در TEDPIX ویژگی مانع بودن شاخص را زیر سوال می‌برند. در مورد نحوه کار شاخص قدیم و جدید باید به این مساله دقت کرد که شاخص قیمت پس از تقسیم سود به طور معمول مگر در شرایط خاص (تعدیل مثبت قابل توجه EPS شرکت‌ها نسبت به سال مالی قبل) با کاهش قیمت سهام شرکت‌های بورسی افت پیدا می‌کند و در نتیجه این امر مانع از شتاب غیرمنطقی شاخص در بلندمدت می‌شود. اما در مقابل شاخص جدید پس از توزیع سود افت نمی‌کند زیرا سود توزیع‌شده به داخل خودش باز‌می‌گردد و در نتیجه روند صعودی شتابان‌تری می‌گیرد و باعث تعجب اهالی بازار می‌شود، در صورتی که سود تقسیمی مربوط به گذشته بوده و به وضعیت کنونی و آینده سهام ربطی ندارد و انباشت سودهای تقسیمی مانع از نشان دادن تاثیر صحیح تغییر قیمت‌ها مخصوصاً در افت قیمت سهام‌ها می‌شود و اعتبار شاخص را به عنوان دماسنج اقتصاد کشور زیر سوال می‌برد و این فرضیه را که شاخص این روزها صرفاً تبدیل به وسیله‌ای برای توجیه اوضاع اقتصادی شده است نه معیاری برای سنجش و قضاوت آن قوت می‌بخشد. در راستای جلب رضایت سرمایه‌گذاران و بر‌طرف کردن کمبودهای موجود با مساعدت شرکت بورس اوراق در روزهای آینده شاهد اضافه شدن شاخص سود نقدی

TEDIX به طور مستقل و محاسبه دوباره شاخص قیمت TEPIX و درج آن بر روی تابلو خواهیم بود که بحق تصمیماتی کارگشا بوده است. زیرا قسمت عمده‌ای از انتقادات نسبت به شاخص چه از منظر ویژگی‌های آن و چه تناقضاتی که شاخص درآمد کل ایجاد کرده بود با جزیی کردن کارایی شاخص‌ها از لحاظ مفهومی و از جنبه صنایع مختلف برطرف می‌شود و امید است روند افزایش شاخص‌ها ادامه‌دار بوده که با آمدن هر شاخص جدید بر اعتبار بورس افزوده شده و به تحلیل بهتر بازار کمک می‌کند. برای مثال با طراحی شاخص سود نقدی صنعت خاص روند تقسیم سود این صنعت مشخص شده حالا اگر شاخص موازی دیگری که روند EPS این صنعت را نشان دهد علاوه بر نمایان ساختن روند تعدیلات شرکت در فصل‌های مختلف با مقایسه با شاخص سود نقدی آن پی به درصد تقسیم سود از EPS و پتانسیل‌های جذب سرمایه صنعت می‌بریم. از عوامل مهم دیگر که در محاسبه شاخص‌های بورسی باید به آن بسیار دقت کرد تعدیلات مناسب در فرمول هر یک از شاخص‌ها با توجه به تعریف و خاصیت آنها هنگام مواردی مثل انواع افزایش سرمایه‌ها و یا ورود و خروج شرکت‌ها به بازار است،که می‌توان این مساله را با حسابرسی از شاخص‌های بورسی در بازه‌های زمانی مشخص آزمود و موجبات کسب اطمینان هرچه بیشتر اهالی بازار را فراهم آورد.