سیاه لشکر دولتی

«از 25 هزار نیروی فعال در صدا و سیما 12 هزار نفر آن مازادند.» این خبری است که علی لاریجانی، رئیس مجلس چندی پیش آن را اعلام کرد و گفت یکی از چالش‌های موثر در بحران مالی صدا و سیما 12 هزار نیروی مازاد این سازمان است. چند روز بعد از این گفته لاریجانی، وزیر نفت هم در صحن علنی مجلس برای چندمین بار به نیروهای مازاد زیرمجموعه خود اشاره کرد و گفت: وزارت نفت با مشکل مازاد نیرو مواجه است و 100 هزار نیروی مازاد دارد که همه آنها به‌صورت بی‌رویه در هشت سال گذشته استخدام شده‌اند و با تمام واگذاری‌های صورت‌گرفته همچنان با مشکل نیروی مازاد مواجهیم. نیروهای مازادی که به گفته لاریجانی «‌90 درصد بودجه کشور را جذب خود کرده و فضای تنفسی برای کارهای دیگر نمی‌گذارند.»

دیگر وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی هم گاه و بیگاه آماری از نیروهای مازاد خود ارائه می‌دهند. اردیبهشت ماه امسال معاون دفتر توسعه منابع انسانی وزارت نیرو اعلام کرد ۲۵ هزار و ۷۰۰ نیروی مازاد در وزارت نیرو وجود دارد و باید در این زمینه تدبیر شود. نیروهای مازاد آموزش و پرورش هم 50 هزار نفر عنوان شده است. علی یونسی، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری چندی پیش اعلام کرده بود دولت قبلی ۳۰۰ هزار نفر نیرو را خارج از نرخ استاندارد استخدام کرده است. استاندار آذربایجان شرقی هم از وجود 850 هزار نفر نیروی مازاد در بدنه دولت خبر داده است.

داستان نیروهای مازاد با رفتن دولت دهم بر سر زبان‌ها افتاد و تا مدت‌ها آمار نیروهای مازاد دستگاه‌ها رسانه‌ای می‌شد. شاید جامع‌ترین آمار را عسگری آزاد، معاون سرمایه انسانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال 93 اعلام کرد. وی گفته بود برخی دستگاه‌ها ۵۰ درصد نیروی مازاد دارند. گفته‌ای که بعد از آن مقامات مسوول دستگاه‌های دولتی شواهدی برای صحت آن ارائه کردند. اگرچه مساله استخدام نیروهای مازاد، بعد از دولت دهم عنوان شد اما آمارها نشان می‌دهد حدود 4 میلیون نفری که حقوق‌بگیر دولت هستند، نه طی 8 سال دولت نهم و دهم که پیش از آن به بدنه دولت اضافه شده‌اند و محمود احمدی‌نژاد تنها این بدنه فربه را با استخدام‌های بی‌رویه فربه‌تر کرده است. آن هم با نیروهایی که برخی از آنها تحصیلات زیردیپلم داشته‌اند.

دولت‌ها اما طی سال‌ها بر بدنه دولتی اضافه کرده‌اند و نیروی کمی از دولت حذف شده است. این در حالی است که بر اساس برنامه‌ توسعه چهارم و پنجم قرار بوده دولت پنج درصد از تعداد شاغلان دولتی خود را کم کند و از تعداد کارمندان خود بکاهد اما بر اساس آماری که عسگری آزاد، معاون نوبخت چندی پیش ارائه داده بود نه تنها در سال‌های اجرای برنامه چهارم و پنجم تعداد کارمندان دولت کم نشده بلکه 14 درصد هم به بدنه دولت اضافه شده است. نتیجه این افزایش نیروهای دولتی واضح است. به جای آنکه بودجه جاری کاهش یابد و بودجه عمرانی اضافه شود، بودجه عمرانی برای پرداخت هزینه‌های جاری خیل کارکنان دولتی بلعیده شده است. مقامات دولتی می‌گویند 80 درصد بودجه کل کشور بودجه جاری است اما کارشناسان اقتصادی این رقم را بالای 90 درصد می‌دانند و گزارش‌های سالانه هم نشان می‌دهد 10 درصد باقیمانده هم به نحوی صرف سیاه لشکر دولتی می‌شود. نیروهایی که به گفته رئیس مجلس به قدری تعدادشان بالا رفته که فضای تنفسی برای کارهای دیگر دولت نگذاشته است. بالا بودن نیروهای دولتی و وجود نیروی مازاد اما یک سوی سکه است و بی‌کیفیت بودن این نیروها روی دیگر سکه. به این معنا که این لشکر 4 میلیون نفری، از پس انجام امور دولتی بر‌نمی‌آید. نیروهای مازاد به وزنه‌ای سنگین برای حرکت دولت تبدیل شده است. وزنه‌ای که نه دولت توان حرکت با آن را دارد و نه امکان بازکردن آن از پای خود را.

دولتی‌ها احتمالاً از هزینه‌های بالای اقتصادی و سیاسی حذف نیروهای مازاد می‌گویند و حتی در شرایط بیکاری، راه‌حل مشکل را جذب نیروهای بیشتر به بدنه خود می‌دانند. اما اقتصاددانان معتقدند بالاخره دولت باید هزینه باز کردن این وزنه سنگین از پای خود را بدهد.