نسیم گفت‌وگو

عربستان سعودی دیپلماسی دوگانه‌ای را در قبال جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است؛ در شرایطی که طی چند ماه گذشته عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی شدیدترین انتقادها را علیه ایران به کار گرفته، چندی پیش معاون وزیر امور خارجه ایران با اعلام خبر معرفی سفیر عربستان برای تصدی سفارت این کشور در تهران گفت سطحی از گفت‌وگوها بین ایران و عربستان درباره روابط دوجانبه و برخی مسائل منطقه‌ای آغاز شده است. از سوی دیگر از زمان آغاز گفت و گوهای جدید درباره سوریه، شاهد وزیدن نسیم تازه‌ای در روابط تهران و ریاض هستیم. حضور وزرای خارجه ایران و سعودی در نشست وین 1، 2 و نیویورک را شاید بتوان اینگونه تلقی کرد که یخ روابط دو کشور تاحدی در حال آب شدن است. البته دستگاه دیپلماسی ایران هیچ‌گاه سیاست تنش‌زا و خصمانه‌ای را در مورد ریاض در دستور کار نداشته و همواره نیز بر گفت‌وگوهای منطقه‌ای تاکید کرده است. اکنون نیز اگر تحولی در روابط در حال رخ دادن است، از سمت عربستان است. اظهارات اخیر وزیر خارجه سعودی مبنی بر تمایل عربستان برای برقراری بهترین رابطه با ایران از نقاط عطف مناسبات دو کشور همسایه طی هفته‌های اخیر به شمار می‌رود. به‌نظر می‌رسد پاره‌ای اظهارنظرهای مثبت عادل الجبیر درخصوص ایران می‌تواند مجرا و مفری برای برقراری کانال‌های گفت‌وگو در زمانی باشد که عربستان نتوانسته از پس بحران‌های موجود برآید. البته روابط ایران و عربستان در حالی گام به گام به سمت تنش‌زدایی حرکت می‌کند که حوزه اختلافات میان دو کشور همچنان در سطح بالایی است و حجم اختلافات و تنش‌های دو دولت در مقطع کنونی یکی از موانع جدی برای حل‌و‌فصل موضوعات اختلاف برانگیز است، مگر اراده جدی از سوی دو بازیگر برای عبور از این خطوط تنش‌زا وجود داشته باشد. در این چارچوب نمی‌توان دل به میانجیگری واسطه‌ها خوش کرد و دو دولت چاره‌ای جز گفت‌وگوهای صریح و بی‌پرده برای حل بحران‌های موجود نخواهند داشت. نگاه‌های متفاوت دو کشور به مسائل سوریه، یمن، بحرین، عراق، لبنان و... هنوز برقرار است و در بحبوحه این اختلافات سیگنال‌هایی از بهبود روابط دوجانبه نیز به چشم می‌خورد. شاید اگر روابط ایران و عربستان به عنوان دو کشور مسلمان و اثرگذار در منطقه به سمت همکاری پیش برود، از این پس بحران‌های منطقه‌ای نیز سمت و سوی دیگری پیدا کند و شاهد کاهش درگیری‌ها در منطقه باشیم. در واقع حجم بحران‌های پس از تحولات بهار عربی در سال 2011 مساله‌ای نبود که برای سعودی‌ها قابل پیش‌بینی باشد. به‌طور دقیق حجم درگیری‌های امروز عربستان در گستره منطقه امری نیست که مقامات سعودی بتوانند بدون برخی همکاری‌ها و هماهنگی‌ها با رقیب خود از پس مهار آن بربیایند. شاید به همین دلایل باشد که عربستان سعودی هم لحن خود را در قبال تهران بهبود بخشیده و هم پس از گذشت نزدیک به دو سال اقدام به معرفی سفیر جدید خود در ایران کرده است. علی حسن جعفر، سفیر پیشنهادی عربستان برای ایران پیشتر در روسیه عهده‌دار سفارتخانه سعودی بود. او را سیاستمداری با گرایش‌‌هایی متمایل به ایران توصیف می‌کنند. لذا اگر خبر انتصاب علی حسن جعفر از سوی ایران تایید شود و خود مقامات ارشد عربستان سعودی نیز تمایل جدی برای آغاز گفت‌وگوها و ترسیم خطوط همکاری داشته باشند می‌توان گفت روابط ایران و عربستان در زمانی که بحران‌های خاورمیانه از سطح متعارف خود خارج شده و به سمت روندهای واگرایی بیشتر حرکت کرده، می‌تواند کنترل‌کننده و مدیریت‌بخش در کاستن از سطح بحران‌ها در گستره خاورمیانه باشد.