آموزه‌های تجربه اول

بزرگ‌ترین عملیات فناوری کشور از 20 فروردین‌ماه جاری کلید خورد. بالغ بر میلیون‌ها ایرانی بر اساس تصمیماتی که دولت و مسوولان اقتصادی و فناوری اطلاعات کشور گرفته بودند طی 10 روز باید از طریق اینترنت ثبت‌نام در سایت رفاهی برای دریافت یارانه نقدی در مرحله دوم را انجام می‌دادند. فارغ از اینکه در این دوره بر اساس سیاست‌های اقتصادی دولت تدبیر و امید از تعداد یارانه‌بگیران کاسته خواهد شد یا خیر اما بروز اختلال در سیستم ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها در روز اول ثبت نام اینترنتی سبب شد بار دیگر مشکلات زیرساختی شبکه اینترنت کشور نمایان شود.

بر این اساس وجود اختلالات در روز اول ثبت‌نام در سایت رفاهی و پاسخگو نبودن مسوولان دولتی به ویژه سازمان هدفمندی یارانه‌ها باعث شد تا پیرامون عملکرد فنی سایت رفاهی به شائبه‌هایی دامن زده شود. تا اینکه رفع اختلالات ثبت‌نام در سایت رفاهی و توضیحاتی که مسوول ستاد هدفمندی یارانه‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خبرگزاری ارائه داد، باعث شد تا حدودی از نگرانی‌ها کاسته شود.

اختلال یا کندی؟

به هر شکل جهانگرد معاون وزیر ارتباطات اعلام کرد که کنترل و چک‌های امنیتی عمیق برای مبارزه با حملات اینترنتی و هکرها بر روی سیستم سایت ثبت نام هدفمندی یارانه‌ها علت بروز اختلالات بوده است.

به گفته او انجام کاری با این حجم به این شکل قطعاً نیازمند کنترل‌های خاص خود است و اگر ما در روز اول هم کندی‌هایی داشتیم دلیل آن به همین موضوع برمی‌گشت. حتی جهانگرد با تاکید براینکه اختلالی در سیستم سایت رفاهی وجود نداشت در ادامه توضیحاتش پیرامون از کار افتادگی سایت رفاهی در روز اول ثبت نام هدفمندی یارانه‌ها گفته بود به هر حال لازم بود این فضا مدیریت شود و از آنجا که صف‌های طولانی برای ثبت‌نام وجود داشت ما یک یا دو ساعت کمی کندی داشتیم که این مساله موجب برخی نگرانی‌ها شده بود اما این نگرانی‌ها برطرف شد.

این در حالی بود که مسوولان سازمان هدفمندی یارانه‌ها در همان روز علت بروز اختلالات را هجوم کاربران به سایت رفاهی اعلام کرده بودند. به طوری که نرگس نجفی سخنگوی ستاد هدفمندی یارانه‌ها در گفت‌و‌گو با برخی از رسانه‌ها حجم بالای مراجعات غیر‌ضروری در ساعات اولیه ثبت‌نام را دلیل اصلی اختلال روز اول ثبت‌نام در سامانه رفاهی عنوان کرده و گفته بود روز چهارشنبه 20 فروردین‌ماه چون نخستین روز نام‌نویسی یارانه‌ها بود بسیاری از مردم در ساعات اولیه برای چک کردن وضعیت سایت و اینکه دقیقاً از آنها چه اطلاعاتی خواسته خواهد شد به سایت مراجعه کردند که متاسفانه این امر به ترافیک بالا و ایجاد کندی در سامانه منجر شد.

حملاتی که بی‌اثر بودند

با این وجود برخی شایعات پیرامون اختلالات در سایت رفاهی و حمله هکرها به این سایت باعث شد محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در بازدیدی از پست مرکزی برای اطلاع از وضعیت مردم در زمان ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها در جمع خبرنگاران توضیحاتی را ارائه کند.

به گزارش ایسنا، وزیر ارتباطات در این باره با بی‌اثر خواندن حملات به سایت رفاهی عنوان کرد: به هر حال اکنون شبکه‌های بسیار بزرگ دنیا هم گاه با حمله هکرها دچار مشکل می‌شوند و این کار بزرگی است که سایتی بخواهد جلو تمام این حملات را بگیرد؛ لذا رسیدگی به آن موجب شد برای ساعاتی در روز اول ثبت‌نام این شبکه با کندی‌هایی همراه شود.

او حتی تصریح کرد که در این فرآیند ممکن است زمانی شبکه فیبرنوری قطع شده و یا حتی این سایت مورد حمله قرار گیرد.

واعظی با واکنش به انتقاد برخی رسانه‌ها عنوان کرد که در این زمینه برخی رسانه‌ها موضوع را درک کردند و یک یا دو ساعت به ما فرصت دادند، اما برخی دوستان دیگر و برخی سایت‌ها که گویی منتظر این فرصت بودند که با خوشحالی اولین اخبار این مساله را به خود اختصاص دهند مساله را منتشر کردند، اما بعد از آن نگفتند در روزهای پنجشنبه و جمعه 500 هزار خانوار در یک ساعت موفق به ثبت‌نام شدند.

چالش‌های زیرساختی

به هر شکل پس از توضیحات مسوولان امر و فروکش کردن تب شایعات در ادامه با رفع ‌شدن مشکلات ثبت‌نام در سایت رفاهی در روزهای بعدی خبر چندانی از کندی و اختلالات نبود. اما همچنان مساله عدم توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از دغدغه‌های مهم کاربران اینترنت کشور است. اگرچه این اولین تجربه بزرگ کشور در زمینه ثبت‌نام اینترنتی است اما در گذشته نیز مواردی از، از کار افتادن سایت‌ها با هجوم کاربران در کشور وجود داشته و نمونه آن اعلام نتایج اینترنتی کنکور سراسری است. به طوری که سایت سازمان سنجش زمان با اعلام نتایج کنکور در ساعاتی و گاهی در طول روز از دسترس خارج می‌شد. به همین دلیل بروز اختلالات در روز اول ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها باعث شد تا موضوع کندی سرعت اینترنت و پایین بودن ظرفیت اینترنت کشور بیشتر از گذشته مطرح شود. کندی سرعت اینترنت در کشور اگرچه دیگر برای میلیون‌ها کاربر این شبکه به عادت تبدیل شده است و چندان عجیب و غریب نیست با این حال ثبت‌نام اینترنتی در سطح عمومی که کل جامعه را در برمی‌گیرد اگر با هدف کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان انجام می‌شود این انتظار را ایجاد می‌کند که مسوولان امر سرمایه‌گذاری در زیرساخت فناوری اطلاعات کشور را در اولویت قرار دهند. به زعم کارشناسان فن اگر قرار است ثبت‌نام‌های اینترنتی در این سطح وسیع ادامه‌دار شود و حتی ثبت‌نام انتخابات نیز از طریق اینترنت انجام شود باید زیرساخت‌های لازم تامین شوند.

توسعه در دستور کار

باید توجه داشته باشیم عوامل مختلف به ویژه در زمینه فنی دست به دست هم داده‌اند تا امروز شبکه زیرساخت کشور با چالش‌های جدی مواجه شود. از کمبود پهنای باند و انحصار زیرساخت و شرکت مخابرات گرفته تا توقف سرمایه‌گذاری‌ها در بخش زیرساخت در دولت قبلی و ضعف نظارت‌های رگولاتوری بر اپراتورها که در حال حاضر نشان می‌دهد اگر محدودیت‌های قانونی نیز بر سر افزایش سرعت اینترنت وجود نداشته باشد شبکه زیرساخت کشور قابلیت ارائه خدمات اینترنت پرسرعت برای بالغ بر 22 میلیون کاربر این شبکه را ندارد. در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل اینترنت کشور کمبود پهنای باند بوده است که تاثیر بسزایی بر کندی اینترنت به ویژه در یک سال گذشته داشته است. از طرف دیگر پایین بودن سرانه اینترنت که برای هر ایرانی یک کیلوبیت بر ثانیه است نشان می‌دهد در این زمینه تا چه میزان با عقب‌ماندگی مواجهیم. در سال‌های گذشته بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات لطمه سنگینی خورده است. در حالی که در دنیا بخش ICT سهم بالایی در تولید ناخالص ملی کشورها دارد، در ایران نه‌تنها در سال‌های اخیر این سهم افزایش نیافت بلکه متوقف شد. اگرچه فعالان بخش فناوری اطلاعات کشور امیدوارند با توجه به آغاز سرمایه‌گذاری‌ها در بخش زیرساخت‌های فناوری اطلاعات طبق گفته‌های مسوولان ICT کشور به تدریج از مشکلات کاسته شود و کندی سرعت اینترنت تا اندازه‌ای رفع شود.

بازار داغ ثبت‌نام اینترنتی در کوچه و خیابان

ثبت‌نام اینترنتی هدفمندی یارانه‌ها با حواشی دیگری نیز همراه بود. در این دوره از ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها اگرچه مسوولان دولتی از مردم خواسته‌اند در صورتی که نیاز ندارند برای دریافت یارانه ثبت‌نام نکنند و انصراف دهند اما شاهدیم ثبت‌نام اینترنتی به یکی از شغل‌های کاذب و موقت در جامعه تبدیل شده است. در هر کوچه و خیابانی از کنار اغلب مغازه‌ها به ویژه در خیابان‌هایی که کافی‌نت‌ها و فروشگاه‌های انجام خدمات رایانه‌ای و اینترنتی وجود دارند رد شوید تابلوهایی نصب شده است یا بر روی کاغذهای نسبتاً بزرگ نوشته شده است که «در این مکان ثبت‌نام یارانه انجام می‌شود». این تابلو طی 10 روز گذشته به وفور در سطح شهرها دیده شده است. حتی در برخی مکان‌های نامتعارف مانند بنگاه‌های املاک نیز مشاهده شده افراد با گذاشتن چند رایانه به ارائه خدمات اینترنتی برای ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها پرداختند. در واقع در این دوره کاسبی از ثبت‌نام یارانه نیز از دیگر حواشی‌های ثبت‌نام اینترنتی بود که در نوع خود سابقه نداشت. از سوی دیگر نرخ انجام خدمات ثبت نیز بازار سیاه ایجاد کرد. اگرچه هزینه‌ای ۳۵۰۰‌تومانی از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای ثبت‌نام متقاضیان در مراکز مربوطه تعیین شد اما گزارش‌هایی از برخی کافی‌نت‌ها و مراکز آزاد در خصوص ایجاد بازار سیاه ارائه شد به طوری که بر اساس مدت زمان ثبت‌نام حداقل از پنج هزار تومان به بالا و حتی 10 هزار تومان از متقاضیان دریافت شده بود. در این بین برخی از سایت‌های خبری نیز عنوان کردند بازار سیاه ایجاد شده برای ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها موجب شد تا برخی مغازه‌های سطح شهر با فراهم کردن یک رایانه و اینترنت از مردم و متقاضیان ثبت‌نام کنند در حالی که اطلاعات اشخاص به راحتی در اختیار آنها قرار می‌گیرد و امکان هرگونه سوءاستفاده در این زمینه نیز می‌تواند وجود داشته باشد.

برخورد با متخلفان

در مقابل مسوولان امر از کنترل و نظارت برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی خبر دادند. حتی اعلام کردند در مواردی نیز با متخلفان در این زمینه برخورد شده است. به طوری که رئیس اتحادیه فن‌آوران رایانه تهران از نرخ‌گذاری برای ثبت‌نام هدفمندی یارانه‌ها به صورت اینترنتی به ایسنا خبر داده و گفته بود با وجود آنکه نرخ‌گذاری ثبت‌نام اینترنتی صورت گرفته است در سطح شهر مبالغ مختلفی دریافت می‌شود. به گفته میرمهدی نظارت بر اجرای ثبت‌نام در کافی‌نت‌های تهران بر عهده اتحادیه است و برای این فعالیت 3500 تومان در نظر گرفته شده است. اما در سطح شهر برخی مسوولان کافی‌نت‌ها مبلغ 10 هزار تومان در ازای ثبت‌نام دریافت کرده‌اند که با ورود اتحادیه به این موضوع باقی پول از سوی مسوولان کافی‌نت به مردم برگشت داده شده است.

رئیس اتحادیه فن‌آوران رایانه تهران در پاسخ به این سوال که برای ثبت‌نام‌های اینترنتی دیگر مانند ثبت مالیات و ثبت‌نام دانشگاه نرخ‌گذاری بیشتری صورت گرفته است، گفته بود که ثبت‌نام یارانه با وجود آنکه از سه صفحه برخوردار است اما زمان کمتری نسبت به دیگر ثبت‌نام‌ها لازم دارد. از روز پنجشنبه 21 فروردین‌ماه بازرسی‌ها در رابطه با ثبت‌نام یارانه آغاز شده که در کافی‌نت‌های اطراف شهر هزینه 30 هزار‌تومانی نیز دریافت شده است.

برگزاری اینترنتی انتخابات

به هر شکل این دوره از ثبت‌نام اینترنتی با تجربه‌هایی همراه بود که در مجموع می‌توان عملکرد دولت را برای اولین تجربه این فعالیت بزرگ فناوری کشور مثبت ارزیابی کرد تا بتوان از این تجربه برای برگزاری دیگر ثبت‌نام‌های اینترنتی چون انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس استفاده کرد. به طوری که مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در روزهای اخیر عنوان کرده‌اند با توجه به تجربه‌ای که در این دوره به دست آورده‌اند در صورت موافقت مسوولان کلان کشور این آمادگی را دارند انتخابات مختلف کشور را به شکل اینترنتی برگزار کنند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هفته گذشته در جمع خبرنگاران گفت به هر حال توانایی‌های امروز ما حاصل زحمات بخش‌های مختلف است و در نهایت می‌توان گفت آنچه اتفاق افتاده یک تجربه‌ ملی است که بر اساس آن می‌توان ادعا کرد این توان وجود دارد که پس از این در صورت موافقت انتخابات کشور را هم به شکل اینترنتی برگزار کرد. واعظی با تاکید بر اینکه برگزاری انتخابات اینترنتی از ثبت‌نام هدفمندی یارانه آسان‌تر است گفته است در زمان هدفمندی یارانه‌ها مشکلاتی به مراتب سنگین‌تر از انتخابات وجود دارد چرا که در زمان برگزاری انتخابات ما می‌دانیم که به طور مثال با 65 هزار صندوق مواجه هستیم و باید بر همین اساس برنامه‌ریزی کنیم، اما در زمان هدفمندی یارانه‌ها چنین امکانی وجود ندارد و نمی‌توان تعداد افرادی را که در یک روز به این سایت مراجعه می‌کنند به طور دقیق تخمین زد، اما به هر حال ما اکنون با میلیون‌ها کاربر در سرتاسر کشور مواجهیم.

با این وجود باید منتظر ماند و دید در پایان ثبت‌نام اینترنتی هدفمندی یارانه‌ها که در این دوره تنها 12 روز به طول می‌انجامد در حالی که در دوره‌های قبلی اینگونه ثبت‌نام‌ها چندین ماه زمان می‌برد، مسوولان امر در جهت رفع مشکلات زیرساختی شبکه اینترنت کشور چه برنامه‌ای دارند. آیا توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری همه‌جانبه در این زمینه در اولویت قرار خواهد گرفت؟ تا بتوان از مزایای ارتباطات و فناوری اطلاعات در جهت رشد و توسعه اقتصادی بهره گرفت.