فتح‌الله گولن پنجه در پنجه اردوغان انداخت

«نهضت نور»، «جنبش خدمتگزاران» و یا «جنبش جماعت» اینها نام‌هایی هستند که زیر چتر نام او قرار گرفته‌اند. اسلامگرایانی که به گفته «هاکان یاووز» نویسنده کتاب «دموکراسی و سکولاریسم در ترکیه» در روندی 20ساله باعث شدند حزب عدالت و توسعه تنها دولتی باشد که بدون ائتلاف با حزبی اکثریت «پارلمان کبیر ترکیه» را به دست بگیرد. راز این ماندگاری هم به حمایت مالی تجار و بازاریانی باز‌می‌گردد که از آنها به عنوان «عوامل در سایه» یاد می‌شود. هاکان یاووز نام این افراد را «بازرگانان آناتولی» گذاشته است. پشت همه این بازاریان و نام‌های مختلفی که ردیف شد اما شخصی به نام فتح‌الله گولن قرار دارد که از او به عنوان مرد در سایه حزب عدالت و توسعه و یا پدرخوانده معنوی این حزب یاد می‌شود. مردی با تمکن مالی فراوان و قدرتمند. قدرتی که می‌تواند حتی روند صلح با کردها را تعیین و تسریع کند و حتی بی‌پروا صلح با کردها را به «صلح حدیبیه» تشبیه کند. آن هم در زمانی که دولت اردوغان زیر بمباران شدید تبلیغاتی حزب جمهوری خلق ترکیه و حرکت ملی این کشور قرار داشت و نخست‌وزیر این کشور را رسماً در تریبون‌های عمومی جدایی‌طلب می‌خواندند. کردها خط قرمز همه دولت‌های ترکیه هستند اما یک سخنرانی می‌تواند روند ماجرا را معکوس کند. گولن با حمایت از صلح با پ.‌ک.‌ک توانست روند داستان را به سود دولت اردوغان کند.
نکته مهم اما به بال‌های اجرایی این جماعت باز‌می‌گردد که می‌تواند از این طریق نفوذ خود را در بین طرفداران خود و در سطح جامعه گسترش دهد. سوای موسسات خیریه‌ای همچون «آیا کسی یاریگر نیست» گولن صاحب مدارس متعددی است که ارتباطات او را با جامعه مستحکم می‌کند و همچنان می‌تواند از این طریق تاثیر‌گذار باقی بماند. این مدارس که از به عنوان «پایگاه اجتماعی گولن» از آنها یاد می‌شود «در‌شانه» نام دارد.
مدارس خصوصی یا در‌شانه‌ها اصطلاحاً به مدارسی گفته می‌شود که پیش از کنکور ملی ترکیه دانش‌آموزان این کشور را برای ورود به دانشگاه آماده می‌کند. این مدارس در واقع پایگاه اصلی نهضت نور و طرفداران عدالت و توسعه است. اما نگاه گولن تنها به داخل ترکیه محدود نیست و مدارسی دیگر در نقاط مختلف دنیا تاسیس کرده است. مدارسی در آفریقا، خاورمیانه، آسیا و حتی ایالات متحده که تحت یک نام فعالیت می‌کنند: «نهضت خدمتگزاران». این نهضت با تمکن مالی بالایی که دارد در حدود 300 مدرسه در داخل و هزاران مدرسه در نقاط یا‌دشده تاسیس کرده است. او همچنین صاحب امپراتوری عظیمی از شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی است و روزنامه‌های مهمی زیر نفوذ مستقیم این حزب قرار دارد. به تازگی روزنامه «زمان» ورسیون ترکی و «تودیز زمان» ورسیون انگلیسی‌اش تریبون رسمی این جنبش شده است.

هدایت از آن ینگه دنیا
فتح‌الله گولن هر شامگاه دو ساعت سخنرانی ضبط‌شده از شبکه هفت ترکیه دارد که در نظر اول نشان می‌دهد رهبر معنوی حزب عدالت و توسعه ساکن این کشور است. لوکشین اما منزل اوست و منزلش یک قاره با ترکیه فاصله دارد. او در تبعیدی خودخواسته در آمریکا زندگی می‌کند و همین دور بودن از موطن اصلی‌اش عمده انتقادها را نصیب او کرده است. اما طرفداران فتح‌الله گولن در داخل این کشور حلقه قدرتمندی تاسیس کرده‌اند که نیاز به حضور خود فتح‌الله گولن را در خاک این کشور کمرنگ کرده است.
از قدرت این حزب می‌توان به موارد متعددی اشاره کرد که به عنوان جاده صاف‌کن حزب عدالت و توسعه یاد کرد و راه را برای حضور بالای 10 سال آنها فراهم کند. نگاهی به تاریخ ترکیه نشان می‌دهد هیچ دولتی به اندازه اردوغان از آسایش خاطر برای ادامه حکومت برخوردار نبوده است. نه با دولتی ائتلاف کرده و نه ارتشی موفق به برکناری او شده است. این نهضت توانست با کمک به اردوغان مهم‌ترین موانع را برای ماندگاری حکومت او بردارد و آنها را برای همیشه به کناری نهد. مهم‌ترین موانعی که بر سر راه هر دولتی در ترکیه وجود دارد حضور نظامیان در این کشور است.
تاکنون در این دوران مدرن تاریخ ترکیه که خودشان به عنوان عصر «جمهوریت» از آن یاد می‌کنند سه بار کودتای نظامی خونین اتفاق افتاده است که حتی یک‌بار نیز به اعدام نخست‌وزیر وقت انجامیده است. اما مهم‌ترین مانعی که می‌توانست قدرت اردوغان را متزلزل کند حضور نظامی‌ها بود که آن هم با یک همه‌پرسی از میان برداشته شد.
در سال 2010 این حزب توانست با حمایت مستقیم جماعت اسلامی یک همه‌پرسی برگزار کند و مصونیت قضایی ارتشی‌ها را لغو کند. این مصونیت حاصل قانون اساسی سال 1981 است که توسط دولت کودتا نگاشته شده بود. اما هاکان یاووز اعتقاد دارد که بازرگانان اسلامی با کنار آمدن با آداب سکولاریسم پایگاه‌های اجتماعی قدرتمندی را تشکیل دادند و در نهایت به گفته او مسلمانان منطقه آناتولی دولت اردوغان را که زیر نفوذ گولن بود به قدرت رساند. اردوغان در زمانی که حزب عدالت و توسعه در راس قدرت در این کشور قرار گرفت به دلیل سرودن یک شعر اسلامی به زندان افتاده بود اما او توانست با کمک همین جمعیت بازرگانان اسلامی نقش مذهب را در این کشور پر‌رنگ‌تر کند و سکولارها را یکی پس از دیگری پس بزند. اما مهم‌ترین نماد سکولاریسم یعنی ارتشی‌ها که حافظ منافع مصطفی کمال بودند در زمان اردوغان با حمایت گولن راهی زندان‌ها شدند. کنعان اورن، رهبر کودتای دهه 80 و رئیس‌جمهوری سابق این کشور هم‌اکنون با لغو همین مصونیت قضایی در زندان به سر می‌برد. یک روز پس از به زندان افتادن کنعان اورن، گولن این دستگیری‌ها را قانونی خواند و بدین طریق حمایت خود را از اقدامات حزب حاکم نشان داد.

جدایی اردوغان از گولن
یک ماه پیش اردوغان در دیدار از یکی از خوابگاه‌های ترکیه‌ای از اختلاط دختر و پسر در این مکان‌ها به شدت انتقاد کرد و خواستار برچیده شدن خوابگاه‌های مختلط شد. جماعت نور نیز به تبع رهبر خود به حمایت از اردوغان پرداخت و خواستار برچیده شدن این خوابگاه‌ها شد. هنوز یک هفته از این ماجرا نگذشته بود که اردوغان این‌بار تیغ حذف را به سمت مدارس کنکور نشانه گرفت. مدارسی که زیر نفوذ فتح‌الله گولن قرار دارد و از آنها به عنوان پایگاه برای جذب نیرو یاد می‌کنند. ناگهان رسانه‌های ترکی که زیر نفوذ فتح‌الله گولن قرار داشتند انتقادها را علیه نخست‌وزیر این کشور آغاز کردند. به ویژه تودیز زمان در مدت یک ماه تیتر اصلی خود را به انتقاد از حذف مدارس درشانه اختصاص داده بود. همین موضوع باعث شده بود برای نخستین بار بزرگ‌ترین حزب اپوزیسیون این کشور یعنی جمهوری خلق در کنار فتح‌الله گولن قرار بگیرد.
کلیچداراغلو رهبر این حزب با دیکتاتور خواندن رفتارهای اردوغان از برچیده شدن این مدارس انتقادهای تندی کرد و به دولت حاکم در خصوص بستن این مدارس هشدار داد. آنها اعتقاد داشتند که بستن این مدارس باعث بیکاری 10 هزار معلم و هزاران کارمند دیگر می‌شود. اما نهضت نور از آنجایی که مهم‌ترین پایگاه خود را از دست می‌داد تقلا می‌کرد که پایگاه خود را همچنان حفظ کند. اصرار اردوغان اما در نهایت به رویارویی دو طرف کشیده شده است و روز سه‌شنبه 17 دسامبر بنا به گفته برخی تحلیلگران حوزه ترکیه، نهضت نور با یک مانور قدرت، دولت را به دو شقه تقسیم کرد.
روز سه‌شنبه هفته گذشته نیروهای امنیت اقتصاد این کشور که وابسته به نیروهای اطلاعاتی ترکیه هستند در یک حرکت ضربتی 84 نفر از مقامات دولت که در میان آنها پسران وزیران اقتصاد، کشور و محیط زیست دیده می‌شدند، دستگیر شدند و به گفته این دسته از تحلیلگران نیروهای وابسته به نهضت نور در دستگیری عاملان فساد و ارتشای اقتصادی دست داشتند. تحلیلگران می‌گویند این ضربه مهلک می‌تواند آینده اردوغان را به خطر بیندازد و او را دست‌کم از دولت و دست آخر از حزب عدالت و توسعه دور کند. حالا رویدادها به نقطه‌ای پیش رفته‌اند که «کادری گورسل» ستون‌نویس ثابت روزنامه «ملیت» در خصوص وقایع این دستگیری این‌گونه یاد می‌کند: «این یک طلاق کثیف و خونین بود.»