جوان و جویای نام

نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه ایران از شرکت‌های سرمایه‌گذاری گرفته تا کارگزاران و سبدگردان‌ها و شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی، همه و همه تحت قواعد و مقررات تصویب‌شده در چارچوب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کنند. قانونی که از عمر آن تنها 11 سال می‌گذرد و در نتیجه، غالب نهادهای مالی تاسیس‌شده زیر پوشش این قانون سنی کمتر از یک دهه دارند. بر اساس آخرین آمارهای موجود، شمار همه نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار ایران حدود 500 نهاد است که در سه گروه کلی قابل‌ طبقه‌بندی‌اند.

گروه اول نهادهایی هستند که به‌عنوان واسطه معاملات اوراق بهادار عمل می‌کنند؛ مثل شرکت‌های کارگزاری و شرکت‌های تامین سرمایه. (عمر برخی از شرکت‌های این گروه البته بیشتر از عمر قانون بازار اوراق بهادار است.) شرکت‌های کارگزاری دستورات مشتریان خود مبنی بر خریدوفروش اوراق بهادار را در بازار ثانویه اجرا می‌کنند. کار اصلی شرکت‌های تامین سرمایه نیز واسطه‌گری در فروش اوراق بهادار در بازار اولیه است.

گروه دوم، واسطه‌هایی هستند که با جمع‌آوری سرمایه‌های سرمایه‌گذاران خرد، به نام خود در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کرده و سود حاصل را بین صاحبان سرمایه تقسیم می‌کنند. مزیت اصلی این گروه -که از شرکت‌های هلدینگ گرفته تا صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ها و صندوق‌های بازنشستگی را شامل می‌شوند- آن است که کار سرمایه‌گذاری و سهامداری در بازار سرمایه را تخصصی‌تر می‌کنند. شمار شرکت‌های جوان در این گروه (به‌ویژه در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری) بسیار زیاد است.

سومین گروه از نهادهای مالی تحت پوشش قانون اوراق بهادار اما نه واسطه خریدوفروش اوراق بهادارند و نه سرمایه دیگران را مدیریت می‌کنند، بلکه تنها به ارائه خدمات تخصصی دیگری که موردنیاز فعالان بازار سرمایه است، می‌پردازند. موسسات رتبه‌بندی، مشاوران سرمایه‌گذاری، شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی، بازارگردان‌ها و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه در این گروه رده‌بندی می‌شوند.

برخی از نهادهای مورداشاره در گروه اخیر (همچون موسسات رتبه‌بندی) اگرچه در قانون پیش‌بینی‌ شده‌اند، اما هنوز در بازار سرمایه ایران وجود خارجی ندارند. با این حال، سازمان بورس در ماه‌های گذشته اقدامات اولیه برای تاسیس شرکت‌های رتبه‌بندی را انجام داده و به طور کلی روند تاسیس نهادهای مالی در بورس ایران به گونه‌ای بوده است که در حال حاضر تقریباً برای هر نوع تقاضایی در بازار مالی، خدماتی قابل‌ارائه است. بدین ‌ترتیب شاید بتوان گفت بازار سرمایه ایران از دوران توسعه‌نیافتگی نهادهای مالی عبور کرده و عصر کیفی‌سازی نهادهای موجود را آغاز کرده است. از آنجا که مطلوبیت خدمات نهادهای مالی و نحوه نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بر آنها همچنان محل تردیدهایی است، در این پرونده تلاش می‌کنیم به این سوالات پاسخ دهیم که انتظارات از نهادهای مالی و سهامداران حقوقی فعال در بازار سرمایه چیست؟ این نهادها چقدر در انجام وظایف تعریف‌شده در قانون و تامین حقوق مشتریانشان موفق بوده‌اند؟ در راه انجام این وظایف با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند و با توجه به جوان بودن اغلب این نهادها، چشم‌انداز فعالیت آنها در بازار سرمایه چگونه خواهد بود؟