باید مذاکره کرد

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، احتمالاً بیش از هر رئیس‌جمهور دیگری در دوره‌های اخیر روی اثرات داخلی سیاست متمرکز شده است. هر پرسشی در خصوص ابعاد سیاست خارجی (مبادلات تجاری، مهاجرت، مقابله با تروریسم و...) در وهله نخست از نظر اثر آن روی ایالات متحده بررسی می‌شود. شعار «آمریکا مقدم است» بر مفهوم اثرات متعاقب دلالت می‌کند. انتخاب یک مسیر بهینه در چنین شرایطی،‌ جوهره یک سیاست خارجی موثر خواهد بود. از همین رو ترامپ اهمیت مسائل خارجی را با میزان اثرگذاری آن بر مسائل خارجی می‌سنجد و از آنجا که برجام تاثیر چندانی روی زندگی اکثر آمریکایی‌ها نخواهد داشت، آقای ترامپ در نخستین برنامه خود به آن اشاره‌ای نکرده است.

سیاست خارجی آمریکا هنوز فردی را در راس امور نمی‌بیند و البته فرقی نمی‌کند چه کسی به عنوان وزیر امور خارجه انتخاب شود؛ ترامپ برجام را یک قرارداد ناقص می‌داند و عکس‌العمل محتمل در این خصوص، تلاش برای رفع نواقص آن است. بزرگ‌ترین مشکل برجام، مدت زمان توافق است که در آن محدودیت‌های مرکزی طی 9 تا 14 سال شروع به محو شدن می‌کند. اینکه ایران اعلام کرده برنامه‌هایی را برای 20 برابر کردن ظرفیت غنی‌سازی در پیش خواهد گرفت، موجب ترس کشورهای دیگر شده و برخی معتقدند ایران تنها دو ماه با تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای سلاح اتمی فاصله دارد. چنین ظرفیت غنی‌سازی بزرگی می‌تواند «زمان گریز» را از چند ماه به چند روز کاهش دهد. بنابراین افزایش مدت زمان توافق می‌تواند عملاً اثربخشی آن را بهبود دهد. دولت ترامپ احتمالاً حمایت بیشتری از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام دهد؛ آژانسی که در یافتن یک راه‌حل موثر در خصوص «ابعاد نظامی احتمالی» برنامه هسته‌ای ایران به بن‌بست رسیده بود.

اگر برجام از سوی هرکدام از دو طرف نقض شود، هر دو دولت احتمالاً با محدوده وسیعی از گزینه‌ها مواجه خواهند شد که همواره وجود داشته: از مذاکره گرفته تا اعلان جنگ، یا اقداماتی میان این دو گزینه. همانند اتفاقی که اخیراً در کلمبیا شاهد آن بودیم، پس از آنکه پیمان صلح دولت و شورشیان فارک در همه‌پرسی رد شد، به جای بازگشت به گزینه جنگ داخلی، دو طرف با اصلاح و بهبود توافق مورد مذاکره موافقت کردند و کنگره کلمبیا نیز آن را تصویب کرد. در خصوص برجام، بهترین گزینه برای دو طرف این خواهد بود که بر سر توافقی مذاکره کنند که در آن در خصوص صلح‌آمیز باقی ماندن برنامه هسته‌ای ایران در بلندمدت اطمینان حاصل شود، و در ازای آن تحریم‌ها حذف ‌شده و فرصت‌های اقتصادی بزرگ‌تری به ایران داده شود. بدیهی است نقض برجام از سوی ایران یا ایالات متحده، بر بی‌اعتمادی گسترده‌ای که میان این دو کشور وجود دارد خواهد افزود و هرگونه مذاکره بعدی را بسیار دشوار خواهد کرد.