جوان و بیقرار
کمبود مشاغل در جهان عرب
عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهور مصر در سال 2021 اعلام کرد که خانوادههای مصری باید بهطور میانگین کمتر از یک فرزند داشته باشند. او از مدتها قبل نگران رشد جمعیت بود؛ مسئلهای که در سال 2025 پیچیدهتر میشود. مصر و دیگر کشورهای منطقه به دوره دوم افزایش جمعیت جوانان وارد میشوند. نسبت جوانان 15 تا 24 سال به کل جمعیت مصر در سال 2010 به اندکی بیش از 20 درصد رسید و سپس در سال 2020 تا حدود 17 درصد پایین آمد، اما رشد صعودی آن دوباره آغاز شد و طبق گزارش سازمان ملل تا اواسط دهه 2030 دوباره به 20 درصد بازمیگردد. اقتصاد مصر وضعیت مناسبی ندارد و آقای سیسی از آن میترسد که تعداد مشاغل به اندازه کافی نباشد. مصر تنها کشور منطقه نیست که چنین سرنوشتی را پیش روی خود میبیند. اردن و الجزایر نیز شاهد رشد جمعیت جوان خود هستند. با نگاهی به بازار کار کشورها متوجه میشویم که برخی از آنها در سالهای اخیر به احساس امنیت نسبی رسیدهاند. نرخ بیکاری در مصر از اوج 4 /14درصدی در سال 2013 روند نزولی یکنواختی در پیش گرفت و طی دهه گذشته تا 5 /6 درصد پایین آمد. اما دلیل اصلی آن بود که افراد کمتری به نیروی کار پیوستند و نرخ اشتغال هم روندی کاهشی داشت. نرخ بیکاری جوانان در خاورمیانه و شمال آفریقا 4 /24 درصد و تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. طبق گزارش سازمان بینالمللی کار در پنج سال آینده عرضه نیروی کار از تقاضا برای آن پیشی میگیرد. علاوه بر این، نسل جدید تحصیلات بالاتری دارند و ممکن است مشاغل مورد نظرشان در بازارهایی که تحت سلطه خدمات، گردشگری و تولید قرار دارند پیدا نشوند. در نتیجه ناآرامیهای اجتماعی و مهاجرت به خارج شدت گیرد. با این حال راهحلهایی نیز وجود دارد. دولتها میتوانند پول بیشتری را به صنایعی برسانند که توان بالقوه اشتغالآفرینی بالایی دارند. پروژه مشترک سازمان بینالمللی کار و اتحادیه اروپا نشان داد که بخشهای کشاورزی و نساجی قادرند فرصتهای نویدبخشی در مصر و تونس ارائه دهند. چشمانداز انرژیهای سبز نیز روشن است. طبق گزارش بانک جهانی اگر مصر بتواند به اهداف انرژی سبز خود برسد تا سال 2050 هر سال 65 هزار شغل جدید خلق خواهد کرد. بسیاری از دولتها که از بحران قریبالوقوع پیشرو آگاهی دارند سیاستهای اشتغال را تعدیل میکنند. الجزایر، تونس و مراکش در این راه پیشرفتهایی داشتهاند، اما هنوز کارهای زیادی باید انجام شود. بسیاری از کشورهای منطقه هنوز طرحهای تامین اجتماعی ندارند، به همین دلیل تعداد زیادی از کارگران آنها ترجیح میدهند به شکل غیررسمی کار کنند. همچنین ممکن است هر حرکت رو به جلو با بحران و آوارگی روبهرو شود. مردم اردن نگران آناند که هجوم فلسطینیها اقتصاد نحیف آنها را دچار مشکل کند. آوارگی مردم لبنان و سوریه به اقتصادهای هر دو کشور آسیب میرساند. آخرینباری که جمعیت جوان منطقه به اوج رسیده بود جوانان به خیابانها ریختند و با شروع بهار عربی چندین حکومت را سرنگون کردند. اینبار مقامات نگران وقوع یک جنگ گسترده منطقهای هستند. وجود یک طبقه روبه رشد از جوانان خشمگین و بیتعهد میتواند اوضاع را به میزان قابل ملاحظهای وخیمتر کند.