ترس سرمایه خرد

یک هفته معاملاتی دیگر در بازارهای دارایی به اتمام رسید. ابهامات پیرامونی بازار سهام، موجب شد تا بازار سهام با کاهش ارزش معاملات و فضای رکودی همراه شود. دلار نیز عمده معاملات خود در هفته گذشته را در کانال ۸۲ هزار تومان سپری کرد. از سویی دیگر، ثبات دلار در بازار آزاد به تثبیت قیمت‌ها در بازار طلا و سکه منجر شد. نفت برنت نیز در اواخر هفته، ۶۵ دلار به ازای هر بشکه معامله شد.

بازار سهام

بازار سهام در هفته گذشته تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل غیربازاری و ساختاری، یکی از پرچالش‌ترین مقاطع خود را در سال جاری پشت سر گذاشت. نشانه‌های ضعف سمت تقاضا در معاملات سهام، ادامه‌دار بودن حباب منفی در صندوق‌های اهرمی و کاهش ارزش معاملات نسبت به میانگین سال، حکایت از وضعیت رکودی بازار دارد که ریشه آن را باید در ابهامات سیاسی، ضعف سیاست‌گذاری اقتصادی و نااطمینانی فعالان بازار جست‌وجو کرد. در هفته گذشته، بازار سهام با افزایش معنادار عرضه‌ها مواجه شد. این در حالی است که سمت تقاضا، ضعیف‌تر از ماه‌های گذشته ظاهر شد و به‌طور متوسط ارزش معاملات خرد سهام به کانال ۹ هزار میلیارد تومان (۹همتی) سقوط کرد؛ این رقم در مقایسه با میانگین سال جاری که در کانال ۱۳همتی قرار دارد؛ افتی محسوس را نشان می‌دهد و بیانگر آن است که سرمایه‌گذاران با احتیاط بیشتری نسبت به ورود نقدینگی به بازار رفتار می‌کنند. از نگاه کارشناسان، این کاهش ارزش معاملات در شرایطی رقم خورده که ابهامات پیرامون مذاکرات هسته‌ای و رویکرد نامشخص سیاست‌گذار اقتصادی، فضای انتظاری را در بین فعالان بازار تشدید کرده است. صنعت خودرویی که همواره یکی از کانون‌های توجه بازار بوده، در روزهای اخیر به دلیل عدم شفافیت در تصمیمات کلان، بار دیگر در مرکز انتقادها قرار گرفته و به نوعی به نماد ناکارآمدی در حوزه سیاست‌گذاری تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین موضوعات هفته گذشته، تداوم و تشدید حباب منفی در صندوق‌های اهرمی بود. داده‌ها نشان می‌دهد که در هفته گذشته، میانگین حباب منفی این صندوق‌ها به حدود منفی هفت درصد رسیده و در معاملات روز چهارشنبه، حتی برخی از این صندوق‌ها با حباب‌های بیش از منفی ۱۰ درصد معامله شدند. این پدیده، که عملاً به فاصله چشمگیر قیمت تابلو (market price) از ارزش خالص دارایی (NAV) صندوق‌های اهرمی اطلاق می‌شود، به نوعی یادآور تجربه تلخ صندوق‌های دولتی دارا یکم و پالایش یکم در سال ۱۳۹۹ است. کارشناسان بر این باورند که حباب منفی در صندوق‌های اهرمی نه‌تنها نشانه‌ای از فقدان بازارگردانی، بلکه بازتابی از بی‌توجهی سیاست‌گذار به ماهیت پرریسک این ابزار مالی است. نبود بازارگردان فعال، تعلیق بعضی ابزارهای تثبیت‌کننده و قوانین خلق‌الساعه سازمان بورس، در کنار انفعال برخی مدیران صندوق‌ها، زمینه‌ساز شکل‌گیری وضعیت بغرنج فعلی شده است. از این منظر، سرمایه‌گذاران خاطرات تلخ سال ۱۳۹۹ را در ذهن مرور می‌کنند؛ سالی که دولت دو صندوق قابل‌معامله با محوریت صنایع بانکی، بیمه و پالایشی را به بازار عرضه کرد، اما به دلیل عدم حمایت مناسب و نبود شفافیت، قیمت این صندوق‌ها برای مدت طولانی کمتر از NAV باقی ماند. اگرچه در بهار امسال، قیمت صندوق پالایش یکم به محدوده NAV نزدیک شده، اما دارا یکم همچنان با حباب منفی قابل ‌توجهی معامله می‌شود و عملاً اعتماد به این‌گونه ابزارها در سطحی نازل قرار دارد. با نگاهی به عملکرد ابزارهای سرمایه‌گذاری در پنج‌ماهه گذشته، تصویری قابل تامل از روند بازدهی به‌دست می‌آید. از دی‌ماه ۱۴۰۳ تاکنون، تنها صندوق‌های طلا توانسته‌اند از نظر بازدهی، صندوق‌های درآمد ثابت را پشت سر بگذارند. سایر موارد شامل صندوق‌های اهرمی، شاخص کل، شاخص هم‌وزن و حتی نرخ دلار، بازدهی کمتری نسبت به صندوق‌های درآمد ثابت ثبت کرده‌اند. این مسئله، به روشنی بیانگر قدرت بالای نرخ بهره در تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری است. در شرایطی که نرخ سود بدون ریسک در سطوح بالایی تثبیت شده، سرمایه‌گذاری در هر دارایی پرریسکی مانند سهام، نیازمند بازدهی بالقوه بسیار بالا برای جبران هزینه فرصت است؛ موضوعی که عملاً در بازار فعلی محقق نشده است. هرچند در مقاطعی مانند اواخر زمستان و اوایل بهار، برخی دارایی‌ها نظیر صندوق‌های اهرمی یا شاخص کل برای مدت کوتاهی از صندوق‌های درآمد ثابت سبقت گرفتند، اما این روند پایدار نبوده و باز هم جریان نقدینگی به سمت دارایی‌های با درآمد ثابت بازگشته است. طلا نیز در این میان، مسیر متفاوتی را تجربه کرده است. افزایش بهای اونس جهانی طلا از ابتدای سال، عاملی کلیدی در رشد قیمت ریالی صندوق‌های طلا بوده است. با این حال، در سال جاری، این صندوق‌ها حدود ۲۰ درصد از سقف قیمتی خود را از دست داده‌اند. اگر این اصلاح قیمتی در بازار طلا اتفاق نمی‌افتاد، احتمالاً بازدهی صندوق‌های طلا به مراتب بیشتر از صندوق‌های درآمد ثابت بود و جایگاه بی‌رقیبی در صدر جدول بازدهی پنج‌ماهه بازار سرمایه داشتند. با مرور اتفاقات هفته گذشته و ترسیم چشم‌انداز پیش‌رو، به نظر می‌رسد که بازار سرمایه همچنان با چالش‌هایی بنیادین مواجه است. از یک‌سو نبود برنامه‌ای روشن برای حمایت از ابزارهای نوین مالی مانند صندوق‌های اهرمی، باعث ایجاد فضای بی‌اعتمادی در بین سرمایه‌گذاران شده و از سوی دیگر، تصمیمات خلق‌الساعه نهاد ناظر و ضعف در حوزه سیاست‌گذاری صنعتی، مانع از شکل‌گیری انتظارات باثبات در بازار شده است. در چنین فضایی، بعید است که بازار بتواند از رکود فعلی فاصله بگیرد؛ مگر آنکه در سه محور اصلی شامل: سیاست خارجی (مذاکرات)، اصلاح سیاست‌های اقتصادی (خصوصاً نرخ بهره) و بازبینی فوری در قوانین مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری، گشایش جدی رخ دهد. بازار سهام، همچنان چشم‌انتظار یک تغییر جدی است؛ تغییری که شاید نه در نمودارها، بلکه در سطح تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و مالی باید آغاز شود.

بازار ارز

عمده معاملات بازار ارز در هفته گذشته در کانال ۸۲ هزار تومان به ثبت رسید؛ اسکناس آمریکایی در روز سه‌شنبه هفته گذشته، پس از ۱۰ روز معاملاتی متوالی، کانال ۸۲ هزار تومان را از دست داد و وارد کانال ۸۱ هزار تومان شد. اما در روز چهارشنبه، مجدداً دلار به کانال بالاتر بازگشت. بررسی نوسانات شاخص ارزی در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که دلار از توان و قدرت کافی برای صعود یا نزول قوی برخوردار نیست. دلار در بازار آزاد کاملاً به اخبار مذاکراتی چشم دوخته است و کوچک‌ترین خبر مثبت یا منفی از جریان مذاکرات، بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد که تا زمان مخابره نتیجه قطعی از مذاکرات؛ دلار به نوسان محدود خود در سطوح کنونی ادامه دهد. مطمئناً اگر مذاکرات میان ایران و آمریکا نتیجه‌بخش باشد؛ قیمت دلار در بازار آزاد را تحت فشار قرار خواهد داد و دلار به ارقام کمتر از ۸۰ هزار تومان خواهد رسید. اما اگر اخبار منفی از جریان مذاکرات مخابره شود؛ دلار به سمت قله‌های قبلی رهسپار خواهد شد و ثبت قله‌های جدید در شاخص ارزی چندان دور از ذهن نیست. قیمت دلار در سال گذشته، حدود ۶۲ درصد رشد قیمتی را به ثبت رساند و بعد از ثبت قله ۱۰۵ هزارتومانی در ابتدای امسال، با مخابره خبر انجام نخستین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، دلار در بازار آزاد تحت فشار قرار گرفت و حتی تا کانال ۷۸ هزار تومان نیز عقب‌نشینی کرد؛ البته اتراق قیمت اسکناس آمریکایی در مقادیر کمتر از ۸۰ هزار تومان چندان ادامه‌دار نبود و نرخ ارز مجدداً پس از چند روز به کانال ۸۰ هزارتومانی بازگشت. نرخ دلار توافقی نیز همچنان در کانال ۶۹ هزار تومان قرار دارد؛ بعد از افزایش‌های پی‌درپی نرخ دلار توافقی در اوایل دولت چهاردهم، در ماه‌های اخیر این نرخ در محدوده ۶۹ هزار تومان تثبیت شده است.

بازار طلا و سکه

بازار طلا و سکه نیز در سال جاری به‌طور کامل تحت تاثیر نرخ دلار بوده است. با وجود اینکه از ابتدای سال جاری شمسی، بهای اونس در بازار جهانی در مسیر صعودی قرار داشته است و حدود ۱۰ درصد رشد را به ثبت رسانده است؛ افت قیمت دلار در بازار آزاد سبب شده که قیمت‌ها در بازار طلا و سکه به‌طور میانگین با افت ۲۰درصدی همراه شود. این موضوع گویای این نکته است که قیمت‌ها در بازار طلا و سکه، تاثیرپذیری بیشتری از نرخ دلار نسبت به بهای اونس جهانی طلا دارد. در هفته گذشته نیز تحت تاثیر ثبات در بازار ارز، بازار طلا و سکه نیز روزهای آرامی را پشت سر گذاشت. بررسی ورود و خروج پول حقیقی به صندوق‌های طلا در سال جاری نشان می‌دهد که بیش از هفت همت پول حقیقی از صندوق‌های طلا خارج شده است. این در حالی است که در سال گذشته حدود ۵۰ همت پول حقیقی وارد این صندوق‌ها شده بود. خروج پول از صندوق‌های طلا در سال جاری که عمدتاً به خاطر کاهش نرخ ارز رقم خورده، نشانی از کاهش انتظارات تورمی در بازار است. در واقع، با مذاکراتی که از اواخر ماه نخست سال آغاز شد؛ انتظارات تورمی فروکش کرد و اثر مثبت این موضوع، قیمت دلار در بازار آزاد را وادار به عقب‌نشینی کرد و نهایتاً این موضوع موجب افزایش عرضه‌ها در بازار طلا و سکه شد. نکته قابل توجه دیگر در بازار طلا و سکه در سال جاری، افت بیش از ۳۰درصدی قیمت نیم‌سکه و ربع‌سکه در سال جاری است. این در حالی است که در سال گذشته، نیم‌سکه توانسته بود در میان دارایی‌های بازار طلا و سکه بهترین عملکرد را به ثبت برساند.

بازار نفت

قیمت نفت برنت و وست تگزاس به دلیل نگرانی درباره مذاکرات ایران و آمریکا و کاهش تولید نفت به دلیل آتش‌سوزی در کانادا بالا رفت. قیمت نفت در معاملات اولیه آسیا در روز چهارشنبه به دلیل نگرانی‌ها در مورد عرضه، در حالی که ایران آماده پاسخگویی به پیشنهاد آمریکا برای توافق هسته‌ای که تحریم‌ها علیه این کشور تولیدکننده نفت را کاهش می‌دهد و در حالی که تولید کانادا تحت تاثیر آتش‌سوزی‌های جنگلی قرار گرفته است، افزایش یافت. قیمت آتی نفت خام برنت با ۵۵ سنت یا 85 /0 درصد افزایش به 18 /65 دلار در هر بشکه رسید. نفت خام وست تگزاس اینترمدییت آمریکا پس از اینکه در اوایل جلسه حدود یک درصد افزایش یافته بود، با ۵۹ سنت یا 94 /0 درصد افزایش به 11 /63 دلار در هر بشکه رسید. تنش‌های ژئوپولیتیک در روزهای گذشته از قیمت‌ها حمایت کردند. یک دیپلمات ایرانی در روز دوشنبه گفت که تهران قصد دارد پیشنهاد آمریکا برای پایان دادن به مناقشه هسته‌ای چند دهه‌ای را رد کند و آن را بی‌توجه به منافع کشورش و بدون هیچ‌گونه نرمش در موضع واشنگتن در مورد غنی‌سازی اورانیوم توصیف کرد. درگیری مداوم بین روسیه و اوکراین همچنان به نگرانی‌های مربوط به عرضه و افزایش ریسک ژئوپولیتیک دامن می‌زند. آتش‌سوزی‌های جنگلی در آلبرتا کانادا، به‌طور موقت برخی از تولید نفت و گاز را متوقف کرده و احتمالاً عرضه را کاهش داده است. طبق محاسبات رویترز، آتش‌سوزی‌های جنگلی در کانادا حدود هفت درصد از کل تولید نفت خام این کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در همین راستا جهش شدید قیمت نفت در روز دوشنبه عمدتاً به دلیل آسودگی خاطر از عدم افزایش تولید اوپک و متحدانش، از جمله روسیه، نسبت به دو ماه گذشته بود. دانیل هاینز، تحلیلگر ارشد کالا در گروه ANZ، در یادداشتی گفت: با توجه به اینکه بدترین ترس‌ها محقق نشده‌اند، سرمایه‌گذاران موقعیت‌هایی را که بر اساس انتظارات از قیمت‌های پایین‌تر پیش از نشست اوپک پلاس که اوایل این هفته برگزار شد، اتخاذ کرده بودند، رها کرده‌اند.