خودرو ایمن گران است
گفت‌وگو با سعید مدنی مدیرعامل پیشین سایپا
سعید مدنی معتقد است: ایرانی‌ها نشان داده‌اند برای آنکه خودرویی بهتر سوار شوند، زیر بار هزینه آن نیز خواهند رفت. در واقع حاضرند خودرو را گران‌تر بخرند ولی در عوض با سطحی مناسب از کیفیت و ایمنی طرف باشند.
بحث تعطیلی خودروسازان و تامین نیاز بازار داخل از طریق واردات، سال‌هاست جسته‌گریخته از سوی برخی کارشناسان و مسوولان مطرح می‌شود. این در حالی است که به اعتقاد دسته‌ای دیگر از تحلیلگران، چنین اقدامی تنها پاک کردن صورت‌مساله بوده و چندان دردی را دوا نمی‌کند. در این مورد سعید مدنی مدیرعامل پیشین سایپا نیز معتقد است عملاً امکان تامین نیاز بازار خودرو از طریق واردات نیست چه آنکه نه ارز لازم برای این کار وجود دارد و نه تمام مشتریان داخلی توان خرید آنها را دارند. به گفته وی، هر خودرویی با توجه به کلاس و مشخصات فنی و قیمتی‌ای که دارد، از یک سطح خاص کیفیت و ایمنی برخوردار بوده و نمی‌توان آن را با خودرویی در کلاس و قیمت و مشخصاتی متفاوت مقایسه کرد. مدنی بر این باور است که به واسطه مشاوران خارجی و همکاری با شرکت‌های فنی و مهندسی معتبر دنیا می‌توان خودروهایی باکیفیت و ایمن ساخت و نیازی نیست خودروسازی را تعطیل و واردات کامل انجام داد.
♦♦♦
اخیراً یک مقام مسوول در دولت عنوان کرده که خودروهای داخلی ایمن نیستند و باید به جای آنها، محصولات خارجی وارد کنیم. البته در این سال‌ها انتقادات زیادی در مورد کیفیت و ایمنی خودروها مطرح شده و بسیاری از کارشناسان و مسوولان به این مساله معتقد هستند. نظر شما در این مورد چیست؟ آیا خودروهای داخلی واقعاً ایمن نیستند؟
وقتی صحبت از ایمنی و کیفیت خودرو می‌کنیم، باید به مسائلی مانند کلاس و مشخصات فنی و البته قیمت توجه کنیم و با در نظر گرفتن جمیع آنها، در این مورد نظر دهیم. هر خودرویی با توجه به کلاس و مشخصات فنی و قیمتی‌ای که دارد، از یک سطح خاص کیفیت و ایمنی برخوردار بوده و نمی‌توان آن را با خودرویی در کلاس و قیمت و مشخصاتی متفاوت مقایسه کرد. به عنوان مثال، در بحث ایمنی، منطقی و منصفانه نیست پراید 20 میلیون‌تومانی را با یک خودرو وارداتی مثلاً 150میلیون‌تومانی مقایسه کنیم، چون اصلاً هیچ وجه مشترکی میان آنها وجود ندارد. در واقع وقتی صحبت از پراید و پژو 405 (قدیمی‌ترین خودروهای داخلی) می‌کنیم، نمی‌توانیم انتظار ایمنی و کیفیتی در سطح مثلاً هیوندایی و تویوتا داشته باشیم. این خودروها (پراید و 405 و سایر خودروهای به اصطلاح ناایمن و کم‌کیفیت داخلی) با توجه قیمتی که دارند، سطحی از ایمنی و کیفیت را ارائه می‌دهند و باید در همان سطح از آنها انتظار داشت. نکته دیگر اینجاست که خودروهای داخلی با وجود همه کم‌وکاستی‌ها، در حال حاضر استانداردهای داخلی را رعایت می‌کنند هرچند با توجه به استانداردهای جدیدی که از سال آینده لحاظ می‌شوند، برخی از آنها امکان تولید نداشته و حذف خواهند شد. این را هم در نظر بگیرید که خودرو تنها یکی از سه عامل اثرگذار در تصادفات و تلفات جاده‌ای به شمار می‌رود و نقش اصلی را خطای انسانی دارد. بنابراین باید به مردم آموزش‌های لازم را در این مورد داد؛ آموزش‌هایی مبنی بر اینکه حتماً از کمربند ایمنی استفاده کنند یا با خودروهای ارزان داخلی، به دنبال سرعت بالا نباشند.
شما می‌گویید از هر خودرویی باید مطابق با قیمت آن انتظار کیفیت و ایمنی داشت؛ آیا خودروهای داخلی در سطح قیمتی که دارند، از کیفیت و ایمنی متناسب برخوردارند؟
بخشی از خودروهای داخلی دارای طراحی متعلق به چندین سال پیش هستند که طبعاً امکان توسعه کیفی در آنها بسیار محدود است. در واقع این خودروها از طراحی روز دنیا بسیار عقب مانده و تا حدی اندک می‌توان اصلاحات فنی در آنها انجام داد. با این توضیح، می‌توان گفت این دسته از خودروها چندان ایمنی متناسب با قیمت نداشته و باید از چرخه تولید حذف شوند.
در این سال‌ها زیاد عنوان شده که یکی از دلایل کیفیت نامناسب و ایمنی پایین خودروهای داخلی، نظام قیمت‌گذاری در خودروسازی کشور است به نحوی که خودروسازان به دلیل محدودیت در افزایش قیمت، از سطح کیفی و ایمنی محصولات خود می‌زنند. این را قبول دارید؟
در اینکه نظام فعلی قیمت‌گذاری خودرو کارآمد نبوده و به خودروسازان آسیب رسانده، تردیدی وجود ندارد و این موضوع اثرات منفی خود را اتفاقاً در حوزه کیفی و ایمنی بسیار نشان می‌دهد. وقتی قیمت خودرو با وجود افزایش هزینه‌های تولید، ثابت نگه داشته شده یا متناسب با هزینه‌ها بالا نرود، خودروسازان عملاً نمی‌توانند محصولات خود را به روز کنند. به روز کردن کیفیت و ایمنی خودروها نیاز به انجام تحقیق و توسعه دارد و تحقیق و توسعه هم پول می‌خواهد بنابراین وقتی نظام قیمت‌گذاری دست خودروسازان را بسته است، آنها نه اینکه از کیفیت بزنند اما توان بهبود ایمنی را هم نخواهند داشت. حرفم این است که افزایش کیفیت و ایمنی نیاز به صرف هزینه دارد و با این نظام فعلی قیمت‌گذاری خودرو در کشور، با چالش بزرگی مواجه هستیم. قطعاً اگر دست خودروسازان برای قیمت‌گذاری باز باشد، امکان تولید محصولاتی در سطح کیفی و ایمنی مناسب وجود دارد، هرچند البته خودروهای قدیمی از این قاعده مستثنی بوده و راهی جز حذف پیش رویشان نیست.
با این شرایط، شما معتقدید که خودروسازی ایران امکان تولید محصولات ایمن را دارد اما شرایط برای این صنعت مهیا نیست، نه؟
صد درصد امکان تولید خودروهای ایمن و باکیفیت را داریم منتها مشروط به اینکه از خارجی‌ها کمک گرفته و خطوط تولید خود را به‌روز کنیم. خودروهای قدیمی را کنار بگذاریم، این امکان وجود دارد که اولاً برخی محصولات جدیدتر را در سطح کیفی و ایمنی بالاتر به تولید برسانیم و ثانیاً به دنبال طراحی خودروهای جدید برویم. شکی نیست که خودروسازی ایران از قدرت طراحی برخوردار نیست بنابراین برای دستیابی به آن راهی جز کمک گرفتن از خارجی‌ها ندارد. حال این کمک گرفتن می‌تواند در قالب استفاده از مشاوران خارجی باشد یا به واسطه همکاری مشترک با شرکت‌های فنی و مهندسی معتبر دنیا. الان دیگر ثابت شده که ما به تنهایی نمی‌توانیم در طراحی خودرو حرفی برای گفتن داشته باشیم و این را طراحی‌هایی که تا به امروز انجام داده‌ایم، ثابت کرده است. امروز یک خودرو را طراحی می‌کنیم و هشت سال بعد از آن رونمایی می‌شود این در حالی است که خودرو موردنظر دیگر به نوعی از رده خارج شده و با استانداردها و شرایط روز سازگار نیست. در این شرایط اگر از مشاوران و شرکت‌های طراحی و مهندسی خارجی کمک بگیریم، می‌توانیم در مدت زمانی بسیار کوتاه‌تر، اقدام به طراحی و تولید و عرضه محصولات جدید کنیم؛ محصولاتی که هم کیفیت قابل قبولی دارند و هم سطح ایمنی مناسبی.
البته این را هم فراموش نکنید که برای همکاری با خارجی‌ها باید یکسری زیرساخت‌ها را آماده کنیم. به عنوان مثال در حال حاضر امکان انجام بیشتر تست‌ها و آزمون‌های فنی و جاده‌ای خودرو در کشور وجود ندارد و همچنین آزمایشگاه‌هایمان هم قدیمی هستند. در این شرایط اگر بخواهیم تست‌های موردنظر را روی خودروها انجام دهیم، باید آنها را به خارج از کشور بفرستیم که این پروسه به نوبه خود هزینه‌بر است بنابراین بهتر آن است که ضمن به‌روز کردن آزمایشگاه‌ها، امکان انجام تست و آزمون‌های مربوطه را فراهم آوریم و در کنار آن، از علم خارجی‌ها در راستای طراحی محصولات به‌روز و ایمن استفاده کنیم. در واقع بهتر است ما هم همان راهی را برویم که روزگاری کره‌ای‌ها و حالا هم چینی‌ها رفته‌اند یعنی استفاده از مشاوران خارجی یا همکاری با شرکت‌های فنی و مهندسی معتبر جهان.
پس از توافق هسته‌ای و برجام، چند قرارداد و تفاهم‌نامه با خودروسازان خارجی از جمله رنو و پژو به امضا رسید؛ آیا به واسطه آنها می‌توانیم به دانش طراحی و تولید محصولات ایمن دست پیدا کنیم؟
مشارکت با خودروسازان خارجی را باید به دو بخش تقسیم کنیم؛ در بخش اول ماجرا، با یکسری خودروهای جدید روبه‌رو هستیم که تحت لیسانس خارجی‌ها در ایران به تولید خواهند رسید و طبعاً از استانداردهای بالاتر و در نتیجه کیفیت و ایمنی بیشتری برخوردار هستند. قیمت این خودروها نیز متناسب با ایمنی و کیفیت‌شان بالا بوده و بنابراین بسیاری از مشتریان ایرانی توان خریدشان را نخواهند داشت. این در حالی است که در بخش دوم ماجرای مشارکت با خودروسازان، نمی‌توان امیدی به یادگیری از آنها داشت. در واقع خودروسازان خارجی در قالب مشارکت با شرکت‌های داخلی، دانش طراحی را به ما یاد نخواهند داد و روی این موضوع سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. اتفاقاً به همین دلیل است که بنده اصرار دارم چاره کار در همکاری و مشارکت با شرکت‌های طراحی و مهندسی معتبر دنیاست. آنها در قبال پولی که می‌دهیم، به ما دانش طراحی را آموزش می‌دهند و کمک می‌کنند تا به معنای واقعی «خودروساز» شویم.
یعنی در حال حاضر خودروساز نیستیم؟
با شرایطی که داریم، بهتر است بگوییم فعلاً مونتاژکار هستیم نه خودروساز به معنای واقعی. قطعاً وقتی قدرت طراحی نداریم، پس نمی‌توانیم بگوییم خودروساز هستیم.
برخی کارشناسان و مسوولان معتقدند بهتر است با کاهش یا حذف تعرفه، واردات خودرو را افزایش دهیم تا بخش بیشتری از مشتریان بتوانند به محصولاتی به‌روز و ایمن دسترسی پیدا کنند. حتی برخی بر این باورند که باید خودروسازی را تعطیل کنیم و فقط واردات انجام دهیم. نظر شما چیست؟
به هیچ وجه موافق این موضوع نیستم. اصلاً مگر امکان این وجود دارد که بخواهیم نیاز بازار خودرو را از طریق واردات تامین کنیم. فرض کنید اصلاً واردات با تعرفه صفر انجام شود؛ آنگاه ارز لازم برای واردات یکی دو میلیون دستگاه خودرو در سال را از کجا باید تامین کنیم. با یک حساب سرانگشتی مشخص می‌شود که جایگزینی واردات خودرو به جای تولید، نیاز به 20 تا 30 میلیارد دلار ارز دارد و حالا موافقان واردات بگویند این ارز از کجا قرار است تامین شود. در حال حاضر خودروسازان کشور زیر پنج شش میلیارد دلار ارز مصرف می‌کنند بنابراین واردات کامل سبب می‌شود چند برابر این رقم ارز از کشور خارج شود. خب اگر قرار است این همه ارز خارج شود، بهتر نیست آن را صرف تحقیق و توسعه در خودروسازی کنیم.
از طرفی، به فرض تامین ارز و جایگزینی واردات به جای تولید، آیا باز هم همه مشتریان ایرانی توان خرید خودرو را خواهند داشت. به نظر من که پاسخ منفی است زیرا باز هم توان مالی لازم را برای خرید یک خودرو خارجی باکیفیت نخواهند داشت. در واقع به فرض چنین اتفاقی، باز هم بسیاری از مشتریان مجبورند خودرویی در سطح کیفی و قیمتی پراید و پژو 405 خریداری کنند و این یعنی ما خودروسازی را از دست داده و در عوض آن باز هم نتوانسته‌ایم نیاز عامه مشتریان را تامین کنیم.
با همه اینها برخی معتقدند تعرفه بالا و نسبتاً بالای خودرو در مقاطع مختلف به نوعی سبب کاهلی خودروسازان شده و در نتیجه تا امروز محصولاتی در سطح کیفی پایین به تولید رسیده‌اند.
به اعتقاد بنده حمایت تعرفه‌ای صرف نمی‌تواند عامل رشد و توسعه خودروسازی باشد. در این سال‌ها هم ثابت شده که تعرفه واردات به تنهایی در بهبود کیفیت و ایمنی خودروها و رقابت‌پذیر شدن آنها موثر واقع نیفتاده و به عبارتی اگرچه شرط لازم فراهم شده اما کافی نبوده است. در این سال‌ها دولت باید طوری با صنعت خودرو رفتار می‌کرد که در ازای امتیاز داده شده (تعرفه واردات)، امتیازی نیز گرفته و خودروسازان را برای بهبود کیفیت و ایمنی محصولات‌شان تحت فشار می‌گذاشت. همین حالا در برخی کشورهای آسیایی با تعرفه‌هایی بسیار بالاتر از ایران مواجه هستیم. با این حال خودروسازی آنها متناسب با امتیاز داده‌شده رشد کرده است و دلیل آن، اعمال فشار بر خودروسازان بابت طراحی و تولید محصولات مناسب و به‌روز بوده است. در واقع آنها در عوض تعرفه‌ای که لحاظ کرده‌اند، از خودروسازان خود کار می‌خواهند ولی ما تنها امتیاز تعرفه را بخشیده و در عوض آن چیزی طلب نکرده‌ایم.
با توجه به اظهارات شما، به نظر می‌رسد حذف خودروسازی و جایگزینی آن با واردات کامل، به نوعی پاک کردن صورت مساله است.
بله چون اولاً خودروسازی ایران می‌تواند با کمک خارجی‌ها محصولات به‌روز ایمن به تولید برساند و ثانیاً از جنبه اقتصادی عملاً امکان تامین نیاز بازار کشور از طریق واردات وجود ندارد. از اینها گذشته وقتی غالب مشتریان نتوانند از خودروهای خارجی باکیفیت و ایمن استفاده کنند، عملاً به هدفی که موافقان واردات به دنبال آن هستند نیز نخواهیم رسید و این یعنی پاک کردن صورت مساله.
به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که خودروهای داخلی هنوز از سطح ایمنی و کیفی بالایی برخوردار نیستند، غیررقابتی بودن و عدم حضور یا حضور ضعیف آنها در بازارهای صادراتی است. این را قبول دارید؟
قطعاً همین‌طور است. اگر صادراتی قوی در خودروسازی داشتیم، معنایش این بود که دارای محصولاتی در سطح کیفی و ایمنی بالا هستیم که توان رقابت در بازارهای خارجی را نیز دارند. مطمئن باشید در حال حاضر نیز تا محصولاتی صادرات‌محور به تولید نرسانیم، عملاً بعید است به سطحی مناسب از کیفیت و ایمنی در خودروسازی کشور برسیم. الان شما به خودرو ال 90 نگاه کنید؛ این محصول درست است که از اهداف قیمتی اولیه‌اش فاصله گرفت، با این حال هنوز محصولی قابل قبول در کیفیت و ایمنی به شمار می‌رود و در چندین بازار دنیا نیز مشتری دارد. دلیل این موضوع نیز این است که شرکت سازنده ال 90، برای کیفیت و ایمنی این محصول برنامه‌ریزی کرده و توانسته آن را در سطحی قابل قبول برای برخی بازارها عرضه کند.
شما در اظهارات‌تان عنوان کردید افزایش کیفیت و ایمنی در خودروها نیازمند هزینه بیشتر است. فکر می‌کنید مشتریان ایرانی حاضرند برای بهبود کیفی و ایمنی محصولات خود هزینه بیشتری بپردازند؟
حتماً همین‌طور است. اتفاقاً ایرانی‌ها نشان داده‌اند برای آنکه خودرویی بهتر سوار شوند، زیر بار هزینه آن نیز خواهند رفت. در واقع حاضرند خودرو را گران‌تر بخرند ولی در عوض با سطحی مناسب از کیفیت و ایمنی طرف باشند. همین الان خودروهای اتومات که به هر حال سطح کیفی و فنی برتری دارند، با استقبال زیادی از سوی مشتریان مواجه شده‌اند و این نشان می‌دهد مشتریان برای کیفیت و راحتی بیشتر در خودرو خود حاضر به هزینه کردن هستند.
اگر قرار باشد خودروسازان داخلی محصولی را بسازند که از سطح کیفی و ایمنی بالایی برخوردار باشد، فکر می‌کنید این محصول با چه قیمتی قابل تولید است؟
با شرایط فعلی بعید است بتوانیم چنین خودرویی را با قیمتی کمتر از حدوداً 60 میلیون تومان بسازیم. البته می‌توان خودرویی با هزینه کمتر از اینها ساخت، با این حال چنین محصولی تنها برای استفاده شهری مناسب است نه سفرهای بین‌شهری.
