تاریخ انتشار:
روش ارزیابی انطباق محصولات فولادی چه اثری بر صنعت فولاد دارد؟
انطباق فولادی
با توجه به اینکه هیچ فرد یا خانه‌ای را نمی‌توان یافت که مستقیماً با محصولات فولادی در تماس و ارتباط نباشد و به دلیل تاثیر قابل ملاحظه‌ای که مصرف محصولات فولادی بر سلامت، بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست جامعه دارد(با توجه به حجم بالای مصرف و به تبع آن تولید و واردات آن) دولت‌های کشورهای مختلف به موضوع روش‌های ارزیابی انطباق محصولات فولادی توجه ویژه‌ای می‌کنند.
ارتباط بین استاندارد و کیفیت همواره بین اهل نظر و خبرگان حوزه‌های مرتبط مورد بحث و گفت‌وگو بوده و در ادوار مختلف تاریخی تعاریف متفاوتی برای هر کدام از این دو موضوع ارائه‌شده است. گاهی این دو مفهوم با یکدیگر مترادف و هم‌عرض شناخته شده‌اند و در مواردی نیز اهمیت این دو و تقدم و تاخر آنها نسبت به یکدیگر مورد مناقشه بوده است. شاید بررسی و مرور تعاریفی که تاکنون برای این دو مفهوم شده است بتواند به صورت دقیق‌تری ارتباط بین آنها و اهمیت هر کدام را به خصوص در فضای کسب‌وکار رقابتی این روزها روشن‌تر سازد. نخست تعاریف و معانی ارائه شده برای استاندارد را مرور می‌کنیم.
کلمه استاندارد از نظر لغوی در زبان انگلیسی به معنای پرچم است و شاید دلیل نامگذاری آن این بوده است که پرچم افراشته در یک سپاه شاخص و نشانگر موقعیت و وضعیت لشکر بوده است. و باز ریشه این کلمه در زبان انگلیسی Stand و به معنی ایستاده است و از مصدر ایستادن مشتق شده است. مترادف این کلمه در زبان‌های فرانسه و آلمانی واژه نرم (Norm) است و مفاهیمی نظیر مدل، اندازه، نمونه و الگو را دربر می‌گیرد. این واژه در زبان‌های دیگر نیز مفاهیمی نظیر قاعده، قانون، معیار و نظم را به ذهن متبادر می‌سازد. تعاریف دیگری نیز از استاندارد ارائه شده است مثلاً: «نظم و قاعده‌ای که توسط یک موسسه یا مقام ذی‌نفوذ و ذی‌حق یا توافق و اجماع عمومی به عنوان یک مدل و مبنای مقایسه تایید‌شده در نظر گرفته می‌شود» یا «حد نرمال و متوسطی از یک خواسته، انتظار و کیفیت». استاندارد بیشتر دربر‌دارنده صفاتی مانند یکنواختی و هماهنگی است و مشخص می‌کند که فرآورده و کالای موردنظر بر اساس یک قانون و توافق عمومی و برخوردار از حدود و اندازه‌های یکنواخت و تعریف‌شده، تولید و عرضه شده است. به همین ترتیب در منابع مختلف، برای موضوع کیفیت نیز تعاریف گوناگونی بیان شده است
نظیر: «درجه مطلوبیت و مرغوبیت یک فرآورده یا خدمت» یا «انطباق با کاربرد موردنظر (Fitness For Use)» و تعریف فنی‌تر آن: «مجموعه ویژگی‌ها و مشخصات یک کالا یا خدمت که عرضه‌کننده آن با تامین آنها موجب می‌شود که آن فرآورده یا خدمت مطلوبیت یافته، مورد تقاضا قرار گیرد و به فروش برسد.»
از سوی دیگر مفهوم کیفیت (Quality) در علم فیزیک نقطه مقابل کمیت (Quantity) است که نشانگر غیرقابل‌اندازه‌گیری بودن آن است. هر چند امروزه صاحب‌نظران بر این باور هستند که کیفیت از طریق شاخص‌های معینی قابل‌اندازه‌گیری است. پروفسور دمینگ نیز در مورد تعریف کیفیت گفته است: «کیفیت یعنی مشتری برگردد ولی محصول برنگردد!» البته مفاهیم فوق همه از قوت و اعتبار کافی برخوردارند و هرکدام در جای خود جنبه‌های خاصی از مفهوم جامع کیفیت را تبیین می‌کنند، اما جدیدترین تعریفی که در سال‌های اخیر از کیفیت ارائه شده این است که «کیفیت یعنی رضایتمندی و شادمانی مشتری».
تا اینجا تعاریف متفاوتی از دو مفهوم «استاندارد» و «کیفیت» ارائه شد اما به‌رغم ارتباط نزدیک و پیوستگی زیادی که بین این دو موضوع وجود دارد در مواردی اختلاف و تفاوت‌هایی در برداشت‌های عمومی از آنها بروز می‌کند. چنان‌که در یکی از تعاریف استاندارد اشاره شد یکی از تعاریف استاندارد که مورد قبول و پذیرش عمومی نیز است این است که «حد نرمال و متوسطی از یک خواسته یا انتظار» یا به بیان دیگر «سطح معین و تعریف‌شده‌ای از کیفیت». بنابراین چنانچه دو تعریف موخر ارائه‌شده از کیفیت و استاندارد با یکدیگر مقایسه شوند، دلیل اصلی برخی اختلاف‌نظرهای موجود مشخص می‌شود. به عبارتی استاندارد بر «حد نرمال و متوسطی از کیفیت» تکیه می‌کند که ممکن است الزاماً تامین‌کننده نیاز و انتظارات همه مشتریان نباشد در حالی که کیفیت نه فقط بر رضایتمندی، بلکه بر شادمانی مشتریان تاکید می‌کند.
لذا نتیجه می‌گیریم که رعایت و تامین استانداردها اگر به معنای رعایت حداقل مشخصه‌های کیفی باشد، در فضای رقابتی امروز برای شرکت‌ها یک مفهوم متعالی و پیش‌برنده به شمار نمی‌رود. خوشبختانه امروزه تعداد و تنوع استانداردها افزایش یافته و مشتریان و مصرف‌کنندگان می‌توانند به فراخور نیاز، کاربرد نهایی و زمینه فعالیت خود، استاندارد مناسب را انتخاب و به تامین‌کننده عرضه کنند. اساساً استانداردهای بین‌المللی چون دامنه شمول بیشتری دارند و الزاماً باید معدل توانمندی‌های تولیدکنندگان و متوسط نیازهای مصرف‌کنندگان را در نظر و در برگیرند، لذا دارای محدوده‌ها و رواداری‌های مجاز بازتری هستند (مثلاً استانداردهای ASTM و ISO)، در مقابل استانداردهای منطقه‌ای قدری از استانداردهای بین‌المللی سختگیرانه‌تر هستند (مانند(CE-Marking . به همین ترتیب استانداردهای ملی نظیر استانداردهای انجمن نفت آمریکا (API) به دلیل حساسیت کاربرد و دامنه شمول محدودتر، از استانداردهای منطقه‌ای سختگیرانه‌تر هستند. و در نهایت مطابق تقسیم‌بندی‌های انجام‌شده استانداردهای داخلی یا کارخانه‌ای هستند که معمولاً از محدودترین و سختگیرانه‌ترین استانداردها به شمار می‌روند
(نظیر استانداردهای خودروسازی‌های معتبر بین‌المللی).
امروزه به مدد ظهور و طرح مفاهیم نوینی نظیر استانداردهای مدیریت کیفیت، برداشت‌های واحدی از دو مفهوم مهم صنعت و کسب‌وکار یعنی کیفیت و استاندارد حاصل شده است. هر چند امروزه گستره تعریف کیفیت بسیار فراگیر شده و مفاهیمی همچون خلاقیت، نوآوری، خلق دانش و بهره‌گیری از دانش مشتری در توسعه محصول و خدمات و جنبه‌های متعالی‌تر و پیشرفته‌تر دیگری را نیز در حوزه‌های صنعت و کسب‌وکار دربر می‌گیرد.
خوشبختانه در سال‌های اخیر این موضوعات در صنعت فولاد کشور هم مورد توجه جدی قرار گرفته است. به طوری که اخیراً انجمن تولیدکنندگان فولاد، با حمایت و پشتیبانی سازمان ملی استاندارد کشور به‌ویژه ریاست محترم سازمان سرکار خانم نیره پیروزبخت و مشارکت مدیران و همکارانشان در این سازمان، دانشگاه صنعتی اصفهان، پژوهشکده فولاد و...، با تکیه بر دانش و تجربه بومی و ملی مدلی تحت عنوان مدل جامع ارزیابی فولادها یا IR-Marking که مبتنی بر نیازهای صنعت و بازار فولاد در کشور است با الگوبرداری از مدل اروپایی CE-Marking طراحی‌کرده و مراحل تکمیلی تصویب و انتشار آن در حال انجام است. علت اطلاق مدل جامع به طرح ارائه‌شده بر این اصل مبتنی است که در طراحی این مدل کلیه عوامل و پارامترهای موثر بر توسعه پایدار (Sustainable Development) یعنی کیفیت، ایمنی، بهداشت و سلامت مصرف‌کننده در نظر گرفته شده است. در واقع مدل جامع IR-MARKING یک مدل QHSEمحور است. البته علاوه بر اتحادیه اروپا در سراسر جهان کشورهای مختلف با در نظر گرفتن مقتضیات ملی و منطقه‌ای خود به طراحی و اجرای مدل‌های مشابه اقدام کرده‌اند. مثلاً روسیه روش ارزیابی و گواهینامه GOST و
کشورهای آسیایی همانند هند گواهینامه BIS و کشور تایلند سیستم کیفیت TAI و مالزی و... نیز با اقتباس از مدل CE-MARKING نظام‌های مشابهی ارائه کرده‌اند.
چالش‌های فراروی صنعت فولاد کشور
با توجه به اینکه هیچ فرد یا خانه‌ای را نمی‌توان یافت که مستقیماً با محصولات فولادی در تماس و ارتباط نباشد و به دلیل تاثیر قابل ملاحظه‌ای که مصرف محصولات فولادی بر سلامت، بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست جامعه دارد (با توجه به حجم بالای مصرف و به تبع آن تولید و واردات آن) دولت‌های کشورهای مختلف به موضوع روش‌های ارزیابی انطباق محصولات فولادی توجه ویژه‌ای می‌کنند. در حال حاضر کیفیت محصولات یکی از چالش‌های اصلی در صنعت فولاد کشور است. به خصوص در موضوع واردات محصولات ساختمانی و پوشش‌دار این بحث اهمیت زیادی دارد. در حال حاضر بررسی چالش‌های کیفی، ایمنی و بهداشت و زیست‌محیطی صنایع فولاد و محصولات فولادی همزمان با رونمایی از مدل جدید ارزیابی جامع فولادهای تولیدی /وارداتی (IR-MARKING) در حال انجام است.
آشنایی با مدل ارزیابی جامع فولاد (مدل IR-Marking)
با توجه به رسالت و حمایت و همکاری موثر سازمان ملی استاندارد کشور در آسیب‌شناسی و بررسی و ارزیابی روش‌ها و فرآیندهای فعلی که در گمرکات و مبادی ورودی کشور (بندرانزلی، بندرعباس و بندر امام‌خمینی)، برای کنترل مرغوبیت فولادهای وارداتی به کار می‌روند، یک تیم فنی متشکل از نمایندگان سازمان ملی استاندارد و انجمن تولیدکنندگان فولاد از برخی گمرکات و مبادی ورودی کشور بازدید به عمل آوردند و در جریان این بررسی‌ها مشخص شد که با وجود اینکه روش‌ها و فرآیندهای فعلی که در گمرکات و مبادی ورودی کالا به کشور به کار می‌روند مبتنی بر استانداردهای ملی و بین‌المللی هستند به دلیل آنکه اساساً بر رویکرد بازرسی و کنترل کیفیت در مقصد برنامه‌ریزی شده‌اند از کارایی و اثربخشی کافی برخوردار نبوده و متضمن جلوگیری از ورود فولاد نامرغوب به کشور نیستند.
پس از تهیه گزارش‌هایی از فرآیندهای مربوطه جلساتی با حضور مدیران ارشد سازمان ملی استاندارد کشور و به خصوص نیره پیروزبخت، ریاست محترم سازمان ملی استاندارد کشور تشکیل شد و طی این جلسات ایشان و همکارانشان ضمن تایید ناکافی بودن روش‌های فعلی آمادگی خود را برای دریافت و اجرای راه‌حل‌ها و روش‌های جایگزین اعلام کردند.
به دنبال این آمادگی، انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور با برخورداری از تجربیات طولانی اعضای خود در امر تولید و صادرات فولاد، به مطالعه روش‌ها و فرآیندهایی پرداخت که در سایر کشورهای جهان نظیر اتحادیه اروپا، روسیه، هند، تایلند، اندونزی و... مورد استفاده قرار می‌گیرند. پس از اتمام این مطالعات مشخص شد که روش‌های فعلی که تحت عنوان بازرسی و کنترل کیفیت در مقصد (گمرکات) کالا انجام می‌گیرند امروزه کمتر به تنهایی در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند و امروزه در دنیا از روش‌ها و رویکردهای مبتنی بر مدیریت کیفیت همراه با کنترل کیفیت و بازرسی کالا استفاده می‌شود و لذا با الگوبرداری از مدل‌های بین‌المللی یک مدل بومی تحت عنوان IR-Marking طراحی شد که به طور کلی می‌تواند جایگزین روش‌های موجود شود و نه‌تنها به عنوان یک مدل ارزیابی در مورد فولادهای وارداتی بلکه به عنوان یک مدل ارزیابی کارآمد و مبنایی برای ارزیابی و رتبه‌بندی (classification) تولیدکنندگان داخلی فولاد نیز استفاده شود و به بخشی از مشکلات فعلی که در تولید و عرضه محصولات فولادی شامل محصولات طویل نظیر میلگرد، محصولات تخت و پوشش‌دار و... نیز وجود دارد پایان دهد و به
عنوان یک مدل جامع هم در تولید و عرضه محصولات فولادی داخلی و هم صادرات و به خصوص واردات محصولات فولادی مورد استفاده قرار گیرد.
از ویژگی این مدل می‌توان به توجه ویژه آن به جنبه‌های ایمنی، زیست‌محیطی و بهداشتی محصولات فولادی نظیر فولادهای ساختمانی، محصولات پوشش‌دار نظیر ورق‌های گالوانیزه، رنگی و قلع‌اندود اشاره کرد که با پیش‌بینی سازوکارهای لازم از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان داخلی حمایت می‌کنند. با توجه به آمادگی شرکت‌های مختلف برای اجرای آزمایشی و پایلوت این طرح و همچنین آمادگی انجمن تولیدکنندگان فولاد و به خصوص حمایت سازمان ملی استاندارد در این طرح ملی نسبت به ارتقا و بهبود فرآیند ارزیابی، دسته‌بندی و ارتقای کیفی تولیدکنندگان داخلی فولاد اعم از تولیدکنندگان محصولات فولادی طویل، تولیدکنندگان شمش، محصولات تخت و پوشش‌دار اقدام می‌شود. همچنین ساماندهی روش‌های فعلی که در گمرکات و مبادی ورودی اجرا می‌شود را به دنبال خواهند داشت. علاوه بر آن ارتقای فرآیندهای صادرات فولاد به سایر کشورها و حفظ و تثبیت جایگاه رقابتی تولیدکنندگان با‌کیفیت فولاد در کشور نیز از دیگر مزایای طرح پیشنهادی است.
دیدگاه تان را بنویسید