مراقبان آمریکایی مرکل

«آلمانی‌ها عادت داشتند علاقه وافر آنگلا مرکل به ارتباط از طریق پیام‌های متنی را مورد تمسخر قرار دهند و می‌گفتند این کار او پایان تاریخ‌نگاری سنتی است. خب لااقل به نظر می‌رسد سازمان‌های جاسوسی آمریکا مسیر کامل این ارتباطات دور از انظار را چه در برلین و چه در دیگر شهرها خوب نگهداری کرده‌اند. مایه تاسف است باراک اوباما رئیس‌جمهور ایالات متحده و دولتش هنوز میزان و شدت صدمه وارد شده به اعتبار آمریکا در بین متحدان اروپایی خود را درک نکرده‌اند. مساله این نیست که این کشورها جاسوسی یکدیگر را می‌کنند (همه آنها جاسوسی می‌کنند). بلکه گستردگی جمع‌آوری اطلاعات توسط آمریکا و نگرش این کشور در قبال متحدانش بسیار زیان‌بار است.» این نوشته کارل تئودور گوتنبرگ که به عنوان وزیر دفاع و وزیر اقتصاد و فناوری آلمان کار کرده و در دولت آنگلا مرکل نیز حضور داشته عمق دلخوری اروپایی‌ها از ایالات متحده را نشان می‌دهد. کشوری که نشان داده هیچ حد و مرزی برای کارهای امنیتی و اطلاعاتی خود قائل نیست و از شنود تلفن هزاران شهروند افغان گرفته تا شنود رهبران کشورهای مختلف حتی متحدان نزدیکش هم نمی‌گذرد.
افشاگری‌های ادوارد اسنودن در مورد فعالیت‌های امنیتی آمریکا پس از اینکه به شنود مکالمات شهروندان دیگر کشورها و رهبران آنها رسید، دیپلماسی خارجی آمریکا را به شدت مورد تاثیر قرار داد. اولین ضربه بزرگ زمانی وارد شد که رسانه‌ها از دسترسی سازمان امنیت ملی آمریکا به ای‌میل دیلما روسف رئیس‌جمهور برزیل خبر دادند. گلن گرینوالد روزنامه‌نگار آمریکایی روزنامه گاردین که رابط رسانه‌ای اسنودن است اطلاعاتی در اختیار رسانه‌های برزیلی قرار داد که نشان می‌داد سازمان امنیت ملی آمریکا به ای‌میل‌های دیلما روسف، همکاران نزدیکش و پتروبراس شرکت ملی نفت برزیل در میانه راه ارسال و دریافت دسترسی دارد. نتیجه مستقیم این افشاگری این بود که روسف سفر خود به ایالات متحده را به تعویق انداخت و پس از گذشت نزدیک به دوماه مشخص نیست این سفر چه زمانی انجام شود. موضوع به همین جا ختم نشد و بعد از آن هفته‌نامه آلمانی اشپیگل بر اساس اسنادی که از اسنودن دریافت کرده بود اعلام کرد آمریکا به مکاتبات فلیپه کالدرون رئیس‌جمهور سابق مکزیک دسترسی داشته است. کالدرون بین سال‌های 2006 تا 2012 رئیس‌جمهور مکزیک بود. در حالی که مکزیکی‌ها مشکوک هستند که هم‌اکنون نیز مکالمات رئیس‌جمهور فعلی‌شان توسط سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا شنود می‌شود. اما ضربه کاری به دیپلماسی دولت آمریکا زمانی وارد شد که روزنامه لوموند فاش کرد آمریکا نظارت گسترده‌ای بر مکالمات و ارتباطات اینترنتی شهروندان و دیپلمات‌های فرانسوی داشته است. مقامات خشمگین فرانسه سفیر آمریکا را احضار کردند و فرانسوا اولاند شنود و ضبط بیش از 70 میلیون تماس شهروندان این کشور در فاصله 10 دسامبر 2012 تا هشتم ژانویه 2013 توسط آژانس‌های جاسوسی آمریکا را نهایت بی‌شرمی خطاب کرد. لوموند در گزارش دیگری فاش کرد آمریکا مذاکرات دیپلمات‌های این کشور در مقر سازمان ملل در واشنگتن را نیز شنود کرده است. به نوشته نیویورک‌تایمز به نقل از لوموند اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط سازمان امنیت ملی آمریکا از این طریق نقشی اساسی در رای سازمان ملل به نفع اعمال تحریم علیه ایران در نهم ژوئن 2010 داشته است.
در حالی که هر روز اطلاعات تازه‌ای از فعالیت‌های جاسوسی آمریکا در داخل مرزهای متحدان اصلی‌اش در اتحادیه اروپا منتشر می‌شد، دولت آلمان و شورای امنیت ملی این کشور اعلام کردند اطلاعات تاییدنشده‌ای دریافت کرده‌اند که نشان می‌دهد تلفن همراه صدراعظم نیز شنود بوده است. اشپیگل فاش کرده که شماره تلفن همراه آنگلا مرکل از سال 2002 وارد فهرست سرویس مجموعه خاص (SCS) سازمان امنیت ملی آمریکا شده و احتمالاً برای مدت زمانی حدود 10 سال تحت نظر بوده است. تلفن همراه مرکل تا سال گذشته و تنها چند هفته مانده به سفر اوباما به برلین در ژوئن 2012 همچنان در این فهرست قرار داشته است. در گزارش اشپیگل آمده بخشی از فعالیت‌های جاسوسی در دفتری در سفارت آمریکا در برلین صورت گرفته است که قانوناً به ثبت نرسیده بوده است. بر اساس این گزارش 80 دفتر دیگر به این صورت در سراسر جهان و در شهرهایی چون پاریس، مادرید، رم، پراگ، ژنو و فرانکفورت وجود دارند.
اولین واکنش از سوی سخنگوی دولت آلمان بود که این عمل را در صورت تایید شدن «کاملاً غیرقابل‌قبول» خواند. استفن سیبرت اعلام کرد مرکل بلافاصله در صحبتی با اوباما نگرانی خود از این مساله را به او ابراز کرده و گفته است: «بین دوستان و متحدان نزدیکی چون ایالات متحده آمریکا و آلمان نباید چنین کنترل‌هایی روی روسای دولت‌ها باشد. این اعمال باعث ایجاد رخنه در اعتماد متقابل می‌شود و باید فوراً قطع شود.» ساعتی بعد از انتشار خبر در آلمان جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز خبر گفت‌وگوی تلفنی مرکل و اوباما را اعلام کرد. او گفت: «رئیس‌جمهور به صدراعظم آلمان اطمینان داد که ایالات متحده مکالمات او را شنود نمی‌کند و شنود نخواهد کرد.» نیویورک تایمز نوشت: آقای اوباما به مرکل تعهد داد همان‌گونه که به آقای اولاند، به مکزیک و برزیل هم قول داده بود که عملیات‌های جاسوسی اکنون تحت بازرسی دقیق است و او می‌داند باید میان حریم خصوصی و امنیت توازن برقرار کند. رسانه‌های آمریکایی با اشاره به سخنان رئیس‌جمهور به این نکته اشاره کرده‌اند که اگرچه او به مرکل گفته آمریکا تلفن او را شنود نکرده و نخواهد کرد اما چیزی راجع به گذشته نگفته است. اگرچه مقامات سازمان امنیت ملی ایالات متحده نیز گزارش‌ها در مورد شنود تلفن همراه مرکل را انکار کرده‌اند اما جهت‌گیری برخی از سناتورهای کنگره نشان می‌دهد مکالمات مرکل ضبط و شنود شده است. داین فاینستاین رئیس کمیته جاسوسی سنا به رسانه‌ها گفته اوباما از ضبط و جمع‌آوری مکالمات رهبران کشورهای متحد آگاه نبوده است. این در حالی است که آدام شف سناتور عضو همین کمیته در این رابطه گفته است: «اوباما یا واقعاً از شنود مکالمات مرکل خبر نداشته یا دروغ می‌گوید.
هر دو اینها به یک اندازه بد است.» گوتنبرگ وزیر سابق دفاع و اقتصاد آلمان این واقعه را سرآغاز یک بحران بزرگ نامید. او در یادداشتی در سایت پروجکت سیندیکیت نوشت: «اختلافات پیشین بین اروپا و آمریکا در مورد موضوعات مختلفی چون تغییرات جوی، زندانیان گوانتانامو و جنگ عراق ایجاد شکاف در تفاهم دوجانبه را نمایان کرد. اختلافاتی که ریشه در تفاوت نگرش‌ها بر سر چگونگی رسیدن به اهداف مشترک خاص داشت. اما بحران شنود و دیگر مسائل چالشی فاش‌شده توسط ادوارد اسنودن پیمانکار سابق اشاره به مشکلات عمیق‌تری دارد: بحران بی‌اعتمادی دوجانبه؛ خطری که می‌تواند به شکافی جدی بین دو طرف منجر شود آن هم در زمانی که همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی نزدیک‌تر بین اروپا و آمریکا بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز است. برای روابط دوستانه بین کشورهای دموکرات، احتمالاً چیزی مخرب‌تر از این نیست که یک طرف با رفتارش باعث شود اعتماد از چهره طرف مقابل در بین مردم کشورش زدوده شود. آن هم در حالی که پس از منتشر شدن اولین اخبار از جاسوسی‌ سازمان امنیت ملی آمریکا در اروپا، این مرکل بود که تلاش کرد فضا را آرام کند. به همین دلیل است که اطلاع از شنود تلفن همراه مرکل توسط آمریکا این اندازه زیاد به چهره صدراعظم آلمان هم از نظر شخصی و هم از نظر سیاسی آسیب وارد کرده است.» گوتنبرگ افزود: «در سیاست خارجی آمریکا، عذرخواهی کردن به ویژه از یک دولت خارجی نشانه ضعف تلقی می‌شود. در این مورد اخیر عذرخواهی صریح اوباما تنها راه‌حل مناسب برای گذار از گذشته و حرکت به سمت آینده است.»