گام دولت در زمین سیاست

ایرانیان بامداد نخستین روز سال 1394 در حالی پای سفره‌های هفت‌سین نشسته بودند، که هنوز پرونده 12 سال بحران هسته‌ای روی میز ایران و قدرت‌های جهانی بود. هر چند که در روزهای پایانی زمستان، اخبار امیدوارکننده متعددی درباره فرجام مذاکرات به گوش می‌رسید، اما ساعاتی مانده به تحویل سال و پس از گذشت شش روز از مذاکره، تیم‌های دیپلماتیک ایران و شش قدرت جهانی با اعلام پایان نشست خود در ژنو تاکید کرده بودند با وجود نزدیکی دیدگاه‌ها هنوز امکان توافق حاصل نشده است. آنان همچنین اعلام کرده بودند که مذاکرات پس از وقفه‌ای شش‌روزه در لوزان سوئیس از سر گرفته می‌شود. به این ترتیب دیپلمات‌های ایرانی نیز این امکان را یافته بودند که هنگام تحویل سال نو در کنار خانواده‌های خود در ایران باشند. با همه این احوال حق بدهید که بسیاری از خانواده‌های ایرانی که تصور می‌کردند، رئیس‌جمهوری با دست ‌پر در پیام نوروزی توافق را به عنوان عیدی به مردم ایران پیشکش خواهد کرد، با دل‌هایی نگران در آستانه تحویل سال 1394 دعای یا مقلب‌القلوب را زمزمه کنند.

با توجه به وضعیت ویژه کشور چه در حوزه دیپلماتیک و چه در حوزه سیاست داخلی پیام مقام معظم رهبری در ابتدای سال، اهمیتی دو چندان یافته بود. پیامی که عملاً به عنوان نقشه راه بسیاری از نهادهای تصمیم‌ساز کشور به شمار می‌آید. بسیاری از منتقدان دولت علاقه ویژه‌ای داشتند که با اعلام کوچک‌ترین نارضایتی ایشان از وضعیت اداره کشور موج جدیدی از حملات را به رئیس‌جمهور و کابینه سازماندهی کنند. اما بیانات رهبر عالی نظام عملاً این گروه‌ها را خلع سلاح کرد. ایشان در پیام نوروزی خود، سال جدید را سال «دولت و ملت، همدلی و هم‌زبانی» نامگذاری کردند. حمایت صریح رهبری نظام از دولت و تدابیر آن هرچند کام مردم و دولت را شیرین کرد، اما افراطیون را در سنگ‌اندازی در مسیر دولت در موضع انفعال قرار داد.

حسن روحانی رئیس‌جمهوری نیز که تصور می‌کرد، نوروز را دست‌کم در بخش دیپلماسی با دست ‌پر به ملاقات ایرانیان خواهد رفت، بخش عمده پیام نوروزی خود را به بحث اقتصاد اختصاص داد و از پیشرفت‌های سال پیش و اهداف دولت در سال جدید سخن گفت. روحانی رونق پایدار، افزایش صادرات غیرنفتی و ایجاد فرصت‌های جدید اشتغال به‌ویژه برای جوانان را سه هدف دولت در سال جدید اعلام کرد. او در ادامه به ساحتی که کمتر در آن ورود کرده بود نیز پرداخت و اعلام کرد: «سال جدید، سال انتخابات است باید فضای بهتری را برای فعالیت احزاب به وجود آوریم، آستانه تحمل را بالاتر ببریم، سربلندی این ملت را به رخ بدخواهان بکشیم.
به همه نشان دهیم که افکار مختلف را ما تحمل می‌کنیم. دست به دست هم دهیم، مجلسی را بسازیم که شایسته این ملت بزرگ ایران است و مجلس خبرگانی را به وجود آوریم که ثبات بیشتر برای کشور و آرامش بیشتر برای افکار عمومی جامعه ما به وجود آورد و این کار با همکاری یکدیگر امکان‌پذیر است.» این اظهارات رئیس‌جمهوری برای بسیاری از فعالان سیاسی و طبقه متوسطی که در انتظار تحرک کابینه در زمین سیاست بودند، کورسوی امیدی را زنده نگه می‌داشت که سیاست برخلاف دو سال پیش به فهرست اولویت‌های حسن روحانی اضافه شده است. در ادامه این گزارش به صورت اجمالی به برخی از مهم‌ترین رخدادهای جغرافیای سیاست ایران در نیمه نخست سال 1394 اشاره می‌کنیم.

گلایه رهبری درباره مانور تجمل

در نیمه نخست سال مقام معظم رهبری در چندین سخنرانی با تبیین وضعیت موجود کشور، توصیه و هشدارهایی را بیان کردند که هر علاقه‌مند به این سرزمین را به تامل وا‌می‌دارد. به طور نمونه ایشان در جمع فرماندهان ناجا با اشاره به وضعیت اقتصادی کشور تصریح کردند: «جولان دادن برخی جوان‌های سرمست غرور ثروت با خودروهای گران‌قیمت در خیابان‌ها یکی از مظاهر ایجاد ناامنی روانی در جامعه است و نیروی انتظامی باید برای ابعاد مختلف ناامنی برنامه داشته باشد و با آنها مقابله کند.» آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در دیدار با کارگران نیز به مناسبت روز کارگر تاکید کردند: «سرمایه‌گذاری که با صرف‌نظر کردن از سود بیشتر دلالی و عرصه‌های غیرتولیدی، به رونق تولید داخلی بپردازد بدون شک در حال عبادت است.» ایشان همچنین انجام دادن متقن و مستحکم تولید داخلی را سهم مهم کارگران در تقویت تولید برشمردند و افزودند: «مصرف‌کنندگان با انصاف نیز، با درک مصلحت کشور، چشم بر برندها و مارک‌های خارجی ببندند و با مصرف کالاهای داخلی به کمک هم‌وطنان کارگر، بشتابند.»

این بیانات بدون شک بخشی از دل‌مشغولی بسیاری از دلسوزان این ملک و ملت به شمار می‌آید. هشدارهای مقام معظم رهبری آنان را در این زمینه بیش از گذشته حساس کرده است. «اعتماد» در گزارشی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری تصریح کرد: «...نباید بدون توجه به محتوای بیانات ایشان تنها به ظاهر کلمات توجه کرده و با اقداماتی احساسی و بدون کارشناسی در وهله نخست در حق مقام معظم رهبری و در وهله بعد در حق اقتصاد و مردم این کهن‌دیار ستم روا دارند. مطمئناً رژه تجمل خودروهای گران‌قیمت موجب نوعی عدم رضایت در میان طبقه متوسط و فرودست جامعه می‌شود، به ویژه که به اعتقاد عمده مردم بخش عمده این ثروت‌ها نه از عرق جبین و کد یمین که از مناسبات غیر‌شفاف اقتصادی فراهم شده است و بسیاری از طبقه نوکیسه امروز نه با دست گذاشتن بر زانوی خود که با دست بردن در جیب بسیاری از این شهروندان توانایی بلند شدن یافته‌اند.
با همه این احوال آنچه از منش و سیره مقام معظم رهبری برمی‌آید، آن است که برای حل معضلات اجتماعی نه به معلول که باید ابتدا به فرآیند و سلسله عللی که معلول این قبیل تجلیات اجتماعی می‌شود، پرداخت. ان‌شاءالله به مغز بیانات رهبری توجه کنیم و شاهد طرح‌های مقطعی و ناکارآمدی چون برخورد با خودروهای گران‌قیمت و راکبان آنها چه از طریق مراجع رسمی و چه گروه‌های خودسر نباشیم. این دل‌مشغولی درباره برندها و مارک‌های خارجی نیز کم‌ و بیش وجود دارد. بیانات رهبری در سخنرانی روز کارگر توصیه‌ای به شهروندان بود که بر این برندها چشم بپوشند، مسوولان و گروه‌هایی که علاقه‌مندند توصیه‌های رهبری هرچه سریع‌تر در جامعه جامه عمل به تن کند، باید زمینه مناسب رونق اقتصادی و افزایش کیفیت تولید را فراهم کنند، نه اینکه مانند گذشته تنها به پاک کردن صورت مساله بپردازند و خرید و فروش این برندها را مجدداً زیرزمینی کنند...»

توافق ایران و قدرت‌های جهانی

با نگاهی به پراکندگی رویدادهای سیاسی داخلی در میان ماه‌های سال، می‌توان گفت بسیاری از این حوادث در خردادماه جمع شده‌اند. این امر سبب شده است که خرداد در تقویم سیاست داخلی ایران جایگاهی متفاوت بیابد. در بحث دیپلماسی اما تا سال پیش کمتر ماهی می‌توانست مانند خردادماه مورد توجه تحلیلگران قرار بگیرد. با این حال اتفاقات روزهای پایان تیرماه سبب شد آرام‌آرام به تیر پرحادثه نیز نزدیک شویم. ماهی که در روزهای انتهایی آن در تقویم، مناسبت‌هایی چون پیروزی محمد مصدق در دادگاه لاهه و پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران قرار داشت، رویدادهای امسال نیز عملاً اهمیت تاریخی این ماه را دوچندان کرد. اعلام توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی در وین در کنار تایید این توافقنامه با اجماع اعضا در شورای امنیت سازمان ملل و همچنین در جمع وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا فصلی جدید را در روابط ایران و جهان به همراه داشت. این رویداد بزرگ عملاً بر بخش عمده‌ای از معادلات سیاسی ایران در نیمه نخست سال سایه افکند. روزنامه‌های ایرانی در روزهای پایانی تیر امسال بخش عمده مطالب خود را به توافق ایران و قدرت‌های جهانی و قطعنامه 2231 شورای امنیت اختصاص دادند.
روزنامه‌های مستقل و حامی دولت پس از اعلام توافق در وین با این تیترها «جهان به ایران سلام کرد»، «خجسته باد این پیروزی»، «روحانی مچکریم»، «پیروزی بدون جنگ»، «آغاز عصر ایرانی»، «ایران بر قله توافق»، «پیروزی استقامت، شکست تحریم»، «لحظه تغییر جهان»، «جهان تغییر کرد»، «پیروزی تاریخی ملت ایران»، «گل صدبرگ توافق شکفت»، «کلید تدبیر قفل تحریم‌ها را گشود»، «خورشید درخشان شد، تا باد چنین بادا»، «دنیا به احترام ایران ایستاد»، «کلید چرخید، ایران خندید»، «تدبیر کارساز شد، توافق تاریخی»، «فتح‌الفتوح دیپلماسی ایران»، «پیروزی ایران در جنگ اراده‌ها»، «تثبیت ایران هسته‌ای با ایستادگی ملت»، «تاریخ ورق خورد» و... به استقبال توافق رفتند و تلاش کردند این تحول را پیروزی همگانی جلوه دهند. در مقابل اما «کیهان» در گزارش نخست خود، با تحلیلی متفاوت با تیتر «شورای امنیت ماشه را چکاند»، نوشت: «شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه‌ای ضدایرانی تصویب کرد...»

«اعتماد» درباره حال ‌و هوای آن ایام نوشت: «...نسل ما بسیار خوش‌شانس است که بسیاری از نخستین تجربیات بشر را خود به صورت مستقیم آزموده است و گفتنی‌های بسیار برای نوه‌ها و نتیجه‌های خود انباشته کرده است. برای نخستین بار به صورت مستقیم در ابتدای هزاره سوم از تلویزیون‌های خود حمله ایالات‌متحده و متحدانش را به عراق مشاهده کرد و لحظه ‌به لحظه آب شدن دیکتاتوری صدام حسین را به چشم دید. چند سال بعد یعنی در پایان سال 1389 یک انقلاب را به مدد پیشرفت تکنولوژی لحظه به لحظه به نظاره نشست. آن روز که جوانان مصری سرمست از شمیم یاسمینی که از غرب می‌وزید، در میدان تحریر دور هم جمع شدند و سقوط دیکتاتور را فریاد زدند. بسیاری از شهروندان جهانی آن روزهای پرهیاهو را به یاد دارند. هنوز هم لحظه حمله شترسواران حامی حسنی مبارک به صفوف شهروندان مصری یا آن شامگاه زمستانی که سایه سنگین مبارک از سر ملت مصر کم شد در ذهن بسیاری از ما رژه می‌رود.... ماه رمضان امسال با تجربه جدیدی مواجه شدیم.
تجربه‌ای که شب‌های کوتاه تابستان داغ ایران را کوتاه‌تر نیز کرد. حضور 20‌روزه تیم‌های مذاکره‌کننده ایرانی و شش قدرت جهانی و خبررسانی لحظه‌لحظه شبکه‌های ماهواره‌ای و داخلی از روند مذاکرات، ما را با تجربه‌ای بدیع آشنا کرد. تجربه‌ای که مطمئناً موجب افزایش سواد دیپلماتیک بسیاری از مخاطبان این برنامه‌ها شد. از امیدها و یأس‌ها گرفته تا بازی‌های سیاسی دیپلمات‌های کارکشته ‌دو طرف. از اخبار و شایعه‌های غیررسمی تا موضع‌گیری‌های رسمی که در کمتر از چند ساعت کاملاً تغییر می‌یافت. از رندی‌های جان‌کری -وزیر امورخارجه ایالات متحده- تا زیرکی‌های محمدجوادظریف -وزیر امورخارجه ایران- همه را می‌توان کلاسی فشرده برای فن مذاکره ارزیابی کرد...» هنوز مرکب توافق خشک نشده بود که لوران فابیوس، پائولو جنتیلونی و فیلیپ هاموند وزرای امور خارجه فرانسه، ایتالیا و بریتانیا به همراه هیات‌های اقتصادی کشورهای خود به صورت جداگانه به ایران سفر کردند و حتی سفارت بریتانیا پس از حدود چهار سال بازگشایی شد.

هنوز بحث‌ها درباره توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی ادامه دارد و عملاً رسانه‌های کشور به دو قطب موافق و مخالف این توافق تقسیم شده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد اکثریت ایرانیان از این تحول استقبال کرده‌اند. طبق نظرسنجی نهادهای رسمی که در روزنامه‌های کشور از جمله «ایران» منتشر شد بالای 80 درصد شهروندان ایرانی از این توافق رضایت داشته‌اند.

روحانی و دردسرهای مصوبات اجتماعی مجلس

حسن روحانی و کابینه در نیمه نخست سال در زمینه برخی مصوبات مجلس با چالش‌هایی مواجه شده و عملاً اجرای این قوانین را به زمانی دیگر موکول کردند. یکی از این قوانین، قانون «حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر» بود. قانونی که موجب ارسال نامه رئیس‌جمهوری به مقام معظم رهبری شد و این نامه توسط ایشان به هیات عالی حل اختلاف ارجاع شده است. از دیگر طرح‌های منتقدان دولت می‌توان به طرح «صیانت از حریم عفاف و حجاب» اشاره کرد. «شرق» در این باره نوشت: ...توبیخ و درج در پرونده در صورت بدحجابی، دوره آموزشی برای زنان با پوشش غیرشرعی، جزای نقدی و پرداخت جریمه، فقط بخشی از بندهایی است که در «طرح صیانت از حریم عفاف و حجاب» درج شده، طرحی که مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی کارشناسی‌اش کلیات آن را رد کرده و بند به بند آن را تحلیل و ارزیابی کرده است. در ماده یک طرح پیشنهادی مجلس آمده است: «چنانچه راننده یا سرنشینان وسایل نقلیه اقدام به کشف حجاب، روزه‌خواری، مزاحمت برای نوامیس یا حرکات غیرمتعارف کنند، افسران کادر یا پیمانی موظف به جریمه صدهزارتومانی و در صورت تکرار، منظور کردن ۱۰ نمره منفی و توقیف ۷۲‌ساعته خودرو است.» مرکز پژوهش‌ها در بررسی ماده یک این طرح تاکید دارد: «قانونگذار در این حوزه با خلاء قانونی مواجه نبوده و ضمن افزایش میزان جریمه از پنج تا ۵۰ هزار تومان به ۱۰۰ هزار تومان، معنای حجاب را از امری هویتی-فرهنگی به رفتاری خلاف در سطح نبستن کمربند ایمنی در خودرو تقلیل داده است.
چنین ماده‌ای این شبهه را ایجاد می‌کند که به‌راحتی با پرداخت پول و جریمه نقدی یا توقیف ماشین، می‌توان از الزام حجاب تخطی کرد و اجرایی‌سازی این ماده نیز در هاله‌ای از ابهام است.» در بخش دیگری از این گزارش آمده ‌است: «مواد هفتم و هشتم طرح صیانت از عفاف و حجاب وارد ماجرای ماهواره شده و بر اساس ماده۷، نصب و تعمیر ماهواره ممنوع و حبس و جزای نقدی در انتظار نصاب است؛ اما ماده۸ این طرح ایده عجیب و سوال‌برانگیزی مطرح کرده است که: «مدیر ساختمان موظف است در خصوص جمع‌آوری تجهیزات مرکزی غیرمجاز ماهواره اقدام و به ساکنان تذکر دهد و در صورت عدم تغییر، موضوع را به نیروی انتظامی گزارش دهد. عدم تذکر به ساکنان و عدم ارسال گزارش موجب محکومیت مدیر ساختمان به جزای نقدی درجه۷ می‌شود». از اینها گذشته در این ماده هزینه جریمه از ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به دو تا هشت میلیون تومان افزایش یافته و در صورت تکرار به بیش از شش ماه تا دو سال حبس منجر می‌شود. این در حالی است که وزیر ارشاد سال گذشته درباره آمار ضریب استفاده از ماهواره در تهران به عدد ۷۱ درصد اشاره کرده بود و حالا سوال کارشناسان مرکز پژوهش‌ها این است که آیا نیروی انتظامی امکان و اراده برخورد با تمامی این ۷۱ درصد را دارد؟» به نظر می‌رسد دولت در برابر چنین مصوباتی تنها می‌تواند با به تعویق انداختن اجرای برخی از آنها تا اسفندماه امیدوار باشد که با پیروزی در انتخابات، به صورت قانونی با این قبیل مصوبات مقابله کند.

مجلس و دولت؛ تکرار تنش‌های پیشین

هنوز فروردین‌ماه 1394 به روزهای پایانی خود نرسیده بود که نمایندگان مجلس با دادن کارت زردی جدید به یکی از اعضای کابینه به دولت یازدهم پیام فرستادند که سالی سخت را در پیش خواهد داشت. «اعتماد» همان روزها در یادداشتی به این موضوع پرداخت و نوشت: «...به نظر می‌رسد بعضی از نمایندگان مجلس نهم علاقه ویژه‌ای دارند که نام این مجلس را متمایز از سایر مجالس در تاریخ حیات جمهوری اسلامی ایران ثبت کنند. مجلسی که از پاییز سال پیش در هر جلسه در حال دست‌نیافتنی‌تر کردن رکورد خود در سوال و تذکر از اعضای کابینه است. با این حال اقدام نمایندگان مجلس در احضار سیدمحمود واعظی وزیر ارتباطات ماجرایی عجیب دارد که مطمئناً علاقه‌مندان به تورق تاریخ پارلمان ایران چند سال بعد با حیرت و ناباوری به آن خواهند نگریست. از قرار معلوم وزارت ارتباطات در سال 1393 با سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام داده است، موفق به توسعه شبکه و افزایش پهنای باند اینترنت در کشور شده است، این پیشرفت قاعدتاً باید مورد تشویق نمایندگان قرار می‌گرفت، اما به نظر می‌رسد برخی نمایندگان از این پیشرفت نه‌تنها راضی نبوده بلکه نسبت به آن اعتراض نیز داشته‌اند. این عزیزان که بارها در خفا و آشکار از پیامدهای بهره‌گیری شهروندان از سیستم‌های ارتباطی جدید ابراز نگرانی کرده و دلواپسی خود را از بر باد رفتن اعتقادات و اخلاق مردم فریاد زده بودند، به بهانه عدم تهیه پیوست فرهنگی این پیشرفت و کندی روند راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، وزیر را با کارت زرد مشایعت کردند.»

نمایندگان منتقد دولت در نیمه نخست سال به صورت نسبی ابتکار عمل را در صحن بهارستان در اختیار داشتند و از ابزار قانونی خود تا جای ممکن بهره بردند. به غیر از محمود واعظی، در خردادماه علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به دلیل آنچه محدودیت مطبوعات در انتشار اخبار مربوط به کرسنت اعلام شد و علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی در مردادماه به بهانه مالیات اصناف از نمایندگان مجلس کارت زرد دریافت کردند. طرح استیضاح علی‌اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش نیز به صحن علنی آمد، اما با دفاع وزیر رای لازم را کسب نکرد و وزارت فانی تداوم یافت. با همه این احوال و در حالی که کمتر از هفت ماه به برگزاری انتخابات مجلس مانده است، هر روز خبری از امضای طرح‌های استیضاح جدید در مجلس شنیده می‌شود. طرح‌هایی که در اکثر موارد با نام‌هایی مانند عباس آخوندی، وزیر مسکن، بیژن زنگنه، وزیر نفت، علی جنتی، وزیر ارشاد، محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت و تجارت و...گره خورده است.

در روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه مجلس نهم رکوردی جدید از خود به یادگار گذاشت. بر اساس گزارشی که «ایرنا» در همان ایام منتشر کرد «تا پایان اردیبهشت‌ماه سال جاری، نمایندگان مجلس در مقابل دولتی که هنوز دو سال از عمر آن نمی‌گذرد، 1959 سوال و 7223 تذکر مطرح کرده‌اند. نمایندگان مجلس در این مدت، 6200 تذکر به وزرا و 1023 تذکر نیز به رئیس‌جمهوری داده‌اند. با توجه به اینکه امسال، آخرین سال عمر مجلس نهم است، به‌طور طبیعی نمایندگان سعی می‌کنند در باقی‌مانده عمر خدمت‌شان درخواست‌های حوزه انتخابیه خود را بیش از پیش پیگیری کنند و به این دلیل شاهد هستیم که در این ایام حجم مراجعات، مکاتبات، سوالات، تذکرها و حتی کارت‌های زرد و استیضاح‌ها افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که بیش از ۱۳۰ طرح و ۹۳ لایحه در حوزه‌های مختلف در نوبت کار مجلس قرار دارد.»

نمایندگان منتقد دولت همچنین در نیمه نخست امسال حجم گسترده اظهارات خود در مجلس را نیز به نقد بزرگ‌ترین دستاورد دولت-توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی- اختصاص دادند. این قبیل موضع‌گیری‌ها و تخریب‌ها پس از اعلام توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی در پایان تیرماه وارد فاز تندتری نیز شد و دامن برخی از بزرگان مجلس را نیز گرفت. شاید بتوان نیمه نخست تیرماه را پرتنش‌ترین روزهای مجلس درباره مذاکرات دانست، زمانی که بسیاری از نمایندگان منتقد دولت خواهان بررسی توافق ایران و قدرت‌های جهانی در صحن علنی شدند. حقی که مجلس خردادماه، آن را از خود سلب و به شورای عالی امنیت ملی سپرده بود. همین امر هم سبب شد مجلس در آن ایام متشنج شده و برخی نمایندگان علیه یکدیگر موضع‌گیری‌های تندی داشته باشند. به‌طور مثال برخی نمایندگان منتقد دولت با انتقاد از ترجمه متن توافق هسته‌ای، هیات رئیسه و شخص رئیس مجلس را به خاطر حمایت از مذاکره‌کنندگان تخطئه کردند. به گزارش «ایلنا» اگرچه سخنان آنها از تریبون مجلس منتشر شد اما محمدحسن ابوترابی‌فرد که ریاست جلسه را بر عهده داشت، برای آنکه جلوی تشنج در مجلس را بگیرد، به منتقدان نمایندگان دلواپس اجازه تذکر متقابل را نداد.
علی لاریجانی که پس از اعتراض به ریاست ابوترابی‌فرد، به صحن علنی آمده و ریاست را بر عهده گرفته بود، در پاسخ به این تذکر گفت: این حسن جامعه ماست که همه با دغدغه و حساس هستند و می‌خواهند موضوع توافق را بررسی کنند. اما به گفته رهبری این نباید منجر به انشقاق شود و باید اظهارنظر با رعایت احترام باشد. لاریجانی با اشاره به اینکه حرف‌هایی در صحن مجلس علیه او زده می‌شود، ادامه داد: من ایرادی نمی‌بینم که آقای کوچک‌زاده بیاید و حرفش را بزند... برخی گفته بودند که روحانی و هاشمی، لاریجانی را رئیس مجلس کرده‌اند، آخر این چه حرفی است؟ رئیس مجلس با رای نمایندگان، رئیس می‌شود. آیا این مدل حرف زدن، توهین به مجلس نیست؟ یا اینکه برخی گفته بودند «سگ احمدی‌نژاد و مشایی به اینها شرف دارد!» من همین‌جا یک‌بار دیگر شهادتین می‌گویم «اشهد ان‌لااله‌الا‌الله و اشهد ان محمداً رسول‌الله». چطور ممکن است سگ کسی شرف داشته باشد به کسی که شهادتین گفته است؟ این اظهارات به صورت گسترده در رسانه‌های ایران بازتاب داشت.

مجلس در زمینه انتخاب ترکیب کمیسیون ویژه بررسی برجام نیز به شدت تحت تاثیر جریان منتقد دولت قرار گرفت و عملاً اکثریت این کمیسیون به طیف منتقد رسید. با توجه به نزدیکی به انتخابات مجلس احتمالاً در آینده شاهد رویارویی‌های تندتر نمایندگان منتقد و دولت در صحن بهارستان خواهیم بود.

هاشمی فعال‌ترین رئیس‌جمهور سابق

در حالی که با ابلاغ دستگاه قضایی، عملاً اخبار فعالیت‌ها و اظهار نظرهای رئیس‌جمهوری دوره اصلاحات امکان نشر در رسانه‌های داخلی را ندارد و همچنین محمود احمدی‌نژاد نیز نتوانسته فعالیت‌های خود را سروشکلی دهد و بخش عمده اخبار منتشر‌شده درباره او به تخلفات دوره سکونت در پاستور بازمی‌گردد، اکبر هاشمی‌رفسنجانی به یکی از پرخبرترین و در عین ‌حال جنجالی‌ترین چهره‌های سیاسی کشور بدل شده است. هاشمی در ماه‌های گذشته بارها با اظهارنظرهای خود جنجال‌هایی نیز آفریده است. نخستین اظهارات مناقشه‌آمیز رئیس مجمع تشخیص مصلحت‌نظام در سال 1394 در مراسم بزرگداشت همسر امام (ره) مطرح شد. او در بخشی از سخنان خود روایتی از خواسته همسر امام خمینی از او در زمان انتخابات سال 1384 و حضورش در عرصه انتخابات بیان کرد و گفت: «در سال 1384 راضی نبودم که به رقابت‌های انتخاباتی وارد شوم اما خانم ثقفی من را خواستند و فرمودند امام (ره) این انقلاب را به دست شما و دوستان‌تان سپرده‌اند، آیا می‌دانید اینها چه کسانی هستند و با انقلاب چه خواهند کرد. با این حرف‌شان تکان خوردم و اشک به چشمم آمد و قبول کردم.» انتشار این اظهارات با واکنش تند برخی رسانه‌ها مواجه شد.

در همان ایام غلامعلی رجایی در یادداشتی در «شرق»، پیرامون جنجال اخیری که بر سر خاطره اکبر هاشمی‌رفسنجانی از همسر امام راحل نقل کرد، نوشت: «...به نوه گرامی امام خانم لیلی بروجردی تلفن زدم و گفتم هرچند آقای هاشمی گفته‌اند نیازی به پاسخ به این اهانت‌ها و تهمت‌ها نیست ولی برای درج در تاریخ قصد دارم دراین‌باره از زبان شما حقیقت امر را بیان کنم. نوه گرامی امام ضمن تایید گفته‌های آقای هاشمی گفت: آن شب من و دختر خردسالم و مادرم در خدمت خانم امام بودیم. خانم، میهمان داشتند.»

از اظهارات دیگر هاشمی که جنجال به ‌پا کرد می‌توان به سخنرانی او در جمع حزب کارگزاران سازندگی در حسینیه جماران اشاره کرد. اکبر هاشمی که اتفاقاً هیچ‌گاه اصالت روستایی خود را انکار نکرده است و به فراخور حال از زادگاه خود در نوق بهرمان از توابع رفسنجان سخن گفته و خاطره تعریف کرده است، در این سخنرانی به برخی از منتقدان خود حمله برد و در بخشی از سخنان خود تصریح کرد: «بعضی‌هایشان انقلابی بودند و وقتی که ســختگـیری‌های حکومتی زیاد شد، دیگر ادامه ندادند. بعضی‌ها هم اصلاً آن موقع‌ها نبودند و در کوچه‌های روستاهایشان می‌گشـتند، ولی الان آمده‌اند و انقلابی شده‌اند...» این جمله که اتفاقاً نفس بیان آن از سوی هاشمی‌رفسنجانی بیانگر اصالت روستایی رئیس‌جمهور اسبق ایران و یکی از مهم‌ترین بازیگران جغرافیای سیاست در چهار دهه اخیر است به‌یکباره موجی از انتقادها را به راه انداخت. منتقدان هاشمی و دولت یازدهم تلاش کردند این اظهارات هاشمی را به عنوان توهین به اقشار روستایی کشور ارزیابی کرده و موجی جدید علیه او به راه بیندازند. به یکباره کمپین‌های «من یک روستایی هستم» راه افتاد و رسانه‌های منتقد هاشمی چه به صورت مکتوب و چه در فضای مجازی حمله‌ای گسترده را علیه او آغاز کردند. این موج پس از چند روز فروکش کرد. با توجه به فعالیت گسترده هاشمی به نظر می‌آید که او در معادلات آینده کشور نقشی اساسی ایفا خواهد کرد.

وزیر عذرخواهی

در نیمه نخست 1394 عبدالرضا رحمانی‌فضلی وزیر کشور در زمینه عذرخواهی یدطولایی پیدا کرد. پس از ادعای ورود پول‌های کثیف مواد مخدر به سیاست که حسابی سروصدا به راه انداخت و سرانجام با عذرخواهی رسمی او به نمایندگی از مطبوعات در مجلس تا حدودی فیصله یافت، ماجرای اعلام ورود ماشین‌های لوکس به وسیله کمیته امداد طرح شد. با توجه به اعدادی -از قبیل ورود 27 هزار خودرو لوکس- که خبرگزاری‌ها از اظهارات رحمانی‌فضلی منتشر کردند، «سفیر» دراین‌باره نوشت: «...به نظر می‌رسد که وزیر در اظهارات چند ماه اخیر سهو لسان زیادی داشته است. اشتباهاتی که در حال آسیب رساندن به تصویری است که شهروندان از کابینه حسن روحانی در ذهن خود ترسیم کرده‌اند. به هر صورت چه فشارها باعث عقب‌نشینی رحمانی شده است و چه سهو لسان -دست کم در این زمینه با توجه به بزرگی عجیب و غیرمنطقی ادعای رقم واردات خودرو به وسیله کمیته امداد، کاملاً متصور است- وزیر کشور باید به این نکته کلیدی رسیده باشد که در وهله نخست دقیق سخن بگوید و در وهله دوم خارج از محدوده اختیاراتش چیزی بر زبان جاری نکند. به هر صورت چوب‌خط سیاستمداران در نزد افکار عمومی تا اندازه‌ای معین اعتبار دارد، در صورت ادامه این روند شاید دیگر اخبار بسیار مهم‌تر جناب رحمانی‌فضلی از سوی مردم جدی گرفته نشود.»

چه کسانی نامزد خبرگان می‌شوند؟

انتخابات خبرگان رهبری در هفته‌های اخیر بیش از گذشته مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است و هر روز چهره‌های جدیدی برای رقابت در فهرست گمانه‌زنی‌ها قرار می‌گیرند. به نوشته «خبرآنلاین» سه گروه احتمال اعلام کاندیداتوری در انتخابات مجلس خبرگان رهبری دارند؛ گروه نخست نمایندگان فعلی مجلس خبرگان هستند که این احتمال وجود دارد اکثر آنها در دوره بعدی نیز نامزد انتخابات شده و مجدداً به ساختمان قدیم مجلس راه پیدا کنند. شاخص‌ترین چهره‌ها در این میان عبارتند از آیات اکبر هاشمی‌رفسنجانی، حسن روحانی، صادق آملی‌لاریجانی، محمد امامی‌کاشانی، محمد یزدی، احمد جنتی و... گروه دیگر را نامزدهای دوره قبلی تشکیل خواهند داد که هشت سال پیش نتوانستند روی صندلی‌های قرمز این مجلس تکیه بزنند. عباسعلی ‌اختری، محمدعلی امین‌خراسانی، غلامرضا مصباحی‌مقدم، ابوالحسن نواب، مهدی هادوی‌مقدم، سیدمحسن موسوی‌تبریزی و محسن اسماعیلی جزو این افراد هستند.
گروه سوم نیز چهره‌های جدید و اغلب شناخته‌شده‌ای هستند که تاکنون سابقه حضور در این مجلس را نداشته‌اند؛ افرادی همچون کاظم صدیقی، محمدرضا آشتیانی‌قمی، سیدمحمد غروی، محمدجواد فاضل‌لنکرانی و محسن غرویان. در همین رابطه «آرمان» در گزارشی با عنوان «اکنون نوبت سیدحسن خمینی است» ضمن اشاره به سخنان هاشمی‌رفسنجانی در مصاحبه با هفته‌نامه طلوع صبح که گفته «حسن آقا واقعاً هم صلاحیت بالایی و هم وظیفه دارند. ایشان در وضعی نیست که بتواند نسبت به آینده کشور بی‌اعتنا بگذرد. منتها تکلیفش را خودش می‌داند. ما نمی‌توانیم به ایشان تکلیف کنیم. من نظرم را می‌دهم که بهتر است بیاید. معلوم نیست که ما در دنیا باشیم. الان نوبت آنهاست و باید بیایند که از انقلاب حفاظت کنند» به ضرورت ورود تولیت آستان امام خمینی‌(ره) به رقابت‌های انتخاباتی خبرگان پرداخته است. این اظهارات وقتی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد که حسن خمینی در روزهای نخست شهریورماه در جمع اصلاح‌طلبان اعلام کرد در صورت نیاز نظام و جامعه از پذیرش مسوولیت شانه ‌خالی نمی‌کنم.

با توجه به اعلام کاندیداتوری اکبر هاشمی و حضور احتمالی سیدحسن خمینی در انتخابات خبرگان رهبری به نظر می‌رسد حسن روحانی برای اجتناب از رقابت احتمالی با این دو چهره از استان زادگاه خود در انتخابات حضور یابد.

افزایش میهمان‌های سرشناس اوین

پس از حضور محمدرضا رحیمی معاون اول محمود احمدی‌نژاد در اوین قابل پیش‌بینی بود که برخی دیگر از یاران حلقه رئیس دولت قبل نیز به بهانه مفاسد اقتصادی پایشان به این زندان باز شود. در سال جدید و طبق اعلام غلامحسین محسنی‌اژه‌ای سخنگوی دستگاه قضایی حمید بقایی یکی دیگر از معاونان احمدی‌نژاد نیز بازداشت و روانه زندان شد. از دیگر چهره‌های سرشناس اوین می‌توان به رئیس موزه ایران در دولت دهم اشاره کرد. مهدی هاشمی فرزند رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در مردادماه سال جاری برای گذراندن حبس 11ساله، خود را به این زندان معرفی کرد. سعید مرتضوی قاضی اسبق و رئیس سابق سازمان تامین اجتماعی نیز یکی از محکومان سرشناس دستگاه قضایی است که اگر چه در پرونده کهریزک تبرئه شد، اما درباره پرونده سازمان تامین اجتماعی به شش ماه حبس تعزیری و شش ماه حبس تعلیقی و ردمال محکوم شد. احتمالاً تا چند روز دیگر شاهد حضور او نیز در اوین خواهیم بود. درست پس از بازداشت حمید بقایی محمود احمدی‌نژاد و برخی از نزدیکان او درصدد برآمدند که از افشاگران تخلفات خود از جمله اسحاق جهانگیری به دستگاه قضایی شکایت کنند. شکایتی که از سوی اعضای کابینه حسن روحانی فرصتی مناسب برای نورافکندن بر زوایای تاریک تخلفات دولت‌های نهم و دهم ارزیابی شده است. باید منتظر ماند و دید این زورآزمایی به کجا ختم خواهد شد.

گام سوم

در شماره ویژه پایان سال 1393 در گزارش پیش‌بینی تحولات سیاسی کشور تاکید کرده بودیم که سال 1394 برای سرنوشت حسن روحانی و ملت ایران بسیار تعیین‌کننده است. در آن نوشتار تصریح شده بود که رئیس‌جمهوری پس از گام‌های بلند در حوزه اقتصاد و دیپلماسی باید در حوزه سیاست داخلی نیز گامی بلند بردارد. گامی که موجب دلگرمی طبقه متوسط و انسجام نیروهای حامی دولت شود. به نظر می‌رسد که آرام‌آرام حسن روحانی خود را برای ورود به این میدان گرم می‌کند. موضع‌گیری چندباره او در زمینه شفافیت و قانونمندی انتخابات در کنار اظهارات صریح اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری مبنی بر اینکه پس از اقتصاد و دیپلماسی نوبت به سیاست داخلی رسیده است به صورتی می‌تواند نشانگر این عزم باشد. برگزاری بی‌حاشیه نخستین کنگره حزب اتحاد ملت ایران را نیز می‌توان از نتایج عملی این طرح دولت به شمار آورد. باید منتظر ماند و دید در ماه‌های آتی گام سوم رئیس‌جمهور تکمیل خواهد شد، یا اینکه منتقدان دولت این گام را ابتر خواهند گذاشت. نتیجه این پرسش را می‌توان در نیمه اسفند به نظاره نشست.

و اما آینده

نیمه دوم سال جاری بدون شک می‌تواند در ترسیم سرنوشت ایران و حتی منطقه نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. تعیین تکلیف برجام در مراجع تصمیم‌گیری ایالات‌متحده و ایران در کنار برگزاری انتخابات اسفندماه عملاً می‌تواند سنگ محک مناسبی برای دریافت میزان موفقیت حسن روحانی و کابینه ‌او در مواجهه با چالش‌های داخلی و خارجی به شمار آید. اگر عمری باقی بود و فرصتی مهیا در سالنامه «تجارت‌فردا» به این دو موضوع مهم نگاهی ویژه خواهیم داشت.