شمشیر کنگره غلاف شد

کاخ سفید در نهایت با کنگره راه آمد و با چراغ سبز اوباما طرح قانونی شدن نظارت بر توافق احتمالی هسته‌ای ایران و 1+5 که به طرح «کروکر ـ منندز» معروف است، در کمیته سیاست خارجی سنا تصویب شد. بر اساس این طرح، دولت آمریکا موظف خواهد بود متن موافقتنامه احتمالی گروه 1+5 با ایران را پنج روز پس از رسیدن به توافق، تسلیم کنگره کند؛ بر اساس قانون اساسی آمریکا چنانچه رئیس‌جمهور از حق وتوی خود استفاده کرده و لایحه را امضا نکند، کنگره می‌تواند برای فائق آمدن بر حق وتوی ریاست‌جمهوری این لایحه را بار دیگر در هر دو مجلس نمایندگان و سنا به رای بگذارد. اگر از لایحه با اکثریت دوسوم آرای نمایندگان مردم و سناتورها حمایت شود، حق وتوی رئیس‌جمهور باطل و لایحه قانون می‌شود. البته در اصلاحیه این طرح راه فراری نیز برای رئیس‌جمهور آمریکا گنجانده شده است که در نهایت با رای موافق 34 سناتور، کنگره دیگر موظف به اجرای طرح «قانونی شدن نظارت بر توافق هسته‌ای ایران» نباشد.

نگرانی‌هایی از جنس یک طرح

افزایش نظارت کنگره بر روند مذاکرات هسته‌ای موضوعی است که علاوه بر کاخ سفید پای دیگر کشورهای مذاکره‌کننده را هم به میان کشیده است. فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر خارجه آلمان با اشاره به سفر جان کری وزیر خارجه آمریکا به این کشور که برای حضور در نشست وزرای خارجه گروه هفت صورت گرفته بود، گفت: ما باید از فرصت حضور جان کری در اینجا استفاده کنیم و به ارزیابی‌های او پس از جلسه استماع دیروز کنگره گوش کنیم. جلسه استماع کنگره درباره وضعیت مذاکرات ما با ایران و کاری که کنگره در آینده انجام خواهد داد، این سوال را برای ما مطرح کرده است که آیا کاری که کنگره در آینده انجام خواهد داد فضا را برای مذاکرات همچنان مهیا نگه می‌دارد یا ما را محدودتر خواهد کرد. اظهارات جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید اما شاید پاسخی به این ابراز نگرانی باشد. آنجا که می‌گوید: با وجود آنکه اوباما خیلی از این طرح هیجان‌زده نیست اما به نظر وی پیشنهاد جدید سناتورهای برجسته جمهوریخواه و دموکرات عضو کمیته روابط خارجی سنا قابل قبول است و نگرانی‌هایی که او در مورد متن اصلی طرح داشت در این پیش‌نویس برطرف شده است. طرحی که به احتمال فراوان در نشست‌های همین ماه کنگره تصویب خواهد شد.

البته این لایحه قبل از تصویب، در نشست مشترک باب کروکر و بن کاردین با اصلاحاتی مواجه شد. به گفته کروکر، چند دقیقه قبل از برگزاری نشست این لایحه برای اعضا فرستاده شد و رای‌گیری به مدت 30 دقیقه به تاخیر افتاد تا آخرین بحث‌ها درباره اصلاحات جدید انجام شود. این تلاش‌ها بوده که توانست لایحه را از تهدید اوباما برای وتو نجات دهد، چرا که به نظر می‌رسید چندین رای برای دستیابی به عدد 67 موافق که بتواند مصوبه مذکور سنا را از وتوی رئیس‌جمهور در امان دارد، کم بود.

پیدا و پنهان یک طرح

براساس طرح تصویب‌شده، رئیس‌جمهوری آمریکا ملزم است هر توافق نهایی به دست آمده میان ایران، آمریکا و پنج مذاکره‌کننده دیگر را برای تصویب به کنگره بفرستد. این لایحه همچنین رئیس‌جمهور را منع می‌کند که در زمان بررسی لایحه مذکور تحریم‌های اعمال‌شده از سوی کنگره را بی‌اثر کند.

در بخش دیگر این طرح مدت زمان بررسی توافق از 60 روز به 30 روز کاهش یافته است و اگر در پایان 30 روز، کنگره لایحه‌ای درباره برداشته شدن تحریم‌ها تصویب کرده و آن را برای رئیس‌جمهور بفرستد، 12 روز دیگر به صورت خودکار به این دوره بررسی افزوده خواهد شد. اگر رئیس‌جمهور لایحه تحریم‌ها را وتو کند، به این مدت زمان 10 روز دیگر اضافه می‌شود. مذاکره‌کنندگان هسته‌ای در حال حاضر برای رسیدن به یک توافق نهایی تا سی‌ام ژوئن فرصت دارند. براساس لایحه جدید، اگر دستیابی به توافق تا بعد از نهم ژوئن به طول انجامد، مدت‌زمانی بررسی در کنگره به طور اتوماتیک به همان 60 روز باز خواهد گشت. یکی از نتایج کلیدی تلاش‌های کروکر و کاردین، کنار گذاشتن شرطی بود که کاخ سفید را ملزم می‌کرد در ازای برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران، گزارشی از عدم حمایت‌های ایران در مقوله حمایت از تروریسم ارائه کند. کاخ سفید معتقد است ملزم کردن دولت به این الزامات، هیچ ارتباط خاصی با برنامه هسته‌ای ایران ندارد. لابی‌های دولت در کنگره بسیار تلاش کردند تا این شرط در لایحه ساقط شود.

برداشته شدن شرط تاییدیه یکی از الزامات دموکرات‌ها بود، هرچند جمهوریخواهان با بی‌میلی آن را قبول کردند. سناتور جمهوریخواه، جان باروسو، در زمان برگزاری جلسه کمیته، بار دیگر بر این خواسته جمهوریخواهان تاکید کرد. سناتور مارکو روبیو، جمهوریخواه نیز می‌خواست در این لایحه رئیس‌جمهور تایید کند که ایران دولت اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد و صراحتاً اعلام کند این توافق هسته‌ای امنیت اسرائیل را تهدید نمی‌کند.

سناتور ران جانسون نیز موافقت کرد از طرح خود برای برخورد با توافق هسته‌ای با ایران به عنوان یک معاهده صرف‌نظر کند. در صورتی که این توافق به عنوان یک معاهده در نظر گرفته می‌شد، قبل از اجرایی شدن باید دوسوم اعضای سنا آن را تصویب می‌کردند. البته جانسون ناخرسندی خود را از اعطای این امتیازات به دموکرات‌ها اعلام کرد و اظهار داشت، این اقدام کنگره، یک نقش بسیار محدود شده است و از آنچه در ابتدا مطرح می‌شد بسیار تفاوت دارد. جانی ایساکسون نیز به درخواست کروکر از درخواست خود برای پرداخت غرامت توسط ایران به قربانیان گروگانگیری در سال 1979 عقب‌نشینی کرد. به این ترتیب در حالی که بسیاری از جمهوریخواهان از عقب‌نشینی‌های خود در این لایحه راضی نبودند، اما دموکرات‌ها از این مصوبه راضی به نظر می‌رسیدند.

باربارا باکسر، سناتور دموکرات که یکی از مهم‌ترین مخالفان تصویب این لایحه بود، اظهار داشت، من فکر می‌کنم این لایحه از جایی که من نمی‌توانستم از آن حمایت کنم با برخی تغییرات به نقطه‌ای رسید که من می‌توانم از آن حمایت کنم. باکسر خواستار 18 مورد اصلاحات در این مصوبه و جایگزینی این طرح با طرح خودش بود. باکسر در ادامه افزود، من معتقدم هدف لایحه قبلی، اخلال در مذاکرات جاری میان ایران و گروه 1+5 بود. اما هدف لایحه‌ای که روز گذشته تصویب شد، این نیست.

حمایت دو حزبی به اتفاق آرای برای این مصوبه، حتی کاردین را که همواره با دیگر دموکرات‌های کنگره در تماس بوده است تا به آن رای بدهند، شگفت‌زده کرده است. او به خبرنگاران گفت، من انتظار نداشتم این مصوبه با 19 رای در مقابل صفر تصویب شود. من از این موضوع بسیار هیجان‌زده هستم.

اما آنچه بیش از تصویب به اتفاق آرای این لایحه شگفت‌انگیز بود، حمایت کاخ سفید از این لایحه است. حتی دموکرات‌های سنا که با کاخ سفید نیز در ارتباط هستند، به نظر می‌رسید تا قبل از رای‌گیری از انصراف دولت آمریکا برای مخالفت با این لایحه خبر نداشتند.