رفاقتی مانند پارسال

ترسیم تصویری درست از روابط ایران و روسیه در سال 13۹۵ و تغییرات آن با توجه به شرایطی که روابط این دو کشور تاکنون داشته است، نیاز به توجه و دقتی دارد که بتواند مانع از برداشت اشتباه شود. باید توجه داشته باشیم که با توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها از ایران بسیاری از موانعی که در زمینه گسترش همکاری‌های اقتصادی میان ایران و روسیه بود از میان رفت.

روس‌ها به‌رغم اینکه تحریم‌ها را به لحاظ گفتمانی قبول نداشتند اما به دلیل اینکه عضو شورای امنیت بودند عملاً این تحریم‌ها را اجرا می‌کردند و سختگیری آنها کم از سایر کشورهای عضو نبود. در این بین با توجه به آنچه طی یک سال اخیر حاصل شده است، آینده نزدیک این روابط را این گونه می‌توان ترسیم کرد که این اراده در روس‌ها وجود دارد که با توافق هسته‌ای و تغییر شرایط همکاری‌های اقتصادی خود را با ایران افزایش دهند. البته درباره نوع روابط ایران و روسیه علاوه بر توافق مذکور اتفاقات دیگری هم رخ داده است که اثرگذاری آن در سال 13۹۵ قطعاً محسوس‌تر خواهد بود.

از جمله این اتفاقات: ۱- تحریم‌هایی است که غرب علیه روسیه اعمال کرده است. ۲- مشکلات و اختلافاتی که در روابط روسیه و ترکیه اتفاق افتاده و موجب محدود شدن همکاری‌های اقتصادی این دو کشور شده است. این موارد نیز از جمله زمینه‌ها و دلایلی است که باعث افزایش علاقه‌مندی روسیه به همکاری اقتصادی با ایران است.

سوریه نقطه قوت روابط تهران و مسکو

در رابطه با حوادث منطقه، طبیعتاً موضع ایران در قبال سوریه موضوعی است که ایران و روسیه را به هم نزدیک‌تر می‌کند. چنانچه در این زمینه دو کشور به دیدگاه‌های مشترکی رسیده‌اند و همین، عامل ارتقای همکاری‌های جدی در این زمینه می‌شود. این نوع روابط علاوه بر تاثیراتش بر دو کشور می‌تواند آینده خاورمیانه را نیز رقم بزند. آینده‌ای که با نحوه حل بحران سوریه گره خورده است و هر دو کشور مذکور نقش جدی و موثری در مدیریت آن دارند.

شاید آنچه در نحوه تعامل میان تهران و مسکو بسیار حائز اهمیت است و در سال 13۹۵ تغییر محسوس و قابل توجهی را در آن شاهد خواهیم بود، همکاری‌های استراتژیک، تسلیحاتی و نظامی میان این دو کشور است. با توجه به رفع تحریم‌ها و علاقه‌مندی شدید روسیه به ارتقای جایگاهش در فروش تسلیحات به ایران و قدرتمندسازی جایگاهش در بازار تسلیحات، می‌توان چنین برداشت کرد که در سال آتی، روسیه بخشی از نیازهای اقتصادی خود را بر این مبنا تامین کند. به نظر می‌رسد در آینده نزدیک باید شاهد گسترش روابط اقتصادی قابل توجهی میان این دو کشور باشیم.

رفع تحریم‌ها و آثار آن بر مناسبات میان دو کشور

در این بین شاید برخی بر این باور باشند که رفع تحریم‌ها و بهبود روابط ایران با کشورهای غربی جایگاه روسیه را در روابط دیپلماتیک ما تحت تاثیر قرار می‌دهد، در این زمینه باید به این موضوع توجه داشته باشیم که زمینه‌های همکاری میان ایران و روسیه چندان ارتباط مستقیمی با زمینه‌های همکاری ایران و غرب نخواهد داشت. این حوزه‌ها، محدود به روابط میان این دو کشور است. روس‌ها کالاهایی را به ایران عرضه می‌کنند که غربی‌ها حاضر به عرضه آنها به ایران نیستند و در مقابل غربی‌ها هم کالاهایی را به ایران عرضه می‌کنند که روس‌ها توانمندی آن را ندارند که آنها را به ایران عرضه کنند. به‌طور مشخص در حوزه هسته‌ای، تسلیحات و صنایع سنگینی که روس‌ها با ایران در ارتباط هستند بعید به نظر می‌آید کشورهای غربی تمایلی به ارتباط این‌چنین با ایران داشته باشند.

بنابراین به‌رغم اینکه پس از رفع تحریم‌ها بلافاصله این موضوع مطرح شد که حال که مساله تحریم‌ها برای ایران حل شده است، قطعاً نگاه آن به روسیه تغییر می‌کند و از لحاظ اقتصادی حداقل این تغییر را در آینده نزدیک شاهد خواهیم بود، اما این نگاه بنا بر آنچه مطرح شد و بنا بر حوزه‌هایی که روابط این دو کشور در آن تعریف شده است، بعید است. بنابراین در سال آتی بنا بر توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها تغییری در نحوه ارتباط ما با این کشور پیش نخواهد آمد و فقط شاهد افزایش میزان روابط خواهیم بود.

البته در جامعه جهانی، نگرانی‌هایی در رابطه با نحوه روابط ایران و روسیه مطرح است که آن هم به نوع و میزان تسلیحاتی که روسیه به ایران می‌فروشد و تناسب آن با برجام برمی‌گردد. در این زمینه با تاکید بر اینکه چنین نگرانی‌ای محلی از اعراب ندارد باید به این نکته اشاره کرد که در برجام بر این موضوع تاکید شده است که در حوزه‌هایی که تکنولوژی حساس یا به عبارتی تکنولوژی‌هایی که طرف‌های غربی ممکن است به آن واکنش نشان دهند، مطرح باشد، شورای امنیت باید آن را مورد بررسی قرار دهد و درباره آن نظر دهد. البته در این بین این روسیه است که باید از نوع همکاری‌ای که با ایران دارد، دفاع کند. بنابراین بسیار بعید است این کشور وارد نوعی از همکاری با ایران شود که نتواند در شورای امنیت از آن دفاع کند. بر همین اساس یا روس‌ها در حوزه‌هایی که حساسیت‌برانگیز است وارد نمی‌شوند یا در صورت ورود قطعاً توان دفاع از آن را دارند. به همین دلیل در این زمینه برای ایران نگرانی وجود ندارد.

نقش ایران در اختلاف میان روسیه و ترکیه

موضوع دیگری که مطمئناً در سال 13۹۵ آثار قابل توجهی در روابط ما با روسیه خواهد داشت، اختلافات این کشور با ترکیه است. به عبارتی نحوه موضع‌گیری ایران در این زمینه قطعاً حائز اهمیت و اثرگذار است.

در این بین به نظر می‌رسد که ایران باید تمام تلاش خود را به کار گیرد که تنش میان ترکیه و روسیه چندان گسترده نشود و حداقل ابعاد نظامی پیدا نکند. چنانچه تنش میان روسیه و ترکیه افزایش یابد، تمام منطقه خاورمیانه را با مشکل مواجه می‌کند و در این زمینه ما هم دچار آسیب خواهیم شد. شاید در این بین به لحاظ اقتصادی اختلاف میان روسیه و ترکیه برای ایران منفعت‌هایی داشته باشد اما قطعاً به لحاظ سیاسی و امنیتی این موضوع به نفع ایران نخواهد بود. به عبارتی نباید از افزایش تنش‌ها میان ترکیه و روسیه خوشحال شویم.

امیدواریم در سال آینده این تنش‌ها مدیریت شود، البته این به معنای آن نیست که ما در این بین نقش میانجی را ایفا کنیم و به عنوان میانجیگری به میدان بیاییم. نقش میانجیگری در این موضوع ابعاد متعددی دارد که ایران نمی‌تواند بر اساس نقشی که در مسائل مختلف منطقه از جمله مساله سوریه (که همسو با روسیه است) دارد، به آن وارد شود. ما باید برای کاهش بحران میان ترکیه و روسیه تلاش کنیم، اما این تلاش‌ها باید کاملاً غیرمستقیم باشد. چرا که به هر صورت رابطه با هر دو این کشورها برای ما راهبردی است، با این حال نمی‌توان از این نکته گذر کرد که نوع تعاملات ما با روسیه بسیار گرم‌تر و کاربردی‌تر است. با این نگاه باید تصریح کرد که نباید با ورود به زمینی که کمتر منافع ما را تامین می‌کند مانند زمین روابط ایران و ترکیه موجب وارد آمدن آسیب‌های غیرضروری به روابط استراتژیک ایران و روسیه شد.

و اما پایان

هر چند با اجرای برجام بسیاری تصور می‌کنند از گرمای روابط ایران و روسیه کاسته شود، اما می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال 1395 نیز از میزان اهمیت رابطه مسکو و تهران کاسته نشود و در مسائلی مانند بحران خاورمیانه شاهد هماهنگی‌های بیشتری بین این دو کشور باشیم. با توجه به توافقات روسیه و آمریکا در ماجرای سوریه و اجرای آتش‌بس قابل پیش‌بینی خواهد بود که ایران از این فرصت برای تحکیم سیاست‌های راهبردی خود بهره بگیرد.