تاریخ انتشار:
آیا روابط ایران و عربستان در سال ۱۳۹۵ ترمیم خواهد شد؟
غم نفت بهانه‌ای برای نزدیکی
روابط ایران با عربستان یکی از موضوعات مهم و قابل تامل چه در داخل و چه در سطح بین‌المللی است. برای آنکه بتوانیم نسبت به آنچه در روابط دیپلماتیک میان این دو کشور طی سال آتی ممکن است پیش آید، آگاه شویم، نیاز است تصویر درستی از شرایط موجود در منطقه و معادلات بین‌المللی موثر بر این روابط ترسیم کنیم.
صباح زنگنه/ تحلیلگر مسائل خاورمیانه
روابط ایران با عربستان یکی از موضوعات مهم و قابل تامل چه در داخل و چه در سطح بین‌المللی است. برای آنکه بتوانیم نسبت به آنچه در روابط دیپلماتیک میان این دو کشور طی سال آتی ممکن است پیش آید، آگاه شویم، نیاز است تصویر درستی از شرایط موجود در منطقه و معادلات بین‌المللی موثر بر این روابط ترسیم کنیم. در حال حاضر اختلافات میان ایران و عربستان از دو ناحیه گسترش پیدا کرده است، اول آنچه در منطقه در حال وقوع است و درگیری‌های بین‌المللی و دوم مشکلاتی که در درون مرزهای دو کشور طی یک سال گذشته نسبت به کشور مقابل پیش آمده و فضای این روابط را تیره کرده است. از حادثه فرودگاه جده، فاجعه منا گرفته تا گرفتن سفارت عربستان به وسیله نیروهای خودسر در تهران. بنابراین اگر بخواهیم به دنبال علل و عواملی بگردیم که به بهبود روابط منجر شود، برای شروع باید رفتار دولت عربستان را واکاوی کنیم.
حوادث منطقه و اثرگذاری آن بر روابط دو کشور
امکان بهبود روابط دیپلماتیک میان دو کشور، به برداشت مسوولان عربستان از امکانات، توان، تهدیدها و چالش‌های خود در منطقه بازمی‌گردد. اگر مسوولان عربستان به ضرورت داشتن فضای آرام و منطقه با‌ثبات بیندیشند، طبیعتاً نگاهشان در مورد ایران هم باید تغییر کند و این امکان فراهم خواهد شد که روابط بهبود یابد، اما اگر بخواهند همچنان بر طبل بحران‌آفرینی و تنش‌افزایی بکوبند، طبعاً چشم‌انداز روشنی حداقل در بازه زمانی یک سال آینده وجود نخواهد داشت. اگرچه در حال حاضر علائم متعددی از تکرار شکست‌ها و بروز مشکلات بیشتر برای این کشور دیده می‌شود و همین امر به نگرانی‌ها و بروز اختلافاتی در میان دولتمردان این کشور منجر شده است اما همچنان عربستان به شکل سابق و با تکیه بر سیاست تنش‌زایی و تشدید بحران‌ها پیش می‌رود و گویا به چنین شرایطی معتقد و به ادامه آن پایبند است. بنابراین با توجه به آنچه در فضای کلی منطقه بر روابط این دو کشور اثرگذار است، طبعاً این نوع نگاه و ادامه وضعیت به بهبود روابط میان دو کشور طی بازه زمانی کوتاه‌مدت کمک نمی‌کند. البته باید به این موضع هم توجه داشته باشید که بنابر سیاست کنونی دولت عربستان روز‌به‌روز بر تعداد
کشورهایی که از بحران‌آفرینی آن رنج می‌برند، افزوده می‌شود. چنانچه می‌بینید علاوه بر مناطقی که درگیر جنگ با این کشور هستند، این اختلافات و نارضایتی‌ها در سوریه، عراق و اخیراً در لبنان نیز در حال شکل‌گیری است. به نظر می‌آید با نزدیک شدن این کشور به ترکیه هم طی سال آتی عملاً ترکیه نیز درگیر بحران‌های داخلی و خارجی این کشور می‌شود. حال با توجه به اینکه در تمام این موارد ایران در نقطه مقابل عربستان قرار گرفته است و به شکلی منافع و نگاه مشترکی در این جریانات ندارند، پس در مقیاس منطقه‌ای بسیار بعید است روابط ایران و عربستان طی یک سال آینده تغییر چندانی داشته باشد. به ویژه اگر هیچ کدام از دو کشور عزمی برای ترمیم این روابط نداشته باشند.
تاثیرات جو روانی دو کشور بر روابط آنها
از طرفی در این میان جو روانی خوبی نیز میان جوامع دو کشور وجود ندارد. البته جو روانی موافق و مخالف روابط معمولاً بر عملکرد دولت‌ها شکل می‌گیرد نه ملت‌ها. چنانچه دولت ایران نسبت به عربستان، اتباع عربستان و مسائل دوجانبه تاکنون اقدام منفی نداشته است، اما اقدامات دولت عربستان چه در مسائل فرودگاه جده یا فاجعه منا که با تشریح جزییات آن عملکرد نامناسب و ضعیف دولت به چشم می‌خورد و سایر مسائل مشابه آن بر ایجاد نگاه، جو و فضای روانی منفی مردم کشورمان نسبت به این کشور دامن زده است. البته این را نباید از قلم بیندازیم که این نگاه گرچه به مسوولان کشور فشار می‌آورد و می‌تواند بر تصمیمات آنها تاثیرگذار باشد اما تاکنون مسوولان کشور را منفعل نکرده است و نمی‌کند. چرا که در ایران عقلانیتی حاکم است که این عقلانیت با دوراندیشی مسوولان و دولتمردان ایران دارند مانع از همراه شدن یا دست زدن به اقدامات نابخردانه از سوی ایران می‌شود.
استراتژی متفاوت نفتی
در یک دهه اخیر نوع راهبرد ایران و عربستان درباره صادرات نفت تا حدود زیادی با هم در تضاد بوده است. به ویژه در دوران تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، عربستان تلاش کرد جانشین نفت ایران در بازار باشد و در دوره جهش قیمت نفتی در غیاب ایران توانست به سود قابل توجهی دست یابد. با این همه در یک سال گذشته با وجود افت قیمت نفت و بازگشت تدریجی ایران به بازار نفت، دولت ریاض همان سیاست گذشته را ادامه داد و عملاً موجب کاهش بیشتر قیمت این فرآورده استراتژیک در بازارها شد. بسیاری این اقدام عربستان را بیش از اینکه اقتصادی ارزیابی کنند، سیاسی دانسته و آن را در راستای رقابت‌های تاریخی و سنتی با ایران ارزیابی می‌کردند. با توجه به شرایط کلی اقتصادی عربستان و برخی نابسامانی‌ها در این کشور قابل پیش‌بینی است که این سیاست نفتی در سال آینده نمی‌تواند به این گستردگی ادامه پیدا کند. این امر قاعدتاً به سود اقتصاد ایران تمام خواهد شد. به نظر می‌آید که در این زمینه کارشناسان نفتی و دولتمردان باید برنامه‌ای منسجم و قابل اجرا تدوین کنند و در زمان مناسب آن را به مرحله اجرا برسانند.
عواملی که شاید در کوتاه‌مدت به بهبود روابط بینجامد
با تمام آنچه بیان شد، نمی‌توان و نباید راه بهبود شرایط دو کشور طی یک سال آتی را بسته پنداشت. در این میان عواملی وجود دارد که شاید بتواند در کوتاه‌مدت این مهم را محقق سازد (البته در صورتی که در هر دو کشور عزمی برای بهبود روابط جزم شده باشد). اولین راه تکیه بر مبانی مشترک است. چنانچه دو کشور می‌توانند از تهدیدهای مشترک فرصتی برای همکاری ایجاد کنند. مهم‌ترین نمونه آن هم تهدید تروریسم در منطقه است، که تهدیدی مشترک برای دو کشور است و زمینه خوبی برای همکاری میان دو کشور به شمار می‌آید. از طرفی بحران سقوط قیمت نفت که طی یک سال اخیر به تهدیدی برای دو کشور تبدیل شده است، نیز می‌تواند زمینه‌ای دیگر برای همکاری فراهم آورد. البته موضوع سوم در اینجا مربوط به دولت‌های منطقه است که نقطه اصلی اختلافات میان ایران و عربستان است. چنانچه اگر به کشورهای منطقه اجازه داده شود که ملت‌هایشان برای سرنوشت و حکومتشان تصمیم بگیرد نه دولت‌های دیگر و برای افزایش تسلیحات کمکی به جریان‌های غیرمردمی نشود، تا حدودی از این اختلافات کاسته می‌شود.
سخن آخر
با تمام این توصیفات اما اگر بخواهیم نگاهی واقع‌بینانه به سال پیش‌رو داشته باشیم، به همان موضوعی که در ابتدای مطلب به آن اشاره شد، باز می‌گردیم یعنی احتمالاً روابط ایران و عربستان در یک سال آینده تغییر چندانی نکند. به عبارتی تا زمانی که درآمدها و ذخایرمالی که از قبل وجود داشته است، به خط قرمز و مرز بحران نرسد عربستان از بحران‌زایی و تشدید فعالیت‌های نظامی منصرف نخواهد شد و دست از ادامه آن بر نمی‌دارد. در حال حاضر علائم موجود، بیانگر توسعه اختلافات با ایران، سایر کشورهای منطقه و حتی متحدان پیشین عربستان است.
چنانچه در روابط این کشور با متحدان خود هم شاهد بودیم که عربستان با امارات در یمن دچار اختلافاتی شد. همچنین رفتار عربستان در ارتباط با گروه‌های القاعده و اخوان‌المسلمین در سوریه، مصر و مناطق دیگر نیز بروز اختلافاتی را رقم زده است که به موجب آن در اولین اثرگذاری شاهد دور شدن مصر از این کشور هستیم. همه این علائم در شرایط فعلی وجوه افتراق و اختلاف ایران با این کشور است و بعید است طی سال آتی تغییری در این اختلافات در جهت بهبود روابط میان ایران و عربستان را شاهد باشیم. مگر اینکه در این میان ترکیه که یکی از کشورهای مهم منطقه است و نوع روابطش با عربستان هم مشخص است، پیش از رسیدن به نقاط بحرانی که عربستان عامل آن است، دست به کار شود و عربستان را سر عقل بیاورد. اگر چنین شود تمام این پیش‌بینی‌ها می‌تواند تحت‌الشعاع این تغییر قرار گیرد و بر نتیجه این مطلب هم تاثیر بسیار گذارد.
دیدگاه تان را بنویسید